Vladimir Umeljić – kako su Srbi postali Hrvati?

Kako je teklo „iščezavanje“ Srba zapadno od Drine u Kraljevini SHS, potom u Kraljevini Jugoslaviji, kao i u Titovoj komunističkoj državi, u zemljama od kojih nijedna nije bila otvoreno papofilna, naprotiv.

Srbofobija je osnov hrvatskog identiteta. To vidimo svaki put kad se Hrvatska pokazuje u svom pravom svetlu: od dočeka fudbalera posle Mundijala 2018. preko neoustaškog orgijanja u Kninu povodom „Oluje“ sve do zabrane festivala ojkanja u Petrinji. Činjenica je da je ova mržnja često plod konvertitskog sindroma: mnogobrojni današnji Hrvati su potomci pokatoličenih Srba. To je bio povod da razgovaramo s našim uglednim genocidologom dr Vladimirom Umeljićem, čija nova knjiga razmatra upravo ovu bitnu istorijsku temu.
„Balkanski gambit Vatikana“, u izdanju „Katene mundi“, bavi se time kako su Srbi katolici postali Hrvati. Koje su osnovne teze?
Naučno obrazloženje ove studije proističe iz analize verifikovanih, primarnih istorijskih izvora koji su predstavljeni, i bazira se na njihovom svedočanstvu, da se samo u periodu između 1846. i 1941. srpsko stanovništvo zapadno od Drine, sa dovoljnim stepenom matematičke verovatnoće, smanjilo za približno dva miliona ljudi, a hrvatsko povećalo za približno isti broj.
U prvoj liniji ova koincidencija probija svaki statistički okvir i vodi ad absurdum svaki iole normalni odnos nataliteta i mortaliteta u okviru ove dve populacije, a ni istorija nije ostavila nikakve pokazatelje o enormnim emigracijama (kuda bi trebalo da su između 1846–1941. otišli oni, u 1846. godini daleko mnogobrojniji Srbi?) i još neverovatnijim imigracijama (odakle bi trebalo da su došli toliki Hrvati i od 1846. do 1941. tako značajno pojačali svoju ubedljivo malobrojniju populaciju, u 1846. godini oko tri i po puta manju od srpske, i to bez kasnije pridošle – prvo okupirane i potom anektirane – Bosne i Hercegovine, a posle toga oko četiri puta manju?). Međusobna veza, svojevrsna „povratna sprega“ između ovih brojki je neprevidljiva, radilo se dakle o jednom jedinom, jedinstvenom procesu.
Nije teško zaključiti, da je – nezavisno od bioloških faktora – došlo do masovnog, vrlo specifičnog i jednosmernog prelivanja jedne populacije u drugu, sledeći, metaforički rečeno, do određenog trenutka principu „spojenih sudova“ (do izjednačenja ukupnog broja Hrvata i Srba) a potom principu „strme ravni“ (u dalju hrvatsku korist).
Detaljna etnografska karta Austrijske carevine iz 1846. broji ukupno 813.300 Hrvata i 2.624.000 Srba na svojoj državnoj teritoriji, kao i 5.183.000 „Italijana i romanizovanih Srba“, koji naseljavaju – pored severnog dela današnje Italije, tada u sastavu habzburške države – čitavu obalu Istre i Dalmaciju, gde Hrvata inače nema. Čak su i Slovenci tada sa 1.167.300 ljudi bili znatno brojniji od svojih istočnih hrvatskih suseda.
Karta dalje jasno pravi razliku između Hrvatske, Slavonije i Dalmacije, što se odražavalo i u zvaničnoj tituli austrijskog cara Franca Jozefa I u odnosu na ove habzburške pokrajine (kralj Dalmacije, Hrvatske i Slavonije), a hrvatska staništa su grupisana oko Zagreba, ograničena između Varaždina na severu i Gospića na jugu, slovenačkih oblasti na zapadu i Slavonije na istoku. I u Slavoniji su Srbi 1790. bili većina, tako da je tu bila osnovana Kraljevina Slavonija (1745), koja je 1849–1868. bila apsolutno nezavisna od Ugarske i Hrvatske. Zaključno, kao Hrvati tako su i Slovenci tu klasifikovani kao podgrupa Iliro-Srba. To je inače sasvim odgovaralo stavu nemačke nauke u 18. i 19. veku (Bartenštajn, fon Taube, J. Šniker itd.), koja je „pojam ilirstva vezivala za srpski narod (…) pisalo se o mnogobrojnom ilirskom ’rascijanskom’ srpskom narodu rasejanom po čitavom Balkanu“ a samo usput su se pominjali „Hrvati, unijati (što po prirodi stvari znači da su dotični pounijaćeni pravoslavci, koji se već računaju kao pohrvaćeni) i neunijati“.
Istovremeno se da konstatovati da je s druge strane tadašnjeg razgraničenja Balkanskog poluostrva, u Bosni i Hercegovini kao delu Osmanskog carstva, broj Hrvata bio po svemu sudeći neznatan, zanemarljiv dok ubedljivu većinu stanovništva čine Srbi. Kao „Turska Hrvatska“ („Türkisch Croatien“) označava se na ovoj drugoj etnografskoj karti Austrijskog carstva iz 1847. omanji severozapadni granični prostor BiH i to samo na potezu Kamenica – Ostrovica – Stari Majdan – Jajce, mada i tu etnografska struktura govori o apsolutnoj srpskoj većini.

