Dušan J. Bastašić: Šta učenici u Srbiji (ne)uče o stradanju Srba u Drugom svjetskom ratu

Dvanaest minuta u čitavom današnjem osnovno-školskom obrazovanju u Srbiji, posvećeno je temi NDH, Pokolju, karakteru počinjenog zločina, mjestima zločina, sredstvima i načinu počinjenja zločina, žrtvama, zločincima i posljedicama zločina.

(Napomena urednika: Ovaj prilog je prvi put objavljen 21. maja 2020.)

Pandemijsko zlo koje nas je snašlo, uslovilo je učenike da nastavu prate putem interneta ili na TV ekranima.

Tako su i njihovi roditelji dobili priliku da pored uvida u školske udžbenike, saznaju šta njihova djeca uče iza zatvorenih vrata učionica.

Učenici osmih razreda osnovnih škola u Srbiji, 06. aprila su na RTS-u iz predmeta istorija, pratili predavanje nastavnice Bojane Stevanović na temu: Drugi svetski rat – ratna stvarnost i stradanja.

Ova tridesetak minuta duga lekcija gotovo u potpunosti je bila posvećena holokaustu, dakle zločinu genocida počinjenog nad Jevrejima, pa bi bilo daleko ispravnije da je nazvana – Obrazovanje o holokaustu.

Dakle, onako kako i glasi naziv seminara koji već dugo godina u Jad Vašemu pohađaju nastavnici istorije i književnosti iz Srbije i Srpske. Jedno od obrazloženja za odlazak u Izrael na „dodatnu edukaciju“ je usvajanje metodoligije koju bi polaznici po povratku koristili za obrazovanje o genocidu počinjenom nad srpskim narodom.

Pretpostavljam da je i gospođa Bojana Stevanović bila jedan od polaznika seminara u Jad Vašemu jer je gotovo pedeset od ukupno šezdeset minuta koliko su trajale njene dve lekcije, posvetila upravo holokustu, zločinu genocida počinjenog nad Jevrejima.

Na početku te prve lekcije, nastavnica je upoznala učenike da su istoričari, zločin nad Jevrejima, dugo nazivali genocidom ali da je savremena istoriografija uočila da je stradanje Jevreja bilo mnogo specifičnije i mnogo veće u odnosu na stradanje Roma i Slovena. Zbog toga je stradanje Jevreja u Drugom svj. ratu nazvano posebnim imenom, Holokaust ili Šoa.

Mada je udruženje građana Jadovno 1941. odlučilo da zločin genocida nad Srbima počinjen od strane NDH, koji je itekako bio po mnogo čemu specifičan i masovan, imenuje kao Pokolj i pozvalo stručnu i najširu javnost da to usvoji, tome se snažno usprotivio upravo onaj dio naučne zajednice, istoričari koji su direktno uključeni u projekat obrazovanja o holokaustu u Izraelu.

Nastavnica je naglasila da se pojam genocid odnosi na plansko uništenje svih pripadnika jednog naroda, što svakako nije tačno jer u definiciji pojma genocid stoji da taj naziv, pored ostalog, podrazumjeva i zločin počinjen sa namjerom da se djelomično uništi jedna nacionalna, etnička, rasna ili vjerska skupina.

Kada bi naši učenici usvojili nauk da se pojam genocid odnosi na plansko uništenje svih pripadnika jednog naroda, onda bi posljedično mogli zaključiti da NDH nad Srbima nije počinila zločin genocida jer je cilj njenog projekta bio da se pobije trećina Srba unutar njene teritorije.

Da bi bilo jasnije „šta se iza brda valja“, podsjećam šta na tu temu kaže banjolučki istoričar Dragoslav Ilić, koji „usput“ rečeno,  udruženje „Jadovno 1941“ javno kvalifikuje kao antisemitsko a terminološku odrednicu Pokolj vidi kao, kako nedavno reče, mrtvorođenu ideju:

„Međunarodno pravo ne poznaje pojam Holokausta već genocida izvršenim nad jevrejskim narodom. Po čemu se on razlikuje od genocida? Pođimo od termina Holokaust ( u prevodu “cijelo spaliti”). U NDH je bio plan ubiti Srbe i Rome unutar njene teritorije. Da li je ona bila spremna ubiti i one izvan granica to ostavljamo kao pitanje. Riječ je o uništenju određene zajednice djelimično. U slučaju Jevreja, po Hitlerovoj zamisli je zajednica trebala biti potpuno uništena. U tom smislu Holokaust se izdvaja u odnosu na sve ostale genocide. Genocid nad Srbima je bila “domaća radinost” i ne znači da su u tom poduhvatu ustaše bile inspirisane ubistvima Jevreja. Ali, isto tako genocid nad Srbima ne bi bio moguć da nije bilo Holokausta. I to je jedan paradoks.“ (Izvor: LINK )

Vratimo se lekciji.

