Bari Lituči: Nadamo se da komentari koje je izneo Dragoslav Ilić, istoričar zaposlen u državnoj ustanovi, ne odražavaju stavove Vlade Republike Srpske

Kritika postavljanja spomenika žrtvama Jadovna i Paga u Njujorku je potpuno neopravdana, naročito ako se ima u vidu da uporediv spomenik žrtvama tih stratišta ne postoji ni u Republici Srpskoj ni u Republici Srbiji.

ENGLISH / ENGLESKI

Prošlo je dve godine otkako je Skupština udruženja građana Jadovno 1941, donijela odluku da genocid počinjen nad Srbima od strane Nezavisne Države Hrvatske imenuje kao Pokolj i pozvala stručnu i najširu javnost da to usvoji.

Od tada pa do danas, unatoč tome da je našu odluku podržalo niz eminentnih članova srpske akademske zajedice i nekoliko udruženja potomaka žrtava Pokolja, ne prestaju negativne reakcije, osude pa i uvrede na račun udruženja Jadovno 1941. koje najčešće dolaze iz Banje Luke od strane nekoliko istoričara zaposlenih u Republičkom centru za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica.

Širok je dijapazon prosto nevjerovatnih konstrukcija i insinuacija koje ova lica plasiraju u javni prostor putem različitih kanala uključujući i zvanični internet sajt pomenutog centra (RCIRZ).

Na te pokušaje manipulacije javnosti već dugo vremena ne reagujemo držeći se stava da naš rad na polju kulture sjećanja i pamćenja predstavlja najbolji odgovor.

Ipak, na nedavni javni istup Dragoslava Ilića, istoričara zaposlenog u RCIRZ, koji je postavljanje spomenika žrtvama sistema logora Gospić – Jadovno – Pag, u čuvenom njujorškom memorijalnom parku posvećenom žrtvama Holokausta, protumačio (ni manje ni više) kao velikodušni ustupak hrvatskoj diplomatiji, treba odreagovati.

Prije svega zbog toga što je nama prijateljska i partnerska organizacija, Institut za istraživanje Jasenovca iz Njujorka (JRI), uložila veliki trud (i novac) da bi se na primjeren način objelodanila i sačuvala istina o jadovničkom stradanju.

Spomen obilježje su 19. maja 2019. na skromnoj svečanosti otkrili Dani(j)el Simić, predsjednik Skupštine udruženja Jadovno 1941. i Bari Lituči, direktor Instituta za istraživanje Jasenovca.

Na spomeniku su ispisane slijedeće riječi:

U DANIMA KADA JE BILA OSNOVANA NEZAVISNA DRŽAVA HRVATSKA, 10. APRILA 1941, PRVI SISTEM KONCENTRACIONIH LOGORA ORGANIZOVAN JE NA JADOVNU, GOSPIĆU I PAGU. IZMEĐU SREDINE APRILA I AVGUSTA 1941, HILjADE MUŠKARACA, ŽENA I DJECE VEĆINOM SRBA I JEVREJA UBIJENI SU TAMO OD STRANE HRVATSKIH USTAŠA. NA JADOVNU SU TIJELA ŽRTAVA BACANA U KRAŠKE JAME STOTINAMA FITA DUBOKE.

TI LOGORI SU BILI PRETEČA MNOGO VEĆEG KOMPLEKSA LOGORA JASENOVAC U KOJI SU PREŽIVJELI ZATOČENICI TOG SISTEMA POSLANI U AVGUSTU 1941. KAO DIO OPŠTEG USTAŠKOG PLANA DA SE UNIŠTE SVI JEVREJI, SRBI, ROMI I POLITIČKI PROTIVNICI UNUTAR NjENE TERITORIJE.

Dragoslav Ilić, istoričar i državni službenik, optužio je Dani(j)ela Simića za učestvovanje u velikodušnom ustupku hrvatskoj diplomatiji drastičnim, višestrukim umanjenjem broja žrtava gospićke grupe logora smrti na spomeniku u Bruklinu. Dodao je da u prilog tome govori činjenica da organizatori podizanja spomenika nisu uradili ništa da se suprotstave hrvatskim pritiscima. Zaključio je da bi razlog tome mogao biti strah od eventualne podjele zasluga za podizanje spomenika sa nekom od institucija koja bi bila u stanju anulirati hrvatske pritiske.

