Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (19) Stigla je sloboda za napaćene Srbe

Posle proboja Solunskog fronta, oko 1.500 preživelih topličkih ustanika priključilo se srpskoj i savezničkoj vojsci i učestvovalo u završnim borbama za konačno oslobođenje zemlje

Ranjeni Kosta Kosovac, s malobrojnim ljudstvom, sve teže se kretao i izmicao pojačanoj poteri okupatora. Za njim su jurili 11. opolčenski puk, 18 bugarskih kontračeta i austrijski poterni puk. Poternim snagama komanduje lično general Nerezov, a zamenik mu je potpukovnik Atanasov. Austrijskim snagama naređuje pukovnik Klem.

Krajem decembra 1917. godine, skriva se u okolini sela Grgura kod Blaca u topličkom kraju. Izdajnici, predvodeći okupatore, otkrivaju njegovo mesto boravka. Usamljen, Vojinović vodi poslednju odlučnu bitku na život i smrt. Ovoga puta nema proboja, jer nema sa kim, nema bombi, a ni snage.

Poslednje odredište bila mu je stara, oronula vodenica na potoku pored sela Grgura. Tu je odjeknuo poslednji pucanj. Vojvoda Kosta Vojinović Kosovac presudio je sam sebi. Ispunio je sebi i neprijatelju dato obećanje da se živ neće predati. Tako je i bilo.

Kada je okupator ušao u vodenicu, našao je beživotno telo velikog srpskog vojvode i na parčetu isprljanog papira njegovu poslednju želju: da ga sahrane na mestu pogibije.

Neprijatelj mu je želju ispunio, ali tek pošto su njegovo telo svima pokazali u Kuršumliji. Sahranjen je u jednoj jaruzi pored vodenice.

Srpska vojska je 15. septembra 1918. izvršila proboj Solunskog fronta na sektoru Dobro Polje – Nidže – Kozjak, čime je doprinela da Prvi srpski rat uđe u svoju završnu fazu.

Preostali, i rasejani po brdima, jablanički i toplički ustanici su se sklonili na sigurna mesta, sve do dolaska srpske i savezničke vojske sa Solunskog fronta. Oko 1.500 preživelih topličkih ustanika priključilo se srpskoj i savezničkoj vojsci i učestvovalo septembra i oktobra 1918. godine u završnim borbama za konačno oslobođenje srpskih krajeva.

U pozadini neprijatelja, ustanički pokret je jačao. Svakim danom su se jezgru topličkih ustanika priključivali novi borci, naročito između Ovčarsko-kablarske klisure i Rudnika, u istočnoj Srbiji, Pomoravlju, Jablanici, Toplici, Kosanici, Pustoj Reci, Mačvi i Kolubari. Računa se da je broj narastao na 6.000-7.000. Ustanici su, napadajući bokove i pozadinu neprijateljskih jedinica, kidali veze, uništavali manje jedinice i komoru, hvatali kurire i plenili izveštaje o opljačkanoj srpskoj imovini. Toplički ustanici Jablanice razoružali su nekoliko austrougarskih jedinica na putu Priština – Kačikol – Tulare i Bojnik – Žitni Potok – Brestovac.

Četnici pod komandom vojvode Koste Pećanca, kada je srpska vojska zajedno s francuskom prodrla na Kosovo i Metohiju, naneli su velike gubitke austrougarskoj vojsci prilikom povlačenja. Presekli su puteve Mitrovica – Peć i Mitrovica – Raška. Komite su napale neprijateljsku komoru i zarobile oko 800 vojnika i oficira, s vojnom opremom i naoružanjem. Potom su oslobodile Peć i zarobile 600 Švaba sa 25 njihovih oficira.

Radosne vesti o skoroj pobedi nad neprijateljem stigle su i do predela Gornje Jablanice, gde su se sklonili preživeli toplički ustanici. Četovođe Ivan Plavšić, Božo Kankaraš, Radule Gogić, Simo Kecojević, Joko Krivokapić, Vladimir Grbović i Vuko Plavšić organizovali su četnike za borbu. Napadali su i razoružali delove 30. i 102. austrijskog puka. Ustaničke borbe su se odvijale od 5. do 8. oktobra 1918. godine na sektoru Trstena, Kopiljak, Gornja Oruglica, Lipovica i na Turalskom visu. Sve bugarske posadne jedinice iz Gornje Jablanice pobegle su bestraga. Srpska i francuska vojska stigle su 8. oktobra 1918. godine i u Gornju Jablanicu, a sa vojskom je stigla i sloboda za stradale i napaćene Srbe.