Govoreći o broju civilnih i vojnih žrtava, prikazan je slajd na kome piše – Jugoslavija: 1 000 000. Da li su u ovaj broj uključene i žrtve oružanih formacija Nezavisne Države Hrvatske, nije precizirano.

Prikazan je i slajd na kome je vidljivo da se nacistička ideologija zasnivala na antisemitizmu i rasizmu pa je rečeno da je nacistička Njemačka usmjeravala svoj genocid protiv Jevreja, Roma i Slavena.

Protiv kojih to slavenskih naroda, (opet) nije precizirano.

Učenicima je preporučeno da potraže i pogledaju tri igrana filma (Pijasnista, Život je lep i Šindlerova lista) i jedan dokumentarni film (Tri obećanja), svi na temu holokausta.

U cijeloj lekciji, ni na jednom slajdu nije viđena riječ, pojam, naziv Srbin, srpsko, antisrbizam ili Pokolj.

Da li se „podrazumjeva“ da su Srbi svrstani među Jugoslavene i Slavene, (opet) nije precizirano već ostavljeno učenicima da sami zaključe.

Nakon emitovanja ove lekcije, na pisanu primjedbu Željka Pantelića, oca jednog od učenika, da djeca ne uče o patnjama sopstvenog naroda kroz istoriju, već uče o patnjama drugih naroda, odgovorila je Tatjana Mišović, rukovodilac centra za razvoj programa i udžbenika i pored ostalog navela slijedeće:

Tri dana kasnije, prikazana je putem RTS-a druga lekcija iste profesorke na temu: „Ratna stvarnost u okupiranoj Jugoslaviji“.

Na samom početkum učeći o podjeli okupirane Jugoslavije, rečeno je da je Nezavisna Država Hrvatska stvorena od strane Trećeg Rajha tako što je vlast u njoj prepuštena ustaškom pokretu.

Ni riječi o tome da je to bila država u punom kapacitetu sa formirana sva tri nivoa vlasti, oružanim formacijama, međunarodno priznata od nekoliko zemalja, blagoslovnjena od strane katoličke crkve i plebiscitarno, oduševljeno prihvaćena od hrvatskog naroda.

Da je to bila država koja je ozakonila zločin, isplanirala ga i sprovodila kao državni projekat.

Učenici bi mogli zaključiti da se radi o takozvanoj državi, marionetskoj, naturenoj hrvatskom narodu, prepuštenoj na upravljanje nekom „pokretu“.

Cijeli sadržaj slajda pod naslovom „Genocid nad Srbima u NDH“, emitovan je tačno dvije sekunde a tekst nastavnica nije pročitala jer je u tim trenucima govorila:

„NDH je organizovanjem logora, zapravo radila na sprovođenju svoje politike, odstranjivanja sa teritorija svoje države, svih onih naroda za koje je smatrala da u njoj ne treba da žive. To su Srbi, Jevreji i Romi.“

U dve sekunde emitovanja, nije bilo šanse da učenici pročitaju rečenicu: LOGORI U STAROJ GRADIŠKI, SISKU, KOPRIVNICI…

Tako je cjelokupno stradanje Srba na području NDH, svedeno na Jasenovac.

Ni riječi o logorima na Jadovnu i Pagu, u Jastrebarskom, Kruščici, Gornjoj rijeci, Capragu, Zemunu..

Ni riječi o stratištima u Donjoj Gradini, Prebilovcima, Livanjskom polju, Starom Brodu i Miloševićima, Drakuliću, šargovačkoj školi, Šušnjaru, po Baniji i Kordunu, zapadnoj i istočnoj Slavoniji, na Dubičkim krečanama, Garavicama.

Ni riječi o kraškim jamama, bezdanima Like, Dinare i Hercegovine u kojima su na najmonstruozniji način ubijane žrtve.

Ni riječi da je Pokolj nad Srbima izvršen u najvećoj mjeri u njihovim kućama, na poljima, livadama, bogomoljama.

Nastavnica postavlja retoričko pitanje: „A ko su bile žrtve?“ i odgovara da su to bili seljaci, običan narod, žene, djeca, muškarci i da je procjenjeno da ih je stradalo više stotina hiljada.