Na ove optužbe reagovao je gospodin Bari Lituči, izvršni direktor JRI iz Njujorka čije pismo upućeno javnosti, uz prevod prenosimo u cjelini.

„ Institut za istraživanje Jasenovca „Nek se istina zna“

Otvoreno pismo Instituta za istraživanje Jasenovca o sećanju na žrtve sistema logora NDH Gospić – Jadovno – Pag

Budući da je nedavno u javnim izjavama pokrenuto nekoliko pitanja povezanih sa Institutom za istraživanje Jasenovca, želeo bih da u ime Instituta dam kratku izjavu za javnost i razjasnim naše stavove i delovanje u vezi sa tim pitanjima.

Institut za istraživanje Jasenovca veoma se ponosi svojim dugogodišnjim odnosima saradnje sa Udruženjem građana Jadovno1941. i njegovim vodećim članovima, Dušanom Bastašićem i Danielom Simićem.

Imamo samo pohvale za njihove napore da unaprede i organizuju društvenu svesnost i pamćenje zločina izvršenih nad Srbima, Jevrejima, Romima i antifašistima u logorima Gospić – Jadovno – Pag i okolnim mestima, za ubijanje tokom Drugog svetskog rata.

Ova su mesta bila uveliko zaboravljena i ostavljena bez ikakve komemoracije, sve dok njihova organizacija nije počela da ulaže napore da organizuje komemoraciju tamo ubijenih žrtava i učini da javnost za njih sazna.

Zahvaljujući njihovim naporima, skrenuta je pažnja sveta na zločine počinjene u logorima Gospić – Jadovno – Pag, zločine genocida, koji treba da budu pominjani zajedno sa drugim zloglasnim mestima ubijanja tokom Holokausta. Da oni na tome nisu naporno radili više od decenije, imena ovih gubilišta i njihovih žrtava bi i do danas ostala u skoro potpunom zaboravu. Ovde treba obratiti pažnju i na činjenicu da je sve to rađeno u tesnoj saradnji sa dr Đurom Zatezalom, istoričarem Jadovna, koji je isto tako visoko cenio rad Udruženja građana Jadovno 1941.

Institut za istraživanje Jasenovca je podržao nastojanje Udruženja građana Jadovno 1941. da ustanovi dopunski naziv za genocid nad Srbima tokom Holokusta, ne kao zamenu za termine  “Genocid “ i“ Holokaust“ već pre kao dodatno sredstvo pomoću koga se podiže nivo naučnog i znanja javnosti o genocidima koji su izvršeni. Verujemo da upotreba novog termina Pokolj (Slaughter ili Massacre na engleskom jeziku) nije u odnosu međusobnog isključivanja sa bilo kojim od prethodnih termina.

Ovde ne postoji dihotomija ILI/ILI. Mi se slažemo i uvek smo u to čvrsto verovali da je najvažniji pojedinačni zadatak socijalnih naučnika da integrišu znanje i javno razumevanje genocida izvršenog nad Srbima i Romima u širi okvir razumevanja istorije Holokausta i evropske i svetske istorije uopšte.

Tokom više od dvadeset godina, u svim našim izjavama, knjigama i komemortivnim aktivnostima, jasno govorimo da su Srbi, Jevreji i Romi pretrpeli genocid od strane Nemaca, Hrvata, bosanskih muslimana i drugih fašističkih snaga tokom Drugog svetskog rata i da je razumevanje toga apsolutno esencijalno za šire razumevanje ne samo zbivanja koje nazivamo Holokaustom, već i evropske i svetske istorije.

Mi isto tako verujemo da uvođenje novog koncepta koji je predlažio gospodin Bastašić ne treba da bude i neće biti smetnja na putu ka tom cilju, već zapravo može i treba da pomogne da se on dostigne.

Vrlo smo razočarani negativnim komentarima koji se odnose na postavljanje spomen obeležja žrtvama logora Gospić – Jadovno – Pag u njujorškom Memorijalnom parku Holokausta.

Nadamo se da komentari koje je na Fejsbuku izneo gospodin Dragoslav Ilić, istoričar zaposlen u državnoj ustanovi Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i  traženje nestalih lica ne odražavaju stavove Vlade Republike Srpske.

