Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (9) Život brži od ustaničkih vođa

Bugarski akt da muškarci od 19 do 40 godina starosti podležu vojnoj obavezi narod je shvatio kao težnju okupatora da Srbe susprotstavi svojoj braći u borbama na Solunskom frontu

Ustanak u Toplici i Jablanici 1917. godine, u srcu porobljene Evrope, bio je specifični fenomen, nezabeležen u istorijskim razmerama. To je bio masovan narodni ustanak u kome su učestvovali, pored aktivnih pripadnika vojske Kraljevine Srbije i narodnih četnika: žene, devojke, popovi, starci i deca. Glavne reči kao simbol ustanka, bile su reči: sloboda, narod ili smrt.

Pojedinačne borbe narodnih ustanika nastavljene su i u prvom mesecu 1917. godine. Da bi taj proces nekako zaustavili i kontrolisali, bugarski i austrougarski okupatori su pojačali teror nad stanovništvom, deportacije, zločine i pljačke imovine. To se vrlo teško podnosilo, pa je u narodu sasvim sazrela misao da se masovnim ustankom stanje promeni. A kada je stigla zvanična naredba za mobilizaciju Srba za bugarsku vojsku na Solunskom frontu, čaša žuči je prelivena.

Bugarski akt da svi muškarci od 19 do 40 godina starosti podležu dužnosti u redovnoj vojsci… srpski narod je shvatio kao težnju okupatora da sinove i očeve susprotstavi svojoj braći u borbama na Solunskom frontu. Da srpska mladež gine za veliku sanstefansku Bugarsku, to se nije smelo dozvoliti, bilo je jasno u svakoj srpskoj kući.

Umesto pred bugarsku „nabornu“ komisiju za regrutovanje, pozvani Srbi otišli su od svojih kuća u obližnje šume i planine i pridružili se već organizovanim ustaničkim četama. Da bi i to sprečili, Bugari su, suprotno međunarodnom ratnom pravu, u januaru 1917. godine naredili opštu mobilizaciju Srba. Srbi su to primili kao najjasniju pretnju za sopstveno uništenje. Zaoštravanja su narastala velikom brzinom. Povod za oružani ustanak je bio jasan, bez obzira na to što je okupator u najvećem naponu vojničke snage dejstvovao na svim frontovima. Srbi su nacionalne vrednosti podigli iznad svojih života, spontano i silovito rekli su „ne“ bugarskim teritorijalnim aspiracijama i lažnom mitu o „Bugar-Moravi“.

Za vođenje uspešnog i organizovanog ustanka širih razmera trebalo je ustanoviti glavnu komandu, jedinstven sistem rukovođenja, savršenu organizaciju, jedinstvo cilja i razrađen plan borbenih dejstava. Sve je to nedostajalo ustaničkim vođama. Među njima je bilo nesaglasja i po osnovnom pitanju: ustanak odmah ili kasnije. To se najbolje videlo na sastanku održanom u Toponici kod Prokuplja. Iako je većina četovođa podržavala stav naroda i popa Dimitrija Dimitrijevića (Mite Komite) i Koste Vojinovića, da se početak ustanka proglasi odmah, na sastanku nije doneta nikakva odluka. Pop Dimitrijević je tada održao vatreni govor, ukazujući na neminovnost ustanka i pitao sve: „Zašto smo stvarali organizaciju i pripremali narod ako sada dignemo ruke od svega.“ Na kraju je Pećanca otvoreno nazvao kukavicom.

Kosta Milovanović Pećanac je smatrao da ustanak treba odgoditi za pogodnije vreme, shodno naređenju Vrhovne komande, „onda kada naša vojska bude kod Skoplja, a Bugari počnu da beže“. Ustaničke vođe bile su, ipak, u jednom jedinstvene, „da nijedan obveznik ne ide na regrutaciju“ i da „svi sposobni ljudi nabave oružje i čekaju dalja naređenja“. Narod je, međutim, mislio dugačije: bio je spreman da odmah započne ustanak.

Pred sam ustanak, oko 20. februara bugarska Moravska inspekcijska oblast konstatuje: „Srpske čete hvataju bugarske šumare, ubijaju policajce i kmetove, zarobljavaju usamljene vojnike i žandare, otvaraju vatru na predstavnike vlasti, napadaju konvoje, kidaju telefonske i telegrafske žice, upadaju u opštine i uništavaju regrutne spiskove…“

Narodno nestrpljenje da se što pre digne ustanak više se nije moglo kontrolisati. To je ubrzalo sazivanje „ratnog saveta“ ustaničkih četovođa, na kome je trebalo odlučiti o najvažnijim pitanjima za organizovanje, podizanje, vođenje i uspeh narodnog ustanka protiv mrskog okupatora.

Savetovanje je održano u selu Obiliću, u Jablaničkom srezu, 21. i 22. februara 1917. godine, u kući Petra Dragovića i njegovih sinova narodnih poslanika Milutina i Miloša, koji su bili u srpskim jedinicama na Solunskom frontu.

