Milovančev: I sada može da se utvrdi broj žrtava Drugog svetskog rata

U Sloveniji su sredstva za to odobrili i ministarstvo pravde i ministarstvo rada; zašto ne bi moglo da bude isto u Srbiji i Srpskoj

Zahvalan sam prof. dr Slavici Garonja Radovanac što je u „Politici” („Koliko je bilo žrtava u Jasenovcu”, 17. april) pokrenula pitanje utvrđivanja broja žrtava u logoru Jasenovac, ali i šire u Jugoslaviji, za razdoblje 1941–1945. Na ovu temu u „Politici” se zatim osvrnuo i istoričar Nenad Lajbenšperger („Teško do tačnog broja jasenovačkih žrtava”).

Verujem da se može doći do broja žrtava Drugog svetskog rata, što su poslednjih godina dokazali Slovenci, a to srpska javnost ne zna.

Troje istoričara Instituta za noviju istoriju Slovenije latilo se 1997. utvrđivanja broja žrtava za period od 1941. do januara 1946. i intenzivno su, uz pomoć spoljnih saradnika, radili do 2012, ali se podaci još dopunjuju (reč je samo o umrlim stanovnicima Slovenije, bez ljudi sa drugih područja Jugoslavije stradalih u Sloveniji posle kraja rata 1945).

Kakav je rezultat, koji je sravnjen sa registrima umrlih? Poslednji objavljeni podatak govori o 99.865 stradalih. Za poređenje, državni (krnji) popis žrtava Jugoslavije iz 1966. za Sloveniju navodi 40.510 žrtava, a hrvatski demograf V. Žerjavić (1989) zaokružava taj broj na 40.000.

Po počiniocima je identifikovano oko 78.000 žrtava u Sloveniji: od nemačkih nacista stradalo je 40 odsto, od pobedničke strane 31 procenat, a od ostalih (Italijani, domaći saradnici okupatora, Mađari, poginuli od savezničkih bombardovanja, nesrećni slučajevi, samoubistva, itd) oko 29 odsto; ova struktura stradalih može biti slična sa Srbijom, ali ne i sa Hrvatskom i BiH – tamo je uverljivo najviše bilo žrtava ustaša i domobrana.

Dakle, Savezna komisija, koja je 1966. pobrojala 657.101 ubijenog u Jugoslaviji, u Sloveniji je tada izbrojala jedva 40 odsto stvarnih žrtava, a takvu procenu dao je i Žerjavić, umanjujući broj žrtava.

A ukupne žrtve u Jugoslaviji? Dr Životije Đorđević, koji je bio najrealniji u oceni za Sloveniju, ovde navodi („Gubici stanovništva Jugoslavije”, Beograd 1997, st. 181) 1.838.000 ubijenih, uz 654.000 odseljenih (najviše Nemaca – oko 400.000, nap. N. M.) i 333.000 nerođenih – ukupan demografski gubitak 2.825.000 (od toga 1.780.000 u BiH i Hrvatskoj, od njih 68 procenata Srbi).

Danas je zaboravljeno da je skoro iste brojke 1952. u „Statističkoj reviji” izneo i dr Dolfe Vogelnik, profesor statistike na ekonomskim fakultetima u Beogradu i Ljubljani, a 1944–1946. prvi direktor Državnog statističkog ureda u Beogradu: on je broj usmrćenih ocenio na najmanje 1.814.000, a ukupne demografske gubitke na najmanje 2.854.000.

Međutim, po Vogelniku je to „minimalan iznos”, dok je stvarni broj ubijenih „preko dva miliona lica”, a svi demografski gubici veći od tri miliona.

Kako je u nekim procenama umanjivan broj žrtava opisao je Ž. Đorđević (isto, str. 43–54): tako što je prikazivan manji prirodni priraštaj stanovništva od stvarnog u razdoblju od 1931. do popisa 1948.

Broj žrtava u Jasenovcu? Dr Jakov Gelo, u Tuđmanovo vreme (devedesetih godina prošlog veka) direktor Državnog zavoda za statistiku Hrvatske, naveo je u svom doktoratu „Demografske promjene u Hrvatskoj od 1780. do 1981. godine” (Zagreb 1987, str. 153): „samo Jasenovac preko 700.000… S. Gradiška 75.000”.

