Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
Poslednjih godina u srpskoj javnosti sve se češće i sistematičnije umanjuje broj srpskih žrtava u logoru Jasenovac. To se povremeno pretvara u prave medijske kampanje. Rasprave iza kojih ne stoje nova temeljna istraživanja, nego igre moći, politički interesi i ljudske sujete, pretvorile su se u ružne svađe i nedostojne licitacije.
Sve je deo šireg trenda koji prati obnovu moći i samosvesti Nemačke i njenih saveznika iz dva svetska rata. U vreme obeležavanja stogodišnjice od izbijanja Prvog svetskog rata, kada je bilo jasno da je u toku revizija vladajućeg narativa o tom presudnom istorijskom događaju, na ovom mestu sam upozoravao da će na red doći i Drugi svetski rat. Zaista, danas će čak i laici lako primetiti saglasnost između srpskih umanjivača jasenovačkih brojeva i sistematskih napora da se genocid nad Srbima relativizuje i porekne, koji dolaze iz Hrvatske.
Uznemirenost javnosti sasvim je razumljiva jer je reč o možda najosetljivijoj temi srpske istorije, stravičnoj kolektivnoj traumi sa kojom se Srbi, uljuljkani u jugoslovenskim iluzijama, nisu do kraja suočili i izborili. Smanjivanje broja žrtava genocida nad Jevrejima u Drugom svetskom ratu se, podsetimo, po definiciji, smatra „poricanjem Holokausta”, kažnjivim u 16 evropskih država, u Izraelu i Kanadi.
Broj žrtava Jasenovca koji je prihvaćen u srpskoj istoriografiji, od 500.000 do 700.000, zasniva se na nemačkim, ustaškim, partizanskim, četničkim i bugarskim izvorima, nastalim u toku Drugog svetskog rata, na čijem prikupljanju i obradi su radile generacije istraživača. Na njegovo utvrđivanje značajan uticaj imao je izveštaj „Zemaljske komisije Hrvatske za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača”, nastao odmah po oslobođenju Jasenovca (objavljen 1946. godine). Tu se procenjuje da je u ovom logoru ubijeno između 500.000 i 600.000 ljudi. Iskopavanja jasenovačkih masovnih grobnica vršena su samo 1964. godine i bila su tek preliminarna. U izveštaju komisije koja je pronašla veliki broj tela na vrlo uzanom prostoru ukupan broj žrtava Jasenovca se ne pominje. Međunarodna komisija za istinu o Jasenovcu, kojom predsedava Srboljub Živanović, jedan od troje članova komisije koja je 1964. radila na istraživanju masovnih grobnica, zaključila je da broj Srba ubijenih u Jasenovcu iznosi više od 700.000, preko 23.000 Jevreja i oko 80.000 Roma.
Istoričari znaju da se svakom istorijskom izvoru, pa i onim najdragocenijim, nastalim u vreme istraživanog događaja, može pronaći niz mana. Oni koji odbacuju procene broja žrtava nastale za vreme Drugog svetskog rata i neposredno posle njega, pozivaju se, međutim, na popise žrtava rata nastale dve decenije kasnije (1964. godine), na statističke proračune pravnika i ekonomiste Bogoljuba Kočovića i ekonomiste Vladimira Žerjavića, objavljene četiri decenije posle rata (1985. i 1989). Do danas su, naime, i ova istraživanja umnogome osporena. Rad na popisu žrtava iz 1964. bio je naglo, usred posla, prekinut. Smilja Tišma i Srboljub Živanović pokazali su da postoje okruzi, pogođeni ustaškim genocidom, u koje popisivači nisu ušli. Poznato je i da oni koji su stradali od ruke partizanskih pobednika nisu bili popisivani. Sami autori popisa naglasili su uostalom da je on „nepotpun i da nema potreban nivo kvaliteta”. I procene Kočovića i Žerjavića do danas su umnogome osporene. Primer koji pominje Nikola Milovančev mnogo toga govori – prema popisu iz 1964. u Sloveniji je nastradalo 40.510 ljudi, Žerjavić taj broj zaokružuje na 40.000, po Kočoviću on iznosi oko 35.000, dok su istoričari Instituta za noviju istoriju Slovenije pre desetak godina imali već 99.935 imena. Branimir Bunjac je iste 2012. godine utvrdio da je u celom Međumurju poginulo 1.147 vojnika, što je skoro pet puta više od procene Vladimira Žerjavića. Ukoliko su u krajevima gde rat nije bio tako dramatičan i gde su prilike bile redovnije pravljene takve greške, nema razloga da se poveruje u to da su popisivači i statističari bili precizniji u srpskim oblastima, pogođenim genocidom i surovim ratnim okršajima.