Zar nije bilo Hrvata u Bosni i Hercegovini?
O izvesnom hrvatskom prisustvu na primer u Travniku, Livnu, Gornjem Vakufu itd. mogao bih teoretski da govorim, jer su katolici bili i Slovenci, Mađari, Italijani – podatak da je „tu bilo katolika“, bez nacionalnog, tj. etničkog predznaka dotičnih.
Ovde se nudi i stavlja na diskusiju sledeći model razmišljanja: Po ovim austrijskim podacima se, dakle, u habzburškoj carevini 1846. nalazilo 2.624.000 nesumnjivih Srba i ako (vrlo minimalistički) pođemo od toga da se u okviru populacije od 5.183.000 „Italijana i romanizovanih Srba“ nalazilo samo npr. oko 10 odsto pokatoličenih Srba i tome dodamo neospornu srpsku većinu u tada osmanskoj Bosni i Hercegovini, onda se s dovoljnom verovatnoćom može poći od toga da je tadašnji odnos brojčanog sastava Hrvata i Srba zapadno od Drine mogao iznositi (oko +/-) 850.000 prema (oko +/-) 4.000.000. Način realizacije cilja (odlučujuće promene prvobitne demografske slike), znači, vodio je od radikalne promene konfesionalne do dijametralne promene nacionalne strukture i sprovodio se kontinuiranim pokatoličavanjem i hrvatizacijom (= asimilacijom) Srba. Ultimativni dokaz masovnog pokatoličavanja Srba zapadno od Drine je, inače, lako dostupan, traži se i nalazi u fundusu najkompetentnijeg svedoka istorije u ovom slučaju, u arhivu vatikanske Kongregacije za propagandu vere (Congregazione de Propaganda Fide), jer to nije nikada bila nekakva tajna, već zvanična i otvorena politika Vatikana. Kako je, međutim, dolazilo do sledstvene hrvatizacije? Taj proces „iščezavanja“ Srba zapadno od Drine (i šire), kao što se u daljem izlaganju isto tako pokazalo, kontinuirano se nastavio i posle svetskih ratova, prvo u kratkovečnoj Kraljevini SHS, potom u Kraljevini Jugoslaviji, kao i u Titovoj komunističkoj državi, u zemljama od kojih nijedna nije bila otvoreno papofilna, naprotiv.

