Ubice šetaju gradom

Prva akcija albanskih esesovaca – racija na Jevreje u Prištini. Kriminalci oslobođeni i ušli u sastav divizije

Hitler je marta 1944. godine oslobodio iz zarobljeništva oko 4.000 Albanaca, bivših vojnika kraljevske Jugoslovenske vojske. Oni su stavljeni na raspolaganje Himleru kako bi ih mobilisao u SS diviziju. Povratak ratnih vojnih zarobljenika prikazivan je kao veliki uspeh albanskog kvislinškog vođstva, ali i kao velikodušnost i prijateljski gest Hitlera i nemačkog Rajha prema Albancima.

Bivši zarobljenici počeli su da pristižu prvih dana aprila i priređivani su im pompezni dočeci. Već u Beogradu su ih sačekivali pripadnici Albanskog narodnog saveza i započinjalo je ubeđivanje za stupanje u 21. SS-diviziju „Skenderbeg“. Po dolasku u svoja mesta pušteni su kućama na jednomesečno odsustvo, ali im nisu izdavana lična dokumenta kako bi ostali pod kontrolom vlasti.

Pošto je odziv bio manji od očekivanog, opštine su pismeno pozivale bivše zarobljenike, naređujući im da stupe u vojsku, preteći im represalijama. Od toga nije bilo velike koristi, a mnogi su napuštali mesta stanovanja i skrivali se u drugim krajevima.

Aprila 1944. godine iz Nemačke je, preko Mađarske, vraćena u Jugoslaviju 13. SS brdska bosansko-hercegovačka „Handžar“ divizija. Albanski vojnici iz ove divizije vraćeni su na Kosovo kako bi, zbog borbenih iskustava, činili jezgro 21. SS-brdske divizije „Skenderbeg“. U propagandne svrhe, paradirali su ulicama svih većih kosovskih mesta.

Nemci i njihovi domaći saradnici su se poslužili i kriminalcima. Osuđenici zbog ubistva ili krađe oslobođeni su daljeg izdržavanja kazni, ukoliko su prihvatili ponudu da postanu vojnici u SS diviziji „Skenderbeg“.

TADžIKI KAO POJAČANjE
Krajem 1943. godine, Nemci su u krajeve koji su 1941. godine pripojeni Albaniji doveli 90 Tadžika, a januara 1944. godine još 50 Turkmena. Deo Tadžika raspoređen je u mestima na putu Kosovska Mitrovica – Peć. To su bili bivši sovjetski vojnici, koji su posle pada u zarobljeništvo, stupili u nemačku službu. Nemci su računali da će oni, kao muslimani, lakše uspostavljati veze sa lokalnim stanovništvom i ubrzati mobilizaciju.

Do 1. oktobra 1944. godine bilo je okupljeno 11.398 lica, od kojih je oglašeno sposobnim 9.275 iz čega se vidi da je divizija bila popunjena manje od predviđenog formacijskog sastava – 25.000 vojnika.

Divizija je pored Kosova preuzela obezbeđenje područja Kuksa u Albaniji, Plava i Gusinja i zapadne Makedonije. Istovremeno je osiguravala železničku prugu Skoplje – Kosovska Mitrovica na delu koji se nalazio na albanskoj teritoriji i prugu od Kosova Polja do Peći.

Prva akcija pripadnika 21. SS divizije „Skenderbeg“ na Kosovu bila je racija na Jevreje u Prištini, koja je započela u ponoć 14. maja 1944. godine. Prema službenim podacima, uhapšen je 281 Jevrejin, jednom rečju sve jevrejsko stanovništvo koje su zatekli u gradu.

U drugoj akciji koja je bila usmerena na pripadnike NOP, kako se navodi u izveštaju komandanta 21. SS-divizije „Skenderbeg“ od 2. oktobra 1944. godine uhapšeno je 210 lica. Inače, pripadnici divizije su od kraja maja do početka juna 1944. godine uhapsili ukupno 519 lica, Srba i Jevreja.

U toku 1942. godine italijanske vlasti su internirale Jevreje izbegle iz Srbije, a onda i sve lokalne Jevreje, muškarce od 14 do 65 godina i odveli ih u koncentracioni logor u Berat. Potom su Nemci 14. maja 1944. godine izvršili blokadu grada, i pohapsili sve Jevreje u Prištini, koji su na kraju završili u logoru na Sajmištu. Dvojicu Mušona, Ašera i njegovog sina Solomona, izdvojili su od ostalih i prebili do krvi, a zatim streljali u Tauk-bašti kraj Prištine. Povod je bila tobožnja njihova izjava da će za svakog ubijenog nemačkog oficira dati 10 napoleona, a za svakog ubijenog nemačkog vojnika pet.

U Kosovskoj Mitrovici su sve jevrejske radnje zatvorene, a Jevrejima stavljena žuta traka. U pljački jevrejskih radnji i stanova isticali su se saradnici Gestapoa Perijuc Mamut, Ramiz Mulić i Osman Ibrahimović, koji je bio šef Komesarijata za jevrejska imanja. Po njegovom nalogu jevrejski hram je demoliran, a knjige i dokumenta iz arhive su uništeni. Januara 1942. godine ubijena je Matilda Ruben i streljano je pet Jevreja iz Duge Poljane kod Novog Pazara.

U Prištini u pljačkanju jevrejske imovine kao i zlostavljanju Jevreja, učestvovali su i organi šiptarske vlasti – kvesture, kao i pripadnici Albanskog kosovskog fašističkog komiteta Maljuš Kosova, predsednik albanskog komiteta Džemal-beg Ismail Kanli, šef policije, i članovi Komiteta Rašid Memedali, predsednik opštine Rifat Šukri Ramadan, Mahmud Šaban Pašić, Jahja šeh Asan i drugi.

Sa teritorije Kosova i Metohije u toku Drugog svetskog rata stradalo je 210 Jevreja.

U dokumentu Jevrejskog istorijskog arhiva pod brojem 3727/k. 22-2a-2/5 se između ostalog ističe:

„Za sve zločine koji su tokom okupacije izvršeni nad Jevrejima Kosmeta, smatramo da je kriv fašistički albanski komitet. Nama nisu poznati svi pripadnici toga komiteta, no smatramo da bi mnogi od njih, koji danas (1945. godine) uživajući prava slobodnih građana, šetaju ulicama Prištine, mogli da dadnu dragocene podatke o zločinačkoj delatnosti spomenutog komiteta. Pojedina imena koja su nam poznata navodimo: Šahsivar Alić, Husen Priština, Tahir Kaldžiu, Rušid Mehmet, Maluš Kosova, Sadik Galimuni. U red provokatora ubrajamo Raif Batala i Murat Mamuta-globodar (koji je pored ostalog u svojstvu gr. policajca učestvovao u blokadi protiv Jevreja)…

Da je u ovim akcijama sudelovala 21. brdska SS divizija „Skenderbeg“ može se uočiti u dokumentima ove kvislinške jedinice. Tako se u dnevnom izveštaju 21. SS-divizije „Skenderbeg“ od 13. jula 1944. godine kaže:

„Od 25. maja do 5. jula 1944. godine Divizija „Skenderbeg“ je uhapsila 510 Jevreja, Srba, komunista i pomagača i politički sumnjivih. Oni su smešteni u prihvatne logore, 249 ih je oterano na rad u Rajh“.

(Nastaviće se)

Autor: Pavle Dželetović Ivanov

Izvor: VEČERNjE NOVOSTI

Vezane vijesti:

Gestapo nudi državu!

Molba moćnom Himleru

Firer obukao logoraše

Gebels krstio diviziju

Potomak proroka Muhameda