A Vladimir Dedijer je u pismu Petru Stamboliću od 27. aprila 1987. zapisao: „Zato vi ne hajete za Jasenovac, gde su vlasti zabranile svako naučno ispitivanje koliko je tamo mrtvih. Savez boraca Bosanske Dubice doveo je i slovenačke naučnike, pa su 1962. godine u Gradini otvorili jednu desetinu grobova i utvrdili da tamo leži oko 58.000 mučenika”.

U istom pismu Dedijer je optužio rukovodstvo Srbije (S. Miloševića i I. Stambolića), citirajući svoju saradnicu Ljiljanu Manojlović, sekretara (kasnije ugušenog) Odbora SANU za istraživanje genocida: „Da je najviše rukovodstvo Srbije odlučilo da se ne daju novčana sredstva za održavanje simpozijuma (o žrtvama – nap. N. M.) da se ne bi zamerili Vladi Hrvatske.

Ako bi se simpozijum održao Vlada Hrvatske bi pravila teškoće Vladi Srbije povodom predstojećih ustavnih promena.” Istina o broju stradalih Srba bila je nepoželjna u vreme SFRJ, a za mnoge je i danas.

Slažem se sa g. Lajbenšpergerom da popis broja žrtava nije posao nekoliko istoričara: u Sloveniji su sredstva za to odobrili i ministarstvo pravde i ministarstvo rada; zašto ne bi moglo da bude isto u Srbiji i Srpskoj – uz takvu pomoć srpski istoričari bi utvrdili broj žrtava i u Srbiji i u NDH.

U Hrvatskoj je zauvek izbegnut popis srpskih žrtava, jer je januara 2012. taj popis preuzela Katolička crkva. Tada je, naime, na zajedničkom sastanku biskupskih konferencija za Hrvatsku i BiH u Sarajevu, Katolička crkva odlučila da popiše žrtve Drugog svetskog rata, nazvavši to „Hrvatski martirologij” i sada popisuje pripadnike svoje vere (u „Hrv. martirologiju” se popisuju i katoličke žrtve drugih narodnosti – Nemci, Italijani, Mađari, Slovenci i drugi); rad je već daleko odmakao.

Uz malo razumevanja i političke volje mogla bi da se sazna istina i o svim srpskim, jevrejskim, romskim i drugim žrtvama, u punom opsegu tragedije koja se dogodila.

Pravnik i istoričar

Autor: NIKOL MILOVANČEV

Izvor: POLITIKA

Od istog autora:

Nikola Milovančev: Umanjen broj žrtava u Jugoslaviji 1945.

Sa 14 godina u borbu za slobodu – Vojin T. Radaković i David Bursać, dva mlada junaka iz Like

Nikola Milovančev: O broju žrtava u NDH – činjenično a ne emotivno

Nikola Milovančev: Da li postoje srpske žrtve logora Zemun?

Nikola Milovančev: O pravnicima u istoriografiji i broju mučenika staradalih u Jadovnu

Nikola Milovančev: Opravdano upozorenje SPC

Falsifikati o logoru Jasenovac i istina o genocidu nad Jevrejima Srema 1942. godine

Nikola Milovančev: Upućivanje 132 zemunska Jevreja u logor Jasenovac – Stara Gradiška juna 1942.

Nikola Milovančev: Hrvatski problem – članak jednog umnog i čestitog Hrvata iz 1921.

Incident u Vrbniku 2019. – posledica zahteva za priključenja ostrva Krk Srbiji 1943.

Nikola Milovančev: Ima nas koji verujemo u Kosovski zavet

Nikola Milovančev: O progonu dr Vladimira Dimitrijevića

Nikola Milovančev: Zašto N. Bakareca boli istina o Paveliću i ustašama u vezi sa logorom Zemun?

Istina o logoru Zemun 1941-1944.

Milovančev: Da li je potreban termin za imenovanje genocida nad Srbima u NDH?

Nikola Milovančev: Milan Dukić – prvi glas o stradalima u Jadovnom i izveštaj konzula NDH u Beogradu o tome

Stradalnici Jevreji i Srbi 1941. u Banjoj Luci i rušenje hrama Hrista Spasitelja