Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (14) Herojska smrt Nika Vukčevića

Teško je nabrojati sve strahote koje su činjene prilikom ugušenja ustanka. Narod je platio strašnu cenu bugarske okupacije. Uništena je mladost, kako bi se Srbi u korenu istrebili

Zločini bugarskog okupatora su, u stvari, materijalizacija smišljene strategije uništavanja jednog naroda zarad proširenja sopstvene teritorije. Činjenice to jasno pokazuju: od novembra 1915. godine do aprila 1916. godine, pobijeno je oko 500 intelektualaca i oko 3.000 ostalih žitelja samo u Vranjskom okrugu; u Dubokoj dolini, Dubravi, Stojkovoj šumi, Romanovačkom potoku, Zankovoj livadi, Radičevoj njivi, Kobračevoj reci, Kaliferu, Radićevoj bari, Vlaškom dolu i pored reke Vrele zaklano je ili streljano 3.000 ljudi, žena i dece; u zloglasnoj Arapovoj dolini, iznad Leskovca, marta i aprila 1917. godine, streljano je 1.250 žitelja leskovačkog, jablaničkog i vlasotinačkog sreza… Prema nepotpunim podacima okupatorska vojska, ugušujući ustanak, ubila je oko 35.000 Srba. Samo u ustaničkom području Toplice, Jablanice i Kosanice Bugari su ubili 20.000 ljudi, žena i dece.

Međunarodna anketna komisija za utvrđivanje bugarskih zločina, posle Prvog svetskog rata, prema nepotpunim istraživanjima do novembra 1918. godine, utvrdila je bilans ubijenih Srba, sprovođenja u delo plana Protogerov-Drvingov: 25.000 žrtava samo u srezovima prokupačkom, kuršumlijskom, dobričkom i jablaničkom.

Po anketi Arčibalda Rajsa leskovački srez je posle ugušivanja ustanka 1917. godine bio izložen masovnoj bugarskoj odmazdi: ubijeno 82 Leskovčana i oko 10.000 seljaka iz okoline, 4.500-5.000 interniranih i 1.500 mladića regrutovanih za fizičke radove („recrutes comme recrues-ouvriers“). Samo u Jablanici Bugari su ubili 2.534 muškaraca, mahom ustanika, 380 žena i 226 dece, spalili gotovo sva sela sa 23.311 kuća i zgrada i internirali u Bugarsku oko 2.500 lica.

Prema izveštaju Anketnog odbora, kada se u Skupštini, posle rata, raspravljalo o ustanku u Toplici i Jablanici, izneseni su sledeći podaci: „najiše su stradali srezovi: dobrički 2.918, jablanički 1.911, prokupački 963, kosanički 1.306, kopaonički 343, vlasotinački 387, leskovački 717, pčinjski 472 lica. Pobijeno je i internirano 8.767 Srba. Od toga u Topličkom okrugu 3.907, Niškom 2.205 i Vranjskom okrugu 2.655 lica.“

Bugarski general Neresov naredio je najstrašnije represalije stanovništvu Kosaničkog sreza, jer su „došli iz Šumadije u Moravsku oblast i to su Srbi i Crnogorci“. Bugari su ubili 1.306 Srba sa područja Kosaničkog sreza. Sa zemljom su sravnjena sela Kuršumlijska Banja, Svinjišta, Rača, Dobri Do, Sekijača, Đake, Ivan Kula (90 ubijeno) i Lukovo. Spaljeno je 1.977 kuća i 7.330 poljoprivrednih i drugih objekata, a sva imovina opljačkana. U Kosaničkom srezu broj ubijenih po opštinama izgleda: kuršumlijska 296, račanska 277, banjska 257, grbovačka 182, ivankulska 90, žučka 81, lukovska 67 i dobrodolska 56, zatim u Svinjištu 44 i Đakama 45 ubijenih. Represalije su bile oličene u masovnim pokoljima, mučenjima, silovanjima i bestijalnim radnjama.

Broj ubijenih po opštinama u Leskovačkom srezu izgleda: u leskovačkoj 157, turekovačkoj 85, vučarskoj 23, strajkovačkoj 50, crkovničkoj 46, razgojanskoj 12, velikotrnjanskoj 27, brestovačkoj 30, guberevačkoj 10, manojlovačkoj 12, orašačkoj 59, pečenjevačkoj 48, i miroševačkoj ubijeno je dvoje Srba. Sa pomenutih teritorija Bugari su ubili 661 Srbina.

U Prokupačkom srezu Bugari su za vreme okupacije počinili nedela: ubili su iz puške 700 lica, batinama 156, na vešalima 71, živo spalili 31; silovali su 264 žene i devojke; spalili su 3.200 domova i drugih zgrada.