Hrvatski i srpski poricatelji genocida, međutim, insistiraju na imenima žrtava, pa čak tvrde da tamo gde nema imena, nema ni žrtve. Njihovi spiskovi stradalih u Jasenovcu, zasnovani na popisu iz 1964, ponešto se razlikuju, i kreću se između 83.000 i 84.000. Oni ipak dozvoljavaju mogućnost da sve žrtve nisu popisane, da su spiskovi uništavani, i da bi žrtava Jasenovca moglo biti do 100.000 do 120.000.
Nigde u svetu se, međutim, procene razmera genocida ne zasnivaju na spiskovima imena, niti se tvrdi da ako nema imena, nema ni žrtava, niti dokaza. U suprotnom, niko ne bi verovao Jermenima, niti međunarodnoj istoriografiji kada tvrde da ih je u turskom genocidu stradalo preko 1.000.000.
Slično je i sa Holokaustom. Opšteprihvaćeni broj žrtava Aušvica, na osnovu istraživanja poljskog istoričara Františeka Pipera, iznosi oko 1.100.000. Na internet stranici istraživačkog centra u Aušvicu, međutim, kako je nedavno uočila Jelena Čalija, mogu se pronaći imena samo 445.163 logoraša, dakle ne onih koji su obavezno i ubijeni, pri čemu se dodaje da muzej u Aušvicu poseduje oko 650.000 logoraških dosijea. Jad Vašem ima preko milion imena manje od opšteprihvaćene brojke od 6.000.000 žrtava Holokausta.
Kako se vidi, ne postoje naučni razlozi za tako uporno, sistematično i javno umanjivanje broja srpskih žrtava. Za tako nešto ima još manje ljudskih i moralnih razloga.
Istraživanje genocida trebalo bi da bude prvi prioritet naše nauke, ali akademske norme i osećanje odgovornosti za svaku reč trebalo bi da određuju način na koji će se iznositi postignuti rezultati. O Jasenovcu bi trebalo da govore samo stručno pozvani i ljudski dostojni. Nepotrebna je bilo kakva polemika. Licitacijom brojevima žrtava Jasenovca sprečava se ono što je nasušna potreba srpskog društva – izgradnja javne svesti o genocidu, po ugledu na narode sličnih sudbina (jevrejski, jermenski, ruski). Uvek se mora ponavljati: cilj ne sme da bude negovanje mržnje, nego sprečavanje da nam se zlo iznova dogodi. To nam se, posle decenija prećutkivanja i samozavaravanja, u našim danima već desilo. Nadajmo se da smo lekciju konačno naučili.
Redovni profesor istorije na Filozofskom fakultetu
Izvor: POLITIKA
Prilozi objavljeni u rubrici „Pogledi” odražavaju stavove autora, ne uvek i uređivačku politiku lista
Od istog autora:
Miloš Ković: Krajina kao simbol i suština istorije srpskog naroda
Ković: Recidivi najstrašnijih ideologija u EU preporučljivi
Miloš Ković: Ugroženo sećanje na stradanje ruskog i srpskog naroda u 20. veku
Miloš Ković: Zašto su nam ubijali decu na Jadovnu, Pagu, u Starom Brodu, Jasenovcu?
Miloš Ković: Ako klečite – svejedno je da li pred Nemcima, Englezima ili Vatikanom
Miloš Ković – Valja nam služiti istini, a ne okupatorima
Miloš Ković: Budućnost pripada onima koji se ne predaju
Miloš Ković: Žarko Vidović – čovek Zaveta
Ković: Ne dozvoliti da se zamagle genocidi nad Srbima u 20. vijeku
Dr Miloš Ković / istoričar / – Pre nego nas unište, proglasiće nas kanibalima