Kako je izgledalo pokatoličavanje Srba?
Glavni vremenski period, koji se ovde analizira, počinje od 1846. Istorijska situacija u ovom vremenskom periodu (do Prvog svetskog rata), dakle kvalitativni i kvantitativni odnos snaga između politički dominantnih, državno organizovanih Austrijanaca i Mađara s jedne i njima (u različitoj meri) potčinjenih Hrvata i Srba s druge strane, govori vrlo izričito protiv pretpostavke da su Hrvati bili u stanju, imali mogućnosti i kapacitet da samostalno realizuju tako veliki projekat. Oni su se, naime, od nestanka svoje srednjovekovne države 1102. grčevito borili za goli opstanak već i svog narodonosnog predznaka „hrvatski“. Štaviše, i egzistencija dotične države izaziva naučnu skepsu, jer – da li su poznati bilo kada i bilo gde nekakvi vladari, kneževi, kraljevi koji nisu kovali sopstveni novac? I da li je ikada pronađen jedan jedini novčić hrvatskih kraljeva?
Nije dakle čudo da je 1842. Slavonac Mato Topalović, rimokatolički sveštenik, profesor filozofije i književnik pisao: „Hej! vi visokomudri Horvati, koji nećete ništa da čujete o imenu ilirskom! Kojim pravom možete vi i pomisliti samo, da se naš narod južni, naš jezik, naša literatura imenom horvatskim ovjenča? Kažite mi molim vas, odkad vam se računa glavni vaš grad Zagreb da spada na Horvatsku? Ja u starini samo slavonsko ime tamo nalazim. ’Bani totius Slavoniae’, imadiahu oblast od mora jadranskoga tia do Dunava. Gdi je tad Horvatska bila? … A de pokažite vi monetu, ili novac kraljevstva Horvatskog! Vidite ako ćete na to, imamo i mi dokazah za naše ime, i čim nekoji naši nesudjeni rodjaci i krasni prijetelji nastoje toga nas imena lišiti, tim nam to ime naše dražje i milije postaje…“
Ispostavlja se, znači, da je hrvatizacija pokatoličenih Srba prvenstveno sledila austrijskom, odnosno austrougarskom državnom rezonu u drugoj polovini XIX veka. Omiljena floskula hrvatskih vodećih elita, dakle, da je ovaj razvoj događaja samo „dokaz kulturne nadmoći Hrvata nad Srbima“ nema realnu osnovu, tj. iole snagu argumenta, jer njihov doprinos ovom procesu je daleko ispod vatikanskog i austrijskog, odnosno austrougarskog.
Jedno od najvažnijih poglavlja ove surove i teške knjige naše istorije tiče se Dubrovnika. Dubrovački gospari su se u XIX veku izjašnjavali kao Srbi rimokatolici. Šta se tu dešavalo i gde smo danas?
Odgovoriću u nekoliko citata iz studije (gde su navedeni odgovarajući istorijski izvori): „Srpska obeležja u Dubrovačkoj republici mogu se pronaći svuda: u pesmama Srba Dubrovčana, u štampi koja je objavljena u Dubrovniku u XIX veku i početkom XX veka, u društvima koja su osnovana, u jeziku i književnosti starih Dubrovčana (…) Srbi katolici bili su nosioci srpske narodne misli u Dubrovniku u XIX veku i značajan činilac srpskog naroda. Smatrali su sebe ogrankom rastrzanog slovenskog naroda koji je govorio srpsko-dubrovački jezik. Otvoreno su se borili protiv poricanja o postojanju Srpstva u Dubrovniku, smatrajući da je jedno vera a drugo narodnost.“ „Dubrovački biskup Mato Vodipić u svom romanu ’Marija Konavoska’, objavljenom u Zagrebu 1893. piše da je slava divan običaj i da se „uz veselje pije u slavu božju kao kod svih Srba, a napija se obično do pete čaše. One krsne zdravice, kako ih je i Vuk zabeležio, i danas se obavezno izgovaraju uz veselje, naročito na slavskom gošćenju. Uz živu srpsku tradiciju vezanu za pravoslavnu veru i prošlost čuvala se i hercegovačka nošnja pa je dubrovački nadbiskup morao da preduzima posebne mere protiv sveštenih lica koja nisu htela da odbace poznatu hercegovačku kapu“. Na samom početku XX veka Dum Ivan Stojanović, ugledni katolički sveštenik, pisao je: „Srbin sam po porijeklu i po čuvstvu, katolička mi crkva to ne brani, jer je ona univerzalna; kršćanstvo me uči, da ljubim bližnjega, pa ko je bliži od srpskoga naroda? Zvalo bi se ne biti kršćaninom, kad bi se vjere radi od svoga naroda odbio i njegovijem neprijateljem postao.