Na terenu Brusa: 17 spaljenih sela, najmanje 450 ubijenih lica različite starosti i pola, mnogo spaljenih i potpuno opljačkanih kuća, tri porušene crkve…

Američki novinar Vilijem Drajton u svojim istraživanjima navodi: „Marta 1917. Bugari su zapalili i potpuno sa zemljom sravnili selo Gajtan. Na jednoj gomili pobili oko 200 duša, najviše žena i dece. Ubijeno je 20 trudnih žena, a sledećeg jutra pored jedne žene nađeno je malo dete, koje je čudom ostalo živo, kako grčevito pokušava da sisa grudi svoje mrtve majke.“

Zvanični podaci kazuju da je u ustaničkom selu Gajtan ubijeno 539 ljudi, žena i dece. Čitave porodice su nestale. Iz familije Grubač pobijeno je 29; Božovića 27; Žugića 25; Đurovića 20; Jovovića 19; Kulića 21; itd. Najmlađa žrtva, Milena, iz familije Žugića, imala je samo dve godine. U porodici Banića poubijano je petoro dece, najmađi Sreten imao je samo godinu, a najstariji Mitar 25 godina. Niko nije bio pošteđen ni od familija Turovića, Tmušića, Kecojevića i dugih.

Gajtan je platio strašnu cenu nepoštovanja bugarske okupacije. Uništena je mladost, kako bi se Srbi u korenu istrebili, što naravno nije bio vojnički cilj, već rezultat smišljene politike genocida.

Jedan ustanik, skriven u Gajtan planini, piše poslednje pismo prijatelju i, duboko potresen tragičnom sudbinom svog naroda, navodi: „…Ruka mi drhti, a srce silno bije, jer se svuda po šumi čuje jauk i piska srpske nejači koja je ovamo k nama u zbegove pobegla…“

Narod topličkog, jablaničkog i kosaničkog kraja čvrst je i izdržljiv u svim teškoćama. Ostajao je uspravan i dostojanstven i kada se umiralo. Branili su svoj kućni prag i kada nije bilo izgleda da ga odbrane. Tako je uradio i starac Niko Vukčević iz sela Kare, ispod Pasjače.

Kada je video da se okolna sela puše od paljevine i da se bugarski vojnici primiču i njegovom selu, pozvao je ženu, predao joj svoj „džepni“ sat, porodičnu relikviju koja se prenosila s kolena na koleno, i sa krajnjom odlučnošću rekao: „Evo ti sat, čuvaj ga za naša mlađa pokolenja. Ja odlazim zauvek. Da gledam kako Bugari siluju i pljačkaju ne mogu, a da ih sprečim takođe ne mogu. Zato idem da poginem!“

Niko Vukčević se onda hitro okrenuo, skinuo svoju „kokinku“ sa zida i uputio se na brdo ispred sela. Kada je naišla bugarska kolona, dočekao ih je rečima: „Nećete u selo preko živog Nika Vukčevića!“ Ubio je jednog i ranio drugog vojnika, pre nego što je i sam pao izrešetan. Iznad glave Bugari su mu zabili pušku. I danas se to mesto zove „Nikov grob“.

Teško je nabrojati sve strahote koje su činjene prilikom ugušenja ustanka. Strašne bestijalije činili su i Bugari i Austrijanci. Recimo, major Farkaš je u Gornjoj Toplici za samo jedan dan postreljao 100 seljaka, tvrdeći da su četnici. U jednom austrijskom izveštaju se kaže: “ … Pored onih koji su poginuli u borbi, naše trupe su streljale 600 ljudi…“

SADIZAM OKUPATORSKIH VOJNIKA

O Bugarskim zločinima u tom kraju u izveštaju međunarodne komisije za ispitivanje zločina piše: „Ovde nisu samo ubijani ljudi i žene, već su vršeni svi vidovi mučenja i sprovedeni oblici sadizma, kao što su: nabijanje na kolac, što su izmislili Turci, ubijanje natenane spaljivanjem na ljudožderski način, silovanje majke u prisustvu kćeri ili kćeri u prisustvu majke, predaja žena na blud sa psima, sakaćenje polnih organa, itd“. Ovaj dokument potpisali su Francuz A. Bonasje i engleski pukovnik H. B. Mejn.

Autor: Novica Pešić

Sutra: Četnički odredi nastavljaju borbu

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (1) Ratni planovi za osvajanje Srbije 

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (2) Okupatori su hapsili i streljali

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (3) Poziv na totalno istrebljenje Srba

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (4) Srpsko stratište u Dubokoj dolini

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (5) Pljačke, zlostavljanja, silovanja…

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (6) Formiranje prvih četničkih odreda

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (7) Dolazak crnogorskih četnika

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (8) Nemoć okupatora pred ustanicima

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (9) Život brži od ustaničkih vođa

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (10) Narod je klicao – „Srećna sloboda“

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (11) Širenje srpske ustaničke države

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (12) Okupator kreće u gušenje ustanka

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (13) Užasni i krvavi zločini okupatora

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (15) Četnički odredi nastavljaju borbu

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (16) Delegacija ustanika kreće u Solun

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (17) Gorela su čitava srpska sela

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (18) Otpor posustaje, počinje izdaja

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (19) Stigla je sloboda za napaćene Srbe