Vrijeme za istorijsku i umjetničku pravdu

Film o Jasenovcu treba da bude obrazovni – dovoljno istorijski precizan, ali i umjetnički zaokružen da bi postao vrsta „vizuelne čitanke“ za generacije koje dolaze. Nešto poput sjajnog „Marša na Drinu“ Žike Mitrovića

Poslije skoro 80 godina /umjetničkog/ ćutanja, jedan od najstrašnijih logora smrti iz Drugog svjetskog rata, ustaški koncentracioni logor Jasenovac, postaje tema srpske i regionalne kinematografije.

Proslavljeni srpski režiser Emir Kusturica najavljuje film o jednom od najvećih stratišta Srba na osnovu podsticaja i dokumentacije koje je donio poznati jevrejski istoričar Holokausta Gideon Grajf.

Čuveni jugoslovenski i hrvatski režiser Lordan Zafranović već dugo čeka da snimi „Djecu Kozare“ prema scenariju Bogdana Diklića /napisao scenario za „Ne okreći se, sine“/. A, želi da radi i poseban film o Jasenovcu.

I srpski režiser Predrag Antonijević najavljuje „Daru“, takođe film o žrtvama ovog ustaškog stratišta.

Decenijama je Jasenovac bio jedna vrsta zabranjene teme. U drugoj Jugoslaviji veliki novac je uložen za realizovanje različitih ratnih epopeja – „Neretvu“, „Sutjesku“, „Veliki transport“… Ali, o Jasenovcu se nije ništa snimalo.

Razlozi su bili politički jer užasi iz Nezavisne Države Hrvatske /NDH/ – Jasenovac i brojne jame u koje su bacani mahom Srbi iz tadašnje Hrvatske i sadašnje BiH nisu se uklapali u priču o „jednakim zločinima“ i „jednakim zaslugama“ za oslobođenje od fašizma.

Nakon raspada zemlje, srpska kinematografija, kao i druge društvene oblasti, uostalom, bila je okupirana finansijskim problemima i bavila se, uglavnom, ratnim i kriminalnim crnilom iz devedesetih godina prošlog vijeka.

Mnoge javne ličnosti i umjetnici nezvanično su tvrdili da postoji izvjestan strah autora od obrađivanja zločina u Jasenovcu zbog /pre/velikih očekivanja, ali i činjenice da takav film zahtijeva jaku finansijsku podršku.

O političkim posljedicama koje su, naročito u doba Jugoslavije, mogle da snađu onoga koji „previše uđe“ u tu tematiku najbolje svjedoči Zafranovićev slučaj. Nakon što je snimio dokumentarac „Krv i pepeo Jasenovca“, osamdesetih godina prošlog vijeka, postao je nepoželjna osoba u Hrvatskoj.

Od osamostaljenja Hrvatske, Zafranović nije uspio da snimi ništa u toj državi ili da dobije bilo kakva sredstva od nje.

A, filmovi „Okupacija u 24 slike“ i „Testament“, koji se, takođe, dotiču ustaške NDH, napravili su od Zafranovića, u izvjesnim političkim i društvenim krugovima Hrvatske, „neprijatelja Hrvatske“.

Najava Kusturice da će snimati film o Jasenovcu i da će imati podršku države Srbije i jevrejskih istorijskih arhiva u desničarskim hrvatskim medijima prenesena je kao neprijatnost i opasnost.

Ti krugovi vjeruju da bi Kusturicu, kao svjetski poznato ime sa mnogo veza u svijetu, kao i Zafranovića trebalo preventivno spriječiti tako što bi Hrvatska snimila svoj film o „jasenovačkom mitu“, kako ovaj poznati ustaški koncentracioni logor nazivaju hrvatski neofašisti i deklarisani desničari.

Takva vrsta „lukavosti“ vuče korijene još iz perioda uspostavljanja jasenovačke krvave tamnice, kada su se ustaše presvlačile u odjeću zatvorenika i glumile bjegunce u hrvatskim okolnim selima da bi vidjele ko im je odan.

Oni koji bi prijavili bjegunce bili su odani ustaškoj NDH, a one koji bi pomagali bjeguncima snalazila je užasna sudbina – završavali su u Jasenovcu. Tako je razbijena svaka mogućnost otpora, a strah i okretanje glave od užasa postao je glavni motivacioni faktor.

Ustaše su obezbijedile ćutanje okolnog stanovništva za sve godine zločina i užasa koje su uslijedile. Zato danas razni kvaziistorčari mogu da pišu o „kulturnom uzdizanju“ zatvorenika i operama u logoru smrti.

Filmovi o Jasenovcu, koje bi snimili umjetnici, potrebni su, prije svega, Srbima, Jevrejima, Romima, svima kojima su članovi porodice ubijeni u Jasenovcu, ali i onima sa kojima ti narodi žive.

Svaki film o Jasenovcu treba da bude obrazovni – dovoljno istorijski precizan, ali i dovoljno umjetnički zaokružen da bi postao jedna vrsta „vizuelne čitanke“ za generacije koje dolaze. Nešto poput sjajnog „Marša na Drinu“ Žike Mitrovića.

Mnogi kritičari sadašnje postavke hrvatskog Memorijalnog centar Jasenovac, upozoravaju da se premalo govori o zločincima i organizatorima tog užasa.

Posjetioci nakon obilaska Centra nisu sasvim informisani ko su ljudi koji su počinili genocid, već su suočeni sa diskretnim uopštavanjem krivice.

To je tokom NDH radio i tadašnji prvi čovjek Katoličke crkve u Hrvatskoj Alojzije Stepinac, koji je apstraktno osuđivao zločine i Jasenovac, ali ne i ustaški pokret.

Zato Jasenovac traži istorijsku, ali i umjetničku pravdu.

Autor: NENAD TADIĆ

Izvor: SRNA