Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (15) Hrvatska emigracija piše svoj memorandum

Akademici u Memorandumu su konstatovali da se srpsko stanovništvo iz Like, Korduna i Banije iseljava zbog ekonomske nerazvijenosti i rafinirane asimilacione politike Hrvatske

Podatkom proizašlim iz popisa stanovništva 1981. godine da van teritorije Srbije živi čak 24 odsto srpskog stanovništva, autori Memoranduma SANU ukazali su na opasnost od latentne dezintegracije srpskog naroda. U radnoj verziji ovog dokumenta posebno je naglašena situacija u Hrvatskoj, gde je za svega tri decenije njihov broj sveden na nivo niži od posleratnih godina.

Deo Memoranduma posvećen položaju srpskog naroda u Hrvatskoj sa konstatacijom da je na delu asimilacija i zatiranje njegovog nacionalnog identiteta, u godinama koje će uslediti biće težišna tačka njegove osude i političke hajke, čiji će epicentar biti u Zagrebu i hrvatskoj emigraciji.

„Izuzimajući period postojanja NDH, Srbi u Hrvatskoj nikada u prošlosti nisu bili toliko ugroženi koliko su danas. Rešenje njihovog nacionalnog položaja nameće se kao prvorazredno političko pitanje. Ukoliko se rešenja ne pronađu, posledice mogu biti višestruko štetne, ne samo po odnose u Hrvatskoj već i po čitavu Jugoslaviju“, konstatacija je iz memorandumskog teksta, koja će u kasnijim tumačenjima najčešće biti uzimana kao anticipacija „velikosrpske agresije na Hrvatsku“ i naznaka neminovnog sukoba u režiji beogradskih političkih i intelektualnih krugova.

U Memorandumu SANU konstatuje se da se srpsko stanovništvo Like, Korduna i Banije zbog ekonomske nerazvijenosti iseljava u Srbiju i druge delove Hrvatske kao i da je srpski narod u Hrvatskoj izložen „rafiniranoj i delotvornoj asimilacionoj politici“. Njen sastavni deo bila je zabrana svih srpskih udruženja i kulturnih ustanova u Hrvatskoj i nametanja hrvatskog kao službenog jezika. Akademici ukazuju i na to da Srbija kao matica „nema mogućnosti da se o sudbini, ekonomskom i kulturnom položaju srpskog naroda obaveštava ni približno onoliko koliko neke nacije u Jugoslaviji imaju veze sa svojim sunarodnicima u drugim zemljama“.

Poseban problem, po akademicima, jeste ukidanje svih tekovina nove jugoslovenske vlasti, čiji je cilj bio izgradnja ravnopravnosti Srba u Hrvatskoj. Ukidanje Srpskog kulturnog društva „Prosvjeta“ maja 1980. godine, primer je dezintegracije srpske nacionalne kulture. Ova ustanova sa sedištem u Zagrebu važila je za temelj srpske kulturne delatnosti Srba u Hrvatskoj. Upravo „Prosvjeta“ je 1971. godine organizovala posetu grupe od devet srpskih književnika Hrvatskoj. U ovoj grupi bili su Isaković, Bećković, Ćosić, Crnčević, Bulatović, Mihailović, Desanka Maksimović… Njihovoj književnoj večeri prisustvovalo je najmanje pet hiljada Srba iz Dalmacije i okoline.

To je bio događaj, kako piše hrvatski publicista Darko Hudelist, koji je označio neformalni srpsko-hrvatski rat u Ravnim Kotarima.

Ukidanje „Prosvjete“ oktobra 1980. na svoj način opravdala je Republička konferencija Socijalističkog saveza radnog naroda Hrvatske, koja je bez zadrške i ikakvog prikrivanja zaključila da „briga za pitanja kulture, istorije, života i stvaralaštva hrvatske ili srpske nacije u Hrvatskoj ne može biti prepuštena nikakvim posebnim nacionalnim društvima ili organizacijama“.

„Dok je opravdano da naše narodnosti samostalno razvijaju kulturne ustanove i klubove, nije opravdano da takve institucije otvaraju pripadnici naroda i to bilo gde u Jugoslaviji, a posebno ne Srbi u Hrvatskoj ili Hrvati u Hrvatskoj“, glasilo je obrazloženje koje je u praksi značilo blokadu svih srpskih društava i organizacija.

Ove teze iz Memoranduma, uprkos bujici osuda i kritika, nisu javno osporavane u krugu vladajuće nomenklature Hrvatske. Iako su oči Zagreba bile pomno uprte u događaje vezane za „apokrifni“ dokument SANU, zvanična kritika je izostala, što je kompenzovano „pumpanjem“ pritiska kroz medije, sindikalne, boračke i slične organizacije.

