Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (2) Okupatori su hapsili i streljali

Pronađene crkvene knjige, krštenice, bankarski zapisi, pisma, naredbe, fotografije,školska dokumenta, ukazuju da je bugarski krajnji cilj bio proširenje sopstvene teritorije na račun Srbije

Najviša vojna i civilna vlast u jugoistočnom delu Srbije bila je u rukama vojnog generalnog guvernera, u prvo vreme general-majora Kutičeva. Bugarskim vojnim jedinicama, posle okupacije srpske teritorije, bilo je izričito naloženo da održe red i mir u okviru zakona i prestiža vlasti, a isto tako da garantuju život, posed i čast stanovništva.

General Kutičev u svojoj naredbi daje i bliža uputstva. Najsigurnije mere za očuvanje opšte sigurnosti na teritorijama koje su podeljene na brigadne, pukovske i odredske rejone su: razoružavanje stanovništva, zavođenje reda i poslušnosti; da stanovništvo, u svim rejonima, u svakom pogledu, poštuje donete uredbe i naredbe; da se proganjaju i najstrože kažnjavaju osumnjičene ličnosti i oni koji remete red i mir; da se svaki pokušaj bunta ili izazivanja nemira odmah uguši uz primenu sile i oružja, a krivci najstrože kazne; da se svi rezervni vojnici od 18 do 50 godina, koji su služili u redovima srpske armije, potom oficiri, učitelji, sveštenici, novinari, poslanici, činovnici i sva sumnjiva lica odmah uhapse i interniraju u unutrašnjost carstva…

General u naredbi posebno upozorava da će svi zarobljeni s puškom u ruci biti odmah streljani, a da nasilje ili ubistvo bugarskog vojnika povlači za sobom streljanje krivca i paljenje kuća u selu gde se to dogodilo.

U Vranju (sa pirotskim krajem), Leskovcu i Surdulici smeštene su jedinice 29. i 42. puka bugarske vojske, kao i žandarmerija, sudstvo, policija, administrativni organi vlasti i školstvo. U „Moravi“ i na Kosovu Bugarska je organizovala 14 komandi i nadleštava, neku vrstu kombinovane vojne i civilne uprave.

Najveću vlast u okruzima vršili su bugarski viši i niži oficiri, a upravna vlast u opštinama bila je u rukama civilnih službenika. Za predsednike opština u Vranju, Leskovcu, Vladičinom Hanu, Surdulici, Lebanu, Medveđi, Buvcu, Bojniku, Kuršumliji, Prokuplju, Blacu, Žitorađi… postavljeni su činovnici dovedeni iz Bugarske. U tim opštinama uvedena je stroga vojna i civilna uprava.

Bugarske vojne jedinice bile su raspoređene po gradovima i većim varošima, a manje vojne jedinice i žandarmerija po opštinskim sedištima i isturenim planinskim mestima. U Vranju, Leskovcu, Prokuplju i Nišu, pored bugarskih, nalazile su se nemačke i austrijske jedinice, koje su obezbeđivale železničku prugu i fabrike. Kod Vranja je bio i logor za obuku nemačkih regruta, pre raspoređivanja u jedinice 11. nemačke armije. U manjim siromašnim opštinama duž stare srpsko-turske granice u službu su uzimani Šiptari, pa i Srbi, lojalni i odani bugarskim okupacionim organima vlasti.

U okrugu Kosovska Mitrovica bilo je raspoređeno nekoliko četa Šiptara pod komandom Hasana Prištine, čije se brojno stanje kretalo od 400 do 1.500 naoružanih kačaka. U okrugu Novi Pazar bivši major turske vojske Derviš-beg obrazovao je dobrovoljački bataljon od 400 Turaka i poislamiziranih Srba. Slično je bilo i u Prištini i Prizrenu. U Prištini je bio bugarski komandant Topalxikov, koji je, uz pomoć Šiptara i Turaka, uveo nasilje i pljačku imovine Srba i proterivanje i interniranje srpskog življa. U srpskim selima na Kosovu vladao je nezapamćeni haos: teror, pljačke i ubistva.

Austrougarska i Bugarska na samom početku okupacije nemilosrdno su počele da gaze sve odredbe međunarodnog ratnog prava. Prema njemu, predviđeno je da agresor na osvojenom području zadrži primenu zakonodavstva pokorene zemlje sve dotle dok se rat ne završi i dok se mirovnim ugovorom ne reši državnopravni položaj zemlje.

Sve to okupator nije poštovao, već je odmah suspendovao sve zakone Srbije i započeo da uvodi takav sistem koji bi im omogućio ostvarivanje ciljeva sa vojnog, političkog, ekonomskog, demografskog, socijalnog, kulturnog, sanitetskog, verskog i nacionalnog stanovišta.