Na okupu su bile sve već poznate vođe ustaničkih odreda i 300 četovođa iz južne Srbije. Svi oni jednoglasno su usvojili važne odluke o organizacionom ustrojstvu ustaničkih jedinica, raspisivanju narodnog zajma i ozvaničenju datuma podizanja ustanka.

Prvog dana na savetovanju izabran je Centralni komitet i imenovani su komandanti za pojedine oblasti sa titulama vojvoda. Tako je Kosta Milovanović Pećanac, kao šef Centralnog komiteta, određen za Toplicu, Kosta Vojinović Kosovac za oblast Kopaonika. Milinko Vlahović za Jablanicu, Toško Vlahović za Negotinsku Krajinu, Jovan Radović za desnu obalu Južne Morave, Milan Dečanski za oblast oko Sokobanje i Aleksinca i Toma Pitulić i Novica Veljović za Ribarsku Banju, Đunis i Stalać.

U vezi s drugim pitanjem, odlučeno je da se raspiše zajam od 50.000 dinara i da se prikupi od imućnijih građana.

Formirano je pet ustaničkih odreda: Ibarsko-kopaonički odred Koste Vojinovića Kosovca, Jablanički četnički odred kapetana prve klase Milinka Vlahovića, Pirotski četnički odred vojvode Jovana Radovića, Krajinski četnički odred vojvode Toška Vlahovića i Centralni četnički odred vojvode Koste Milovanovića Pećanca.

Usvojena je proklamacija o dizanju ustanka – 24. februara 1917. godine. Toj odluci protivio se vojvoda Kosta Pećanac, ali se morao povinovati većini koja je bila odlučno za dizanje ustanka.

Za dva dana većanja, odluke su stavljene na papir i trebalo ih je ostvarivati. Život, međutim, preduhitrio je ustaničke vođe: dok su oni većali, narod je podigao ustanak. Ustaničke vođe sa sastanka u Obiliću bukvalno su uletele u ustanak, koji je bez njih počeo. Kada je Kosta Vojinović 28. februara 1916. godine, u oslobođenoj Kuršumliji proglasio ustanak, on se u stvari uveliko rasplamsavao. Pucalo se na više mesta u Toplici i Jablanici.

Kapetan Milinko Vlahović vodi veliku bitku sa Bugarima kod Lebana i u ustanku prvi beleži značajnu pobedu. Na bojištu je ostalo 20 mrtvih neprijateljskih vojnika. Njegov odred nastavlja da kosi Bugare i kod Bojnika. Došlo je do sukoba ustanika i Bugara kod sela Dubova, Đinđuše, Đaka i na drugim mestima.

Narodni ustanak širio se neslućenim razmerama na sve strane jugoistočne Srbije.

PRVE BORBE ŠIRIH RAZMERA

Prve ustaničke borbe širih razmera započele su u Kosaničkom srezu, gde se narod na vreme naoružao i već odmetnuo u šume. Samo u opštini Dobri Do postojala je četa sa 180 ljudi, naoružanih sa 110 pušaka.

U to vreme Bugari su u Kuršumliji imali svoju žandarmerijsku ispostavu, koju su činili uglavnom albanski plaćenici. Njihovo terorisanje, pljačku, silovanja i ubijanja narod više nije mogao da trpi. U okolnim šumama je Rade Vlahović, koji je sebe nazivao vođom Kuršumličana, okupio dobro naoružani odred ustanika. Izveštavajući o tome Kostu Pećanca, on ističe da četama komanduju Cvetko Otašević, Anđelko Lazić, Miloš Jovanović i drugi.

Sutra: Narod je klicao – „Srećna sloboda“

Autor: Novica Pešić

Izvor: NOVOSTI

Oznake: Feljton, Toplički ustanak, Bugari, Austrougari 

Vezane vijesti:

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (1) Ratni planovi za osvajanje Srbije 

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (2) Okupatori su hapsili i streljali

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (3) Poziv na totalno istrebljenje Srba

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (4) Srpsko stratište u Dubokoj dolini

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (5) Pljačke, zlostavljanja, silovanja…

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (6) Formiranje prvih četničkih odreda

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (7) Dolazak crnogorskih četnika

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (8) Nemoć okupatora pred ustanicima

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (10) Narod je klicao – „Srećna sloboda“

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (11) Širenje srpske ustaničke države

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (12) Okupator kreće u gušenje ustanka

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (13) Užasni i krvavi zločini okupatora

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (14) Herojska smrt Nika Vukčevića

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (15) Četnički odredi nastavljaju borbu

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (16) Delegacija ustanika kreće u Solun

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (17) Gorela su čitava srpska sela

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (18) Otpor posustaje, počinje izdaja

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (19) Stigla je sloboda za napaćene Srbe