Želeli bismo da ukažemo na činjenicu da su zahvaljujući postavljanju spomenika, za ovaj aspekt Holokausta u Jugoslaviji saznali mnogi ljudi, sa izgledima da o njemu saznaju i milioni ljudi, jer je Memorijalni park Holokausta u Njujorku jedini gradski muzej na otvorenom i prepoznatljivo obeležje ovog grada, ali i svojevrsna turistička atrakcija za ljude koji posećuju Njujork. Svake nedelje ovaj park privuče mnogobrojne posetioce iz celog sveta. I zaista, daleko veći broj ljudi će mnogo verovatnije za Jadovno saznati posetivši ovaj park i videvši ovaj spomenik, nego posećujući Hrvatsku, Bosnu ili bilo koji drugi deo bivše Jugoslavije.

Kritika postavljanja ovog spomenika je potpuno neopravdana, naročito ako se ima u vidu da uporediv spomenik žrtvama Jadovna ne postoji ni u Republici Srpskoj ni u Republici Srbiji.

Isto tako, uz dužno poštovanje, odbacujemo i svaku kritiku prema kojoj spomenik treba da sadrži tačan broj žrtava logora Gospić – Jadovno – Pag. Naš glavni cilj je bio da se postavljanjem ovog spomenika istorija zločina počinjenih u logorima Gospić – Jadovno – Pag uključi u širi okvir edukovanja javnosti o istoriji Holokausta i da upoznamo ljude sa činjenicom da postoji genocid počinjen nad Srbima, koji se dogodio tokom Holokausta, i kao deo Holokausta.  Široka javnost nema potrebu da računa brojeve žrtava dok saznaje za do tada nepoznato poglavlje Holokausta. Ono što joj je potrebno jeste tačna informacija o tome ko su bile žrtve a ko počinioci, i da je to deo onoga što nazivamo Holokaustom.

Štaviše, da smo nastojali da unesemo tačne brojeve žrtava, moglo se dogoditi da nikada ne budemo u stanju da postavimo ovakav spomenik.

I, nasuprot mišljenju nekih kritičara, hrvatski politički pritisak ne bi tome bio glavni razlog. Razlog je mnogo komplikovaniji. To bi zahtevalo konstituisanje posebne istorijske komisije od strane organa gradske vlasti Njujorka, komisije koja bi otvorila proces koji bi postavljanje ovakvog spomenika učinio podložnim pritiscima sa strane i mogao da ga odlaže unedogled ili zauvek zaustavi.

Iz sopstvenog iskustva od pre dvadeset godina, kad smo postavljali spomen obeležje žrtvama Jasenovca, naučili smo da je bitka oko natpisa zbog brojeva, kada se postavlja javni spomenik, daleko manje važna od samog postavljanja spomenika i da sporovi oko tačnih brojeva žrtava obično idu na ruku onima koji poriču Holokaust.

Kao što smo 1998. godine proglasili u osnivačkoj izjavi o glavnim motivima i principima, Institut za istraživanje Jasenovca, danas i uvek, ostaje posvećen unapređenju istraživanja i podizanju nivoa znanja i razumevanja sveta o zločinima genocida počinjenim u Jugoslaviji nad Srbima, Jevrejima i Romima tokom Drugog svetskog rata, od strane ustaša, nacista i kolaboracionista, i mi nastavljamo da podržavamo sve i  sarađujemo sa svim grupama i pojedincima koji isto tako traže pravdu za žrtve.

U ime Odbora direktora Instituta za istraživanje Jasenovca, i u solidarnosti u borbi za žrtve fašizma,

Bari Lituči,

izvršni direktor Instituta za istraživanje Jasenovca

Priredio: Dušan J. Bastašić

Predsjednik udruženja Jadovno 1941. Banja Luka

—————

Vezane vijesti:

U Njujorku otkriven spomenik u pomen žrtvama logora smrti …

U nedelju otkrivanje spomenika žrtvama Jadovna i Paga u …

Moje Jadovno u Njujorku | Jadovno 1941.

I ove godine položen je venac na spomenik jasenovačkim …

Bari Lituči: Otkrivanje istine o genocidu na Srbima – pitanje …

Dani(j)el Jadovnički Simić