“ „U skladu sa sastavom stanovništva, koje se velikim delom naseljavalo iz hercegovačkog zaleđa, ali i sa opštim istorijskim kretanjima na ovom području, u srednjem veku na teritoriji Dubrovnika pored službe na latinskom jeziku služila se služba i na slovenskom jeziku. Te sveštenike su često, prema pismu kojim su se služili, nazivali ’ćurilica’ ili ’ćirilica’. Iz tih perioda sačuvan je i veliki broj ćiriličnih natpisa na spomenicima (…) Najstarije dubrovačke srednjovekovne knjige su pisane ćirilicom – Dubrovački zbornik iz 1520, i takođe štampane ćirilicom – 1512. Služba blažene djeve Marije. Ćirilicom su pisane dve redakcije Aleksandride i drugo.“ Te činjenica ne govore, dakle, za iole hrvatski karakter dubrovačke kulture.
Zar to nije pomalo neobično kad znamo da se Hrvati danas ponose duborovačkim nasleđem?
To nije čudno, Ljudevit Gaj je tek je 1835. objavio proglas o napuštanju kajkavskog dijalekta i starog pravopisa, dakle dotadašnjeg hrvatskog narodnog i književnog jezika, i o prihvatanju štokavštine, znači standarda srpskog jezika, koji je definitivno u lingvistici utemeljio Vuk Karadžić, i novog pravopisa. A mnogo pre toga su u Dubrovniku već stvarali Cvijević, Komnen, Vetranović, Mavro Orbin, Gundulić, Džono Palmotić, Andro Pauli itd. Da je on znao šta radi, šta prihvata i usvaja, i kome duguje ovu vrlo značajnu reformu hrvatskog jezika – uslovno rečeno, u izvesnom i samo pozitivnom smislu posrbljivanja, dakle obogaćivanja, zbližavanja i sinergičkog prožimanja dve kulture – svedoči i njegov sledeći iskaz: „Kako da se prepiremo što je kod Srbljah narodno, što li nije, kod Srbljah, u kojih od oltara do čobana ništa biti ne može što ne bi narodno bilo: kod Srbljah, od kojih mi jezik u svojoj mudrosti i u svom bogatstvu, i običaje u svojoj izvrsnosti i svojoj čistoći učiti moramo ako hoćemo da ilirski život obnovimo; kod Srbljah koji su u svetinji svoga srpstva onaj narodni duh i ono rodoljubstvo uzdržali, koji smo i mi u novije doba, radi sloge, pod prostranim imenom ilirstva novim životom uskrsnuli: kod Srbljah, koji su nama od starine sve sačuvali, a kojim mi malo ali sasvim ništa glede samoga narodnoga dati ne možemo?“
Iako neki pokušavaju da Vatikan „rasterete“ od ustaškog nasleđa (zarad dobrih „ekumenskih“ odnosa), mi i danas vidimo da se hrvatski NDH identitet zasniva na snažnom poistovećenju Pavelićeve monstrum-države s borbenim rimokatolicizmom. Ima li izlaza iz tog lavirinta?
Uska simbioza klerofašističkog režima Ante Pavelića i hrvatskog katoličkog klera na čelu s Alojzijem Stepincem a uz nesumnjivo znanje Vatikana povodom toga, koja je vidljiva i pri srbocidu tadašnje hrvatske države 1941–1945, kao i pri genocidu nad Jevrejima i Romima, može se relativizovati ili poricati samo u okviru tzv. kontrafaktičke istorije i iz izuzetno nemoralnih, ideoloških motiva. Tome se nauka, naravno, mora permanentno i argumentovano suprotstavljati. Prva konsekvenca, koja proizlazi iz ovog istorijskog razvoja, nesumnjivo glasi da je poništavanje vere, tj. odustajanje od svetosavskog pravoslavlja najsigurniji način „rasrbljivanja“, denacionalizacije, jer tada očigledno (iskustveno) stupa na snagu automatizam gubljenja i nacionalnog obeležja. Verski stožer se ispostavlja kao neophodni element individualne i socijalne svesti u Srba.