Ni riječi o tome da je NDH, provodeći ozakonjeni državni zločin genocida, Pokolja, Holokausta i Porajmosa od svog ustanovljenja, nastojala likvidarati arhijereje, sveštenstvo i monaštvo Srpske pravoslavne crkve, solunske dobrovoljce, bogate trgovce, bankare, zemljoposjednike, farmere, učitelje, umjetnike..

Dakle obezglaviti narod i onda ga eliminisati fizičkom likvidacijom, pokatoličavanjem i protjerivanjem.

Na slajdu pod naslovom: „U fašističko-ustaškoj NDH, ubijana su i deca“ navedeni su „u glavu“ tačni podaci pa se može zaključiti da su uzeti iz nekog popisa žrtava. Iz čijeg popisa, nije navedeno a potrebno je jer se sa brojem od npr. 42.791 ubijenim srpskim djetetom do sada nismo susretali.

I to je bilo sve o stradanju Srba ali i Jevreja i Roma u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj.

Od ukupno šezdeset minuta koliko su trajale ove dvije lekcije, ovoj temi je posvećeno svega dvanaest minuta.

Preostalih dvadesetak minuta TV lekcije, posvećeno je stradanjima na području okupirane Srbije.

Dvostruko više vremena.

Dakle pored jedne cijele lekcije od trideset minuta, posvećene „zločinima o kojima se uči u svim školama na planeti“, u lekciji iste dužine trajanja pod nazivom „Ratna stvarnost u okupiranoj Jugoslaviji“, temi stradanja Srba ali i Jevreja i Roma u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj posvećeno je dvanaest minuta.

Dvanaest minuta u čitavom današnjem osnovno-školskom obrazovanju u Srbiji, na temu NDH, karakteru počinjenog zločina, mjestima zločina, sredstvima i načinu počinjenja zločina, žrtvama, zločincima i posljedicama zločina.

Bez i jednog navedenog primjera, opisa predratnog života, stradanja, preživljavanja, sudbine Srpčeta, Srpkinje, Srbina ili srpske porodice, srpskog sela, bogomolje, pravoslavnog sveštenoslužitelja.

A takvih primjera i svjedočenja je mnogo i nije ih teško naći.

Bez i jednog preporučenog dokumentarnog filma ili reportaže o Pokolju, knjige, izložbe, internet sajta. A ima ih mnogo.

Bez svega onoga što se moglo čuti i vidjeti u preostalih dvadeset minuta lekcije o stradanjima na području okupirane Srbije.

Odmah na početku, uz niz fotografija i podsjećanja profesorke da su učenici trebali pogledali film „Tri obećanja“ koji je preporučila, predstavljeno je stradanje jevrejske porodice Kalef, koja je živjela u Beogradu.

Majku i dve djevojčice, tokom rata, krio je i spasio Slovenac, katolički svećenik otac Tumpej.

Lekcija se nastavila slajdom pod naslovom „ Organizovana su tri logora u Beogradu“ i učenjem o logoru „Staro sajmište“, Hildi Dajč ubijenoj na tom mjestu i kamionu dušegupki u kome su gušenjem izduvnih gasova, ubijani Jevreji.

Profesorka je jevrejski logor Zemun smjetila u Beograd i  imenovala ga kao Staro sajmište, po mjestu gdje je formiran i podučila da su tu ubijani Jevreji i Romi.

Dakle, ni riječi istine da Judenlager Semlin nije formiran u Beogradu nego u Zemunu koji je tada bio unutar granica Nezavisne Države Hrvatske, da su upravu činili isključivo nacisti i da nijednog Srbina tu nije bilo na službi.

Još teže pada prećutana istina da su na to isto mjesto u drugoj fazi logora (Anhaltenlager Semlin – Prihvatni logor Zemun) dopremani, logorisani, mučeni i ubijani Srbi. Najveći broj njih sa područja Kozare i Potkozarja, Korduna i Banije.

Prećutana je istina da su najveći broj žrtava logora Zemun činili Srbi i da je njih preko 6.500 sahranjeno na jevrejskom dijelu groblja u Zemunu.

Na toj, po svemu sudeći najvećoj pojedinačnoj masovnoj grobnici žrtava Pokolja, parastos je po prvi put služen 10. maja prošle godine u organizaciji udruženja Jadovno 1941. iz Banje Luke i Beograda.

Na kraju..