Stvaran je režim kojem je cilj bila dugotrajna okupacija sa aneksionističkim pretenzijama. Drakonskim merama vlast je želela da potpuno spreči stvaranje centra oko koga bi se rađale srpske ideje otpora i ujedinjenja. Vlasti su taj najvažniji zadatak započele da ostvaruju uvođenjem novih nastavnih planova i izradom školskih udžbenika po kojima bi se odvijao vaspitno-obrazovni proces u školama; zabranili su upotrebu ćirilice, a drugim denacionalizatorskim merama uticali su na to da se svest naroda, a posebno mladih, o samostalnoj državi slomi i potpuno zatre.

U vojnom pogledu sav aktivni i rezervni borački sastav srpske vojske (regruti, poslednja odbrana, dobrovoljci) odmah je sproveden u zarobljeničke logore. Tamo su, uz prinudan rad, držani u zatvorima, starim vojničkim kasarnama ili kazamatima i fizički i zdravstveno uništavani do smrti.

U privrednom pogledu, u razbijenoj i razdeljenoj srpskoj državi, okupator je zaplenio sva državna dobra i imovinu, zaveo sistem kontribucije i „rekvizicije“ i obavezu „javnih otkupa“ propisanog viška agrarne proizvodnje.

Sa demografskog stanovišta okupator je težio da zaustavi pozitivni biološki razvoj srpskih porodica, koje su već bile ugrožene pogibijama i egzodusom generacije zdrave muške snage. Okupator je radnim uslovima, kulukom, smanjenom ishranom, forsiranim radom za svoje ciljeve, psihičkom torturom, stalno pogoršavao socijalni i demografski položaj preostalog srpskog stanovništva.

U sanitetskom pogledu Srbija je lišena zdravstvenih ustanova i nabavke lekova. Zdravstvo je bilo prisiljeno da radi za okupatora. I rad srpskog Crvenog krsta bio je prvo suspendovan, a potom sveden samo na informativni rad o izbeglicama, zarobljenicima i nestalim licima.

Srpska crkva i sveštenstvo delili su sudbinu srpskog naroda. Sveštenicima je zabranjivan patriotski rad, deportovani su u kazamate, ubijani… Crkvi su zabranjene verske svečanosti i proslave u obeležavanju nacionalnih datuma iz srpske istorije. U srpskim crkvama bugarski popovi Gligor Janev, Hristo Stoilkov, Petar Iv. Končev, pop Todor, Atanas Grigorov, Zahario Vladinski i Penovralj u Vranjskom okrugu terali su Srbe da slušaju „dumu“, jevanđelje na bugarskom jeziku. Uništavali su srpske crkvene knjige i prekrštavali srpsku novorođenčad i upisivali im bugarska imena. Čak su prekrštavali i oba roditelja i kuma. Zabranili su održavanje srpskih običaja: slave, krštenja, venčanja, veridbi, sedeljki, sabora, masovnih sahrana, kao i svako drugo okupljanje naroda.

Pronađena istorijska svedočanstva: crkvene knjige, krštenice, bankarske zapisi, pisma, kao i bugarske fotografije iz 1916-1918. godine, jasno ukazuju na to da je bugarski krajnji cilj bio proširenje sopstvene teritorije na račun Srbije.

PLjAČKA KULTURNIH DOBARA

Tokom ratnih operacija i u vreme okupacije, okupator je pljačkao kulturna dobra Srbije i odnosio ih u svoje države. Svaki pokušaj obnove kulturno-prosvetnog života mimo izdatih naređenja bio je najstrože kažnjavan. Bugarski okupator je prigrabio kulturno-prosvetne institucije: „Kolo srpskih sestara“, „Pobratimstvo“, Društvo „Sveti Sava“, „Kulturnu ligu“, „Srpskog sokola“, „Narodnu odbranu“, časopise „Srpski vitez“, „Bratstvo“, „Kalendar“ i „Vardar“. Držanje srpskih knjiga i političkih časopisa bilo je kažnjivo i po cenu interniranja.

(Nastaviće se)

Autor: Novica Pešić

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (1) Ratni planovi za osvajanje Srbije 

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (3) Poziv na totalno istrebljenje Srba

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (4) Srpsko stratište u Dubokoj dolini

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (5) Pljačke, zlostavljanja, silovanja…

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (6) Formiranje prvih četničkih odreda

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (7) Dolazak crnogorskih četnika

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (8) Nemoć okupatora pred ustanicima

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (9) Život brži od ustaničkih vođa

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (10) Narod je klicao – „Srećna sloboda“

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (11) Širenje srpske ustaničke države

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (12) Okupator kreće u gušenje ustanka

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (13) Užasni i krvavi zločini okupatora

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (14) Herojska smrt Nika Vukčevića

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (15) Četnički odredi nastavljaju borbu

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (16) Delegacija ustanika kreće u Solun

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (17) Gorela su čitava srpska sela

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (18) Otpor posustaje, počinje izdaja

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (19) Stigla je sloboda za napaćene Srbe