Rade R. Lalović: VJEČNAJA PAMJAT STRADALIM NA ZELENGORI

Piše: Jadovno 1941.

**Mitar Kovač, Miloje Pršić, Petko Rašević, Milorad Ostojić, KOMUNISTIČKI ZLOČINI NAD JVuO – Od Ravne Gore do Zelengore, Evroazijski bezbjednosni forum, Beograd2025.**

Nakon više ili manje uspješnih i relativno brojnih knjiga o stradanju JVuO štampanih u dijaspori i u kod nas u Otadžbini, a pogotovo nakon knjiga Aleksandra Miloševića, Srpska Priča, Nemanje Devića i Bojana Dimitrijevića, Bosanska golgota: slom snaga JVuO u Bosni 1945. godine, Rodoljuba Maletića i Dejana Đerića, Odlikovani i unapređeni JVuO 1941. – 1945. nedavno je izašla iz štampe i knjiga grupe autora (Kovač, Pršić, Rašević, Ostojić) KOMUNISTIČKI ZLOČINI NAD JVuO – Od Ravne Gore do Zelengore, koja otkriva niz novih činjenica o stradanju JVuO na kraju Drugog svjetskog rata donoseći dragocjena neposredna svjedočenja o komunističkim bezobzirnim zločinima ne samo nad borbenim sastavom JVuO, nego i nad običnim narodom i nejači koja se grupisala uz pripadnike JVuO bježeći od bezbožničke i surove vojne partijske armade. A ti zločini komunista su posebno surovi bili na Zelengori tog krvavog maja 1945. godine.

Recenzenti ove monografije su istaknuti poznavaoci istorije Milosav Samardžić, Radovan Kalabić i Dragaan Petrović.

Autori su sistemski i metodološki odgovorno pristupili obradi ove teme izlažući je na preko 700 stranica. Građa i analiza je raspoređena u šest velikih poglavlja sa zaista iscrpnim popisom korištene literature od ukupno 184 bibliografske jedinice (arhivska građa, objavljeni arhivski izvori, studije i monografije, članci i intervjui, internet izvori).

Poglavlja u ovoj impozantnoj monografiji su organizovana na sljedeći način: 1. deo – Srbi od Berlinskog kongresa do Imformbiroa; 2. deo0 – Put stradanja Jugoslovenske vojske u otadžbini; 3. deo – Svedočenja; 4. deo – Životopisi istaknutih komandanata Jugoslovenske vojske u otadžbini; 5. deo – Spomen obeležje Jugoslovenskoj vojsci u otadžbini „Zelengora“ i na kraj završno poglavlje sa karakterističnim naslovom Umesto zaključka. Iz z naslova ovih poglavlja se jasno vidi da su autori, a svi su sa respektabilnim i stručnim, i profesionalnim biografijama, veoma široko i temeljito sagledali i istorijski, i sociološki, i politički, i vojni, a onda i globalno-strategijski kontekst srpskog pitanja od Berlinskog kongresa pa do Imformbiroa, dakle, u punih 70 izuzetno turbulentnih godina ne samo na Balkanu, nego i u Evropi u cjelini.

Detalj sa promocije knjige „KOMUNISTIČKI ZLOČINI NAD JVuO – Od Ravne Gore do Zelengore“ u Foči (Foto: Igor Janković / Radio Foča)

Prvi dio Monografije ima dvadesetčetiri podnaslova koji pokazuju da se sistemski sagledava srpska istorijska paradigma od 1878. do 1948. godine. Analitički su sagledana skoro sva pitanja od kojih bi za centralnu temu ove monografije po našem mišljenju najznačajnije bile teme Kraljevina Srbija u prvom svetskom ratu; Nezavisna država Hrvatska; Komunisti i Kraljevina Jugoslavija u svakako Od monarhije do republike – pobeda komunista.

Drugi dio Monografijr koji govori o stradanju JVuO ima petnaest dijelova i svaki je vrlo važan, ali ipak posebno skrećemo pažnju na prvi dio pod naslovom Odnos saveznika prema Jugoslovenskoj vojsci u Otadžbini u završnom periodu Drugog svetskog rata, a onda i Jama Ponor – simbol stradanja Jugoslovenske vojske u Otadžbini.

Posebno značajana za istorijsku istinu i kulturu sjećanja je treći dio Monografije pod naslovom Svedočenja za čiji nastanak je posebno zaslužan protojerej – stavrofor Milorad Ostojić.

U tom poglavlju su sabrana četerdesettri neposredna svjedočenja očevidaca ili njihovih potomaka partizanskih, dakle komunističkih zločina u maju 1945. godine na području Zelengore, a posebno u Miljevini – jama Ponor.

Kada je riječ o partizanskim zločinima u Miljevini valja napomenuti, a to u ovoj monografiji nema, da je taj zločin u Miljevini bio ponos komunistima pa smo nedavno saznali da je Vlado Šegrt na Mekoj Grudi kod Bileće u jednoj kafani 1958. godine sa svojim oficirskim društvom pjevao pjesmu Miljevina polivena s krvi // prolio je moj bataljon prvi.

Osim neposrednog svjedočenja o zločinima i biblijskom stradanju JVuO svjedoci su autorima ove monografije pokazali sva, njima poznata, stratišta i masovne grobnice u kojima su sahranjeni likvidirani pripadnici JVuO i narod koji se zajedno s njima kretao bježeći od komunista. Svi ti lokaliteti su fotografisani i obilježeni na topografdkoj karti, a do sada su ukupno registrovane 54 masovne grobnice.

Veoma je bitan i četvrti dio Monografije u kome su predstavljeni životopisi najznačajnijih komandanata JVuO sa njihovim originalnim oficirskim personalnim kartonima koji su pronađeni u odgovarajućim arhivima. Ukupno su na ovaj način predstavljeni dva generala, četiri pukovnika, tri potpukovnika i dva majora.

U petom dijelu su detaljno opisane masovne grobnice na širem prostoru Zelengore, do sada postavljeni spomenici i grobna obilježja, a onda i izgrađeni spomen hramovi.Ovdje je neophodno napomenuti da je završena i u funkciji spomen crkva u selu Vrbnica, da je u završnoj fazi spomen crkva u selu Romani kod Kalinovika, a onda i da je osvećeno zemljište na Zelengori između Orlovačkog i Borilovačkog jezera pored vrha Stog za izgradnju memorijalnog hrama posvećenog Svetom Iliji, a u znak sjećanja na izginule pripadnike JVuO. Taj spomen hram će imati i svoj muzejski dio.

U planu je i izgradnja spomen crkve u selu Budanj kod Miljevine, a svi ovi podaci se nalaze u Monografiji.

Završno poglavlje nosi naslov Umesto zaključka i predstavlja svojevrstan rezime izložene građe.

Ne ulazeći u dalju analizu sadržaja i istorijskih činjenica u ovoj monografiji iskreno je preporučujemo svim onim koji tragaju za istinom u vezi sa tragičnim zbivanjima na Zelengori u maju te tužne 1945. godine.