One još uvijek žive, rijetke preživjele žrtve, potomke i poštovaoce žrtava Pokolja, genocida počinjenog nad srpskim narodom od strane NDH, vrijeđa i boli način na koji se uče i ono šta uče današnja djeca o tom zlom i strašnom vremenu.

Niko pristojan i odgovoran ne može imati ništa protiv da se o holokaustu, zločinu genocida počinjenim nad sastradalnim jevrejskim narodom uči u školama R. Srbije i R. Srpske.

Kamo sreće da je naša akademska zajednica smogla snage i znanja da sama utvrdi metodologiju i ispiše sadržaj obrazovanja o genocidu počinjenom tokom Drugog sv. rata nad Srbima, Jevrejima i Romima.

To bi bilo dostojanstveno, hrišćanski i nacionalno odgovorno, vraćanje duga žrtvama, njihovim potomcima i sunarodnjacima.

Umjesto toga, usvojena je metodologija i sadržaj ispisan u inostranstvu.

Može li stradanje i jednog drugog naroda tokom Drugog svj. rata, za srpskog učenika biti specifičnije, „ekskluzivnije“, veće, bolnije identitetski prepoznatljivije od stranja njegovog sopstvenog naroda?

Da li je primjereno da se u lekciji o kojoj je riječ, sa fotografijama i nekoliko rečenica pomenu logori u Šapcu i Nišu a ne pomene kompleks logora Gospić – Jadovno – Pag, prvi likvidacioni centar NDH, pomno planiran i izveden državni zločin u kome je ubijeno 38.000 Srba i 2.000 Jevreja?

To se može izostaviti, tj. manje je važno za učenike u Srbiji jer se to stratište danas nalazi van granica države Srbije?

Neko je odlučio da istoriju i nauk o srpskom stradanju cijepa po današnjim državnim i administrativnim granicama?

Teško je prihvatiti da se prije priče o stradanju porodice Kalef iz Beograda, učenicima u Srbiji ne ispriča npr. priča o stradanju porodice Tripka Ćirića iz Prebilovaca.

Nađen je zaklan sa sinom u naručju, u Dolu ispod sela 5. avgusta 1941. godine. Njegove kćerke: Stana (26), Joka (21), Dara (19) i blizankinje Sava i Radojka (17) silovane su i bačene u jamu Šurmanci. Supruga Stana (rođena Nadaždin) i još četiri kćerke, Stoja (14), Slavojka (10), Neđa (8) i Angelina (5) skončale su život u jami. Sve su ubijene u istom danu 6. avgusta 1941. godine. Ćirin sin se zvao Slobodan i 5. avgusta 1941. godine bio je star samo tri godine.

Zašto bi bilo neprimjereno da se prije priče o stradanju Hilde Dajč, ne ispriča ona o klanoj a nedoklanoj Zorki Delić Skibi ili priča/svjedočenje bilo kojeg drugog djeteta iz knjige Dušana Bursaća: ANĐELI U PAKLU

Ako je, kao što se na više mjesta može pročitati, nepoželjno da djeca u osnovnoj školi slušaju o klanju i bacanju žrtava u jame jer to na njih djeluje traumatično, u kojoj mjeri je manje potresno slušati o ubijanju djece gušenjem u kamionu dušegupki što je u ovoj lekciji prilično detaljno opisano?

Može li se srpske učenike, gdje god oni živjeli, učiti o Krvavom oktobru a izostaviti naravoučenije o Pokolju u banjalučkim naseljima Motike, Šargovac, Drakulić i u rudniku Rakovac?

Tamo su ustaše 7. februara 1942. godine na najmonstruozniji način ubile 2.300 Srba, među kojima i 551 dijete. Među ubijenima, bez ispaljenog metka, bila su 52 učenika šargovačke Osnovne škole.

Zašto se pored četiri preporučena filma na temu holokausta, učenici u Srbiji ne pozovu da pogledaju dokumentarni film urađen u produkciji RTS-a, briljantno ostvarenje autora Stevana Kostića „NDH – Strah – Ponor – Muk“?

Da li za ovakve „lekcije“ znaju oni koji su odgovorni za proces obrazovanja u osnovnim školama Srbije? Ministarstvu prosvjete, Centru za razvoj programa i udžbenika.

Hoće li reagovati najviše institucije R. Srbije i Srpske pravoslavne crkve u čijoj je kompetenciji (pored ostalog) izučavanje i čuvanje sjećanja na genocid(e), Muzej žrtava genocida u Beogradu i Odbor za Jasenovac i ostala stratišta SAS SPC?

Autor: Dušan J. Bastašić

Predsjednik udruženja Jadovno 1941.