Odgovor je, međutim, stigao sa druge strane. Već 1987, manje od godinu dana otkako je tekst srpskih akademika iznenada objavljen, oglasila se hrvatska emigracija dokumentom pod nazivom „Hrvatsko stanovnište o Memorandumu Srpske akademije nauka i umetnosti“. Brošuru od tridesetak stranica objavljenu u SAD potpisali su Mate Meštrović i Radovan Latković. Sin čuvenog jugoslovenskog vajara bio je predsednik Hrvatskog narodnog vijeća – krovne organizacije hrvatske emigracije, dok je Latković kao publicista imao zapaženu ulogu među hrvatskom dijasporom u Južnoj Americi. Dokument koji su oni napisali vrlo brzo dobio je neformalni naziv „Hrvatski memorandum“. Najveći broj podataka, ocena i teza „Stanovišta“, kako je kasnije utvrđeno, preuzeto je iz knjiga Rudolfa Bićanića i mnogo mlađeg Franja Tuđmana.

Ovaj napis ima dijametralno suprotno težište. Dok Memorandum SANU poredak kritikuje sa stanovišta Jugoslavije, i za čije se redefinisanje zalaže, njegov hrvatski pandan temelji se na separatizmu. Danas je nesumnjivo da ove ideje nisu bile daleko ni od tadašnjeg hrvatskog rukovodstva, koje ih je čuvalo za sebe čekajući pogodan momenat da ih afirmiše.

„Između teza i argumenata u ‘Hrvatskom stanovištu’ i onih koje koristi zvanična i nezvanična propaganda Hrvatske posle otcepljenja postoji vremenska, ali ne i suštinska razlika. Ono što su 1987. godine hrvatski emigranti govorili, a domaći mislili, u Hrvatskoj je posle 1991. godine postala zavnična i nezvanična propaganda“, ocenjuju ovaj tekst akademici Krestić i Mihailović u knjizi „Memorandum SANU – pod udarima politike“ iz 2002. godine.

Meštrović i Latković nizom kontrateza naglašavaju opravdanost zahteva naroda za sopstvenu državnost, ali i po starim matricama ukazuju na hegemoniju Srbije u jugoslovenskoj zajednici. Ovaj stav dokazuju činjenicom da je Beograd ostao glavni grad SFRJ, ali i brojnošću Srba u saveznoj administraciji, oficirskom kadru i policiji. Jedan od, po njima, ključnih dokaza srpske dominacije jesu i vodeći državni i vojni kadrovi srpske nacionalnosti u prošlosti – Ranković, Žujović, Jovanović…

Poseban ton atmosferi koja je vladala u posttitovskoj Hrvatskoj davala je i Katolička crkva, koja je još od „Hrvatskog proljeća“ preuzela duhovno vođstvo hrvatskog naroda. Ona je pored rimokatoličkog hrišćanskog učenja negovala i mučenički kult Alojzija Stepinca, svest o samosvojnosti Hrvata i potrebi izgradnje sopstvenog nacionalnog identiteta.

ARSENAL STARIH TEZA

„Hrvatski memorandum“ podgrejao je predrasude o Srbima koje su decenijama ponavljane nezavisno od toka događaja i društvene stvarnosti – navode akademici Krestić i Mihailović, ističući da su pojedinci i institucije Hrvatske i njene emigracije bili glavni izvor malicioznosti u tumačenju teza i argumenata Memoranduma SANU.

O hrvatskom dokumentu pisao je i beogradski novinar Zoran Bogavac koji je u njemu video tipičnu zamenu teza o Jugoslaviji i položaju njenih republika i naroda.

„U ovom tekstu zapravo nema ničega naročitog – samo je iskorišćena prilika da se povodom Memoranduma SANU, a pod maskom analize onoga što oni zovu ‘srpski Memorandum’ iznese arsenal starih teza, propagandnih neprijateljskih poruka, iskonstruisanih podataka i rušilačkih parola“, napisao je Bogavac u vanrednom broju magazina „Duga“ iz juna 1989. godine posvećen Memorandumu.

Autor: Rade Dragović

Sutra: Razlaz srpskih i slovenačkih intelektualaca

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (1) Zemljotres u politički trusnoj Jugoslaviji 

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (2) Početak medijsko-političkog trilera 

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (3) Krađa iz stana akademika Đorđevića

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (4) Pucaju iz svih artiljerijskih oružja

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (5) Car je go – poručili su akademici

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (6) Srbima nametnuto osećanje krivice

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (7) Kritičko viđenje stanja u Jugoslaviji

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (9) Državno-partijski vrh smišlja skandale

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (10) Dobrica Ćosić nije pisao Memorandum

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (11) Sumorni opis jugoslovenske stvarnosti

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (12) Talas buđenja nacionalnih osećanja

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (13) Jugoslovenska privreda u raljama političara

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (14) Istina o Kosovu bez akademske učtivosti

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (16) Razlaz srpskih i slovenačkih intelektualaca

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (17) Srpsko viđenje budućnosti Jugoslavije

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (18) Kružok u Siminoj stvorio opoziciju

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (19) Ćutanje budnog čuvara postojećeg poretka

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (20) Dvostruka igra Slobodana Miloševića

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (21) Kosovski zaokret Slobodana Miloševića

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (22) Novi talas napada na srpske akademike

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (23) Akademici pred Haškim tribunalom

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (24) Pojam „velika Srbija“ smišljen u Beču

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (25) Otvoreni rat srpskih staraca i države

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (26) Srbija postaje jedinstvena država

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (27) Odbrana Jugoslavije vodila je u rat

Feljton: Memoradum SANU – tri decenije posle (28) Senka koja lebdi nad Akademijom