Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (5) Pljačke, zlostavljanja, silovanja…

Pored masovnog ubijanja i batinanja Srba, Bugari su silovali više hiljada žena i devojaka. Za „protivnike“ su proglasili i invalide, starce, čak i bolesne žene i decu

Po osvajanju Srbije, okupatori su uporedo sa varvarskim zločinima i zlostavljanjima mesnog stanovništva, na ekonomskom planu realizovali totalnu pljačku svih materijalnih dobara. Bugari su, na primer, samo u Leskovcu, Vranju, Prokuplju, Kuršumliji, Nišu, Pirotu, Vlasotincu i drugim gradovima na jugu Srbije opljačkali fabrike, zanatske i trgovinske radnje, privatne kuće, vrednije pokućstvo stanovništva, skupocene predmete, odeću, obuću, ljudsku i stočnu hranu, što je dovelo do velikog nedostatka hrane za srpsko stanovništvo.

U prvom redu su pljačkane sve vrste žitarica i stoke. Pljačkali su novac, zlato, srebro, sve predmete od metala, pa čak i crkvena zvona i olovne prekrivače kupola sa crkava, zatim seoski agrarni inventar – kola, čeze, plugove, drljače, vršalice…

Prema dostupnim podacima Austrougarske, samo u prvih devet meseci 1917. godine rekvirirano je 8.078 tona žita, 170.300 goveda, 190.000 ovaca i 50.000 svinja. Samo u Jablaničkom srezu Bugari su opljačkali 166.203 grla stoke, i to; 3.631 konja, 8 magaraca, 22.584 goveda, 88.619 ovaca, 31.540 koza i 19.821 svinju. Ratna šteta procenjena je na 55.093.000 srpskih dinara u zlatu.

Stradala su i kulturna dobra. Opljačkane su riznice manastira Dečani, Ravanica, Manasija, muzeji i biblioteke Beograda. Spaljene su srpske knjige i rukopisi, ne štedeći čak ni registre i arhive crkava i sudova. Bugarski ministar trgovine izdao je naređenje da se srpske knjige i rukopisi transportuju u narodnu štampariju u Sofiju da bi bili prerađeni u sirovinu za pravljenje hartije.

Posle pljačke, Bugari su uništavali i srpske istorijske spomenike, brisani su svi natpisi u crkvama i manastirima, u kojima su pominjani srpski vladari.

Pored masovnog ubijanja i batinanja Srba, Bugari su silovali više hiljada žena, devojaka, pa čak i devojčica od osam do 14 godina starosti. Bugari su za svoje „protivnike“, pored vojne strukture Srba, proglasili i srpske vojne invalide, starce, srpske žene, čak i bolesne žene i decu.

U prvim godinama okupacije došlo je do velikog pada broja stanovnika, u odnosu na broj po popisu iz 1910. godine. Prema raspoloživim podacima, može se ustanoviti da je postojao manjak od 686.825 Srba, od čega na teritoriji Vojno-generalnog guvermana, bez Kosova i Metohije, 406.355, a na teritoriji Moravske vojno-inspekcijske oblasti 280.470 lica.

Politika denacionalizacije okupiranih teritorija Srbije primenom najbrutalnijeg terora nije dala nikakve vidljive rezultate, osim pridobijanja manjeg broja ljudi putem povlastica. To je bilo odmah vidljivo. Bugarska analiza nacionalnih prilika za Niški okrug kaže da su, prema statističkim podacima, 170.000 Srbi, 31 Bugari, a ostali su druge nacionalnosti.

I Bugarski saveznici bili su ubeđeni da bugarizacija u Srbiji neće imati nikakvog uspeha. To se i potvrdilo u školsko-

-prosvetnoj politici, koja je za vreme okupacije doživela neuspeh. Srbi su na svakom mestu ispoljavali prkos, prezir i mržnju prema okupatoru.

Srbiju su 1915. godine okupirale Austrougarska, Nemačka i Bugarska, ali je nisu pokorile. U narodu je svakim danom učvršćivana nada da će srpska vojska uskoro osloboditi zemlju.

Čekajući slobodu, deo naroda je pojačavao otpor okupatoru sabotažama, oružanim diverzijama i pasivnom rezistencijom. Vojni obveznici, sposobni za borbu, počeli su da se okupljaju u obližnjim šumama i planinama prokupačkog, leskovačkog i vranjskog okruga.

Okupacijska vlast u Ibarskoj dolini oslanjala se na šiptarsko stanovništvo. Hasan-beg Prištin (Šišković), Muharem Mulaiseinović, Izet Badivukavić i Ismail-aga Mađunija lažno su optuživali Srbe okupatorskoj, okružnoj vojnoj komandi da pripremaju oružani otpor. Austrougarska komanda, na njihov zahtev, otpočela je masovne internacije Srba u logore u Austriju i Mađarsku. Među interniranim bilo je i žena, trudnica i dece. Najčuveniji po zlu bio je logor u Nežideru u Mađarskoj. Srbima su turske age i begovi zaveli feudalne obaveze iz vremena turskog ropstva.