Petar P. Petrović, podnarednik iz Cedveca, iz Prve čete Trećeg bataljona drugog puka, sa redovima Petrom Radovanovićem i Markom Simonovićem organizovao je za borbu četnike Tularske opštine i 10. oktobra napao austrougarsku jedinicu u povlačenju kod sela Dabiševca. U toj borbi četnici su zarobili 150 vojnika, 19 oficira i zaplenili pet mitraljeza, osam konja i veliku vojnu opremu. Za to ispoljeno junaštvo Petar Pavlović je odlikovan Karađorđevom zvezdom.

SAHRANA VELIKOG VOJVODE

Po završetku Prvog svetskog rata, rezervni poručnik Vukoje Todorović, bliži rođak po majci vojvode Koste Vojinovića, pokupio je njegove posmrtne ostatatke i dostojno ih sahranio na groblju pored grgurske crkve. Kosti velikog vojvode i njegovih drugova, uz sve počasti, sahranjene su u parku pored grgurske crkve, 1940. godine. Tu je srpskom vojskovođi podignut spomenik kakav dolikuje borcu za slobodu, rad akademskog vajara Rista Stijovića.

Četovođa Milorad Perović iz Zorovca, kod Bojnika, sa četovođom Prokopijem Jovanovićem Kopčom, oktobra 1918. organizovao je tri čete u Pustoj Reci i Jablanici. Od 5. do 10. oktobra pomenuti četnici su napadali nemačke blindirane i teretne vozove na pruzi Pečenjevac – Brestovac koji su se povlačili iz Skoplja i Vranja ka Nišu. Četovođa Milorad Perović sa svojim četnicima učestvovao je u borbama Prve srpske armije od Leskovca do Beograda. Kada je 1. novembra 1918. godine Beograd oslobođen, Perović je sa četnicima promarširao glavnom ulicom, noseći zastavu jablaničkih komita.

Toplički ustanici su se priključili 1. srpskoj armiji i učestvovali u ratnim operacijama srpske vojske oktobra 1918. godine. Računa se da su ustanici zarobili oko 12.000 neprijateljskih vojnika. Svojom borbenom aktivnošću stvorili su opštu nesigurnost u pozadini neprijatelja i prisiljavali ga na ubrzano povlačenje. Zahvaljujući velikoj pomoći ustanika i naroda, srpska Prva armija ne bi mogla bez oslonca i jače pomoći saveznika da izvrši nezadrživ prodor kroz Srbiju i da 1. novembra 1918. godine oslobodi Beograd, a Druga armija izbije na Drinu i Jadransku obalu.

Masovni ustanak naroda Srbije, u jesen 1918. godine, došao je kao odgovor na strašne zločine koje su okupatori počinili u toku trogodišnje okupacije Srbije. Nečuveni teror okupatora nije slomio moralnu snagu srpskog naroda, iako se računa da je stradalo 1.247.000 Srba, odnosno 20 odsto stanovništva Srbije. Trijumfom srpske vojske na balkanskom ratištu ubrzao je kraj Prvog svetskog rata i raspad Austro-Ugarske monarhije.

Zahvaljujući topličkim ustanicima i stanovništvu u pozadini neprijatelja, ubrzana su dejstva i nastupanja srpskih armija i oslobođenje Srbije i južnoslovenskih naroda.

KRAJ

Autor: Novica Pešić

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (1) Ratni planovi za osvajanje Srbije 

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (2) Okupatori su hapsili i streljali

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (3) Poziv na totalno istrebljenje Srba

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (4) Srpsko stratište u Dubokoj dolini

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (5) Pljačke, zlostavljanja, silovanja…

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (6) Formiranje prvih četničkih odreda

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (7) Dolazak crnogorskih četnika

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (8) Nemoć okupatora pred ustanicima

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (9) Život brži od ustaničkih vođa

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (10) Narod je klicao – „Srećna sloboda“

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (11) Širenje srpske ustaničke države

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (12) Okupator kreće u gušenje ustanka

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (13) Užasni i krvavi zločini okupatora

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (14) Herojska smrt Nika Vukčevića

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (15) Četnički odredi nastavljaju borbu

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (16) Delegacija ustanika kreće u Solun

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (17) Gorela su čitava srpska sela

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (18) Otpor posustaje, počinje izdaja