To se dešavalo kao rezultat masivnog i koncertiranog spoljnog pritiska, kako od strane svog rimokatoličkog – državnog i socijalnog – okruženja, tako sigurno i od strane svojih i dalje pravoslavnih sunarodnika, koji su ih ne retko titulirali kao „Latine“ (ili „poturice“ u slučaju islamizacije) i štaviše kao „izdajnike“, ali i kao rezultat čoveku svojstvene težnje da sebe identifikuje i pojmi kao – za sebe i druge – prepoznatljivo individualno i socijalno biće. To se, empirijski, retko dešavalo u ranim generacijama konvertita, ali prolazile su godine i – stotine godina. Jer pokatoličavanje je počelo već od Velike šizme 1054. a srpska nacionalna svest se kod pogođenih, kao što smo videli, velikim delom održala sve do polovine XIX veka. Tada je taj proces postao nepovratan, tada je stupila na snagu, isto tako empirijski poznata, „sopstvena dinamika događaja“, samoidentifikacija s novom stvarnošću je postala imperativ egzistencije.
Danas za Srbe postoje zapravo samo dve alternative, prva je odustati od sebe, sopstvene istorije i kulture, pomiriti se sa činjenicom vrlo izglednog nestanka svog duhovnog bića, svog imena i jezika, svog sopstvenog naroda.
Da je ova mogućnost i posle Drugog svetskog rata ostala realna alternativa pokazuje upečatljivo i jedan dokument, poruka koju je jezuitski učenik, papa Pavle VI, uputio u drugoj polovini XX veka u Crnu Goru, a koja istovremeno potvrđuje da se prozelitska aktivnost Rimokatoličke crkve i posle Drugog svetskog rata nastavila nesmanjenim intenzitetom. Na primeru Crne Gore od tada se praktikuje jedna, uslovno rečeno nova, „ekumenska taktika“. Setimo se pisma papskog ličnog izaslanika Frančeska Palovinetija od 28. 12. 1969, upućenog srpsko-pravoslavnom mitropolitu crnogorsko-primorskom Danilu (Dajkoviću), sa ciljem uklanjanja Njegoševih moštiju iz srpsko-pravoslavne kapele na Lovćenu i njenog pretvaranja u rimokatolički spomenik i mesto hodočašća, kao deo pokatoličavanja Crne Gore.
Kako izgleda druga alternativa?
Ona glasi, prosvetiti se i shvatiti da u dijahronom svetskom projektu Vatikana, kao delu dijahronog sukoba dve velike kulturološke tradicije u Evropi, jednostavno nema mesta za pravoslavne Srbe, da su i sve novotarske priče o ekumenizmu i jedinstvu samo novovremeni nazivi za ostvarivanje vrlo starih ciljeva, koji su – još jednom – srpski narodni korpus već koštali i dalje neizbrojane milione duša.
Na Srbima je, znači, da li će dopustiti da se ostvari želja Viktora Gutića od 28. maja 1941: „Ja hoću da služim Božijoj i narodnoj volji! Ovi nepoželjni elementi će u našim oblastima u najkraće vreme biti uništeni bez ijednog traga! Jedino što će ostati, to će biti zlo sećanje na njih“ i papskog izaslanika Frančeska Palovinetija iz 1969, ili će razmisliti o rečima svog akademika Koste Čavoškog: „Svaki narod, ako hoće da opstane na vetrometinama istorije, mora znati šta je od samog početka bio, šta jeste i šta treba i dalje da bude u decenijama i vekovima koji su pred njim. Sve je to sadržano u pojmu nacionalne samosvesti.“

Izvor: Pečat

Vezane vijesti:

Vladimir Umeljić: “Teorija definicionizma” – Zapad i Balkan 1990?

Ko želi da se genocid zaboravi, taj želi da se genocid ponovi

Kome će nemački ustašofil da govori o Holokaustu u Beogradu?