Teror je bio nepodnošljiv, pa su Srbi iz Ibarske doline, Ibarskog Kolašina, Vučitrna i Mitrovice počeli da se odmeću u šume. Naročito nakon ulaska Rumunije započeli su, na području Guvernmana, jači nemiri srpskog življa. Austrougarski konzul u Nišu u jesen 1916. godine, povodom toga, pisao je: „Narod u svojim halucinacijama vidi kako u zemlju prodiru oslobodilačke srpske trupe…“ U austrougarskoj dokumentaciji zabeleženi su podaci iz kojih se može jasno zaključiti da su okupljanja Srba iz okoline Prokuplja, Kruševca, Kragujevca, Prijepolja i Novog Pazara sve organizovanija. Grupno ili pojedinačno odlazili su u šume, odakle su kretali u oružane akcije.

Objašnjavajući posle rata razloge zašto je sa svojim seljacima otišao u šume u jesen 1916. godine, Radiša Rakočević, četovođa iz Dobrog Dola u Kosanici, kaže: „Bugari su upali u sela Mačija Stena i Trpeza. Ubili su petoricu i ranili četiri seljaka, iz čista mira. Povezali su i oterali u ropstvo 14 seljaka. Još istog dana smo svi uzeli oružje i otišli u šumu, jer smo saznali da smo predati na milost i nemilost Bugarima.“

Neprijatelj nije uspeo da spreči bekstvo Srba u šume i planine, ni da pohapsi sve vojne begunce koji su u novembru i decembru 1915. pred povlačenje srpske vojske u Albaniju, samovoljno napuštali svoje vojne jedinice i tražili utočište u svojim selima. Prema procenama Vojno-inspekcijske oblasti Morava u Nišu, samo u Toplici i Jablanici bilo je 1.000-1.500 pobeglih srpskih vojnika. Kada se uzmu regruti, ranjeni i bolesni vojnici, taj broj je daleko veći.

Okupator nije uspeo da prikupi ni zaostalo oružje od srpske vojske u povlačenju. Prema dostupnim podacima, u Toplici je za ustanak najviše prikupljeno srpskih brzometki, a u Jablanici ruskih pušaka sistema „mašinagan“.

U 1916. godini javljaju se organizovane grupe koje napadaju okupatorske žandarme, sprečavaju rekviziciju i aktivno učestvuju u narušavanju okupacionog sistema. Tako su počeli prvi oružani otpori koji su, zaoštravanjem okupatorskog terora, postajali sve jači. Što je narod više terorisan, to je u njemu jačala želja za borbom i otporom da bi sačuvao goli život.

CELI NAROD JE PROTIVNIK

Okupator u Srbiji nije uspeo da identifikuje protivnika, jer je njegov protivnik bio celi srpski narod. Visok moral, hrabrost i dostojanstvo Srba i u najtežim časovima života i smrti ulivali su strah zavojevaču i ujedno davali srpskom narodu nadu u ratni preokret i oslobođenje Srbije. U izveštaju Guvernmana u Beogradu, poslatom marta 1916. godine u Beč, između ostalog piše. „Zabluda je misliti da srpski narod smatra da je potpuno pobeđen i trajno pokoren. On se sasvim suprotno, još nada da će mu neko pomoći sa strane. Odakle bi mu ova pomoć mogla stići, na to Srbin ne daje odgovor. Prosto se i dalje nada. I to sa sigurnošću.“

Autor: Novica Pešić

Izvor: NOVOSTI

Oznake: Toplički ustanak, Bugari, pljačke, silovanja

Vezane vijesti:

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (1) Ratni planovi za osvajanje Srbije 

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (2) Okupatori su hapsili i streljali

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (3) Poziv na totalno istrebljenje Srba

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (4) Srpsko stratište u Dubokoj dolini

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (6) Formiranje prvih četničkih odreda

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (7) Dolazak crnogorskih četnika

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (8) Nemoć okupatora pred ustanicima

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (9) Život brži od ustaničkih vođa

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (10) Narod je klicao – „Srećna sloboda“

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (11) Širenje srpske ustaničke države

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (12) Okupator kreće u gušenje ustanka

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (13) Užasni i krvavi zločini okupatora

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (14) Herojska smrt Nika Vukčevića

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (15) Četnički odredi nastavljaju borbu

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (16) Delegacija ustanika kreće u Solun

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (17) Gorela su čitava srpska sela

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (18) Otpor posustaje, počinje izdaja