Otkopavanje istine: Istina više nije pod zemljom

Tri godine rada Državne komisije za tajne grobnice ubijenih posle septembra 1944. godine: Evidentirano više od 36.000 žrtava oslobodilačkog terora. Oko 200 tajnih stratišta

Kada smo u junu 2009. godine objavili šokantnu i šest decenija skrivanu istinu da je odmah po oslobođenju od nacističke okupacije ubijeno u našoj zemlji više desetina hiljada građana Srbije, stručna i politička javnost se uzburkala.

* Komunističke organizacije su negodovale, tvrdeći da se brojke naduvavaju, a činjenice prekrajaju.

* Intelektualci, pisci, istoričari, akademici, uključili su se u polemiku i zahtevali da istina izađe na videlo.

* Potomci žrtava prvi put osetili su nadu da će posle 60 godina dobiti mogućnost da svojim nastradalim precima zapale sveću.

ZLOČINE NA JEDNO MESTO

Istorijski muzej planira da pripremi izložbu o svim vrstama represije u Srbiji i Jugoslaviji od 1944. do 1953. godine. Tu bi bila prezentovana dramatična saznanja o likvidacijama “narodnih neprijatelja”, Golom otoku, političkim suđenjima… Plan je da se projekat realizuje u saradnji sa relevantnim institucijama u Hrvatskoj i Sloveniji, mnogobrojnim nevladinim organizacijama u regionu. Ideja je i da se u narednim godinama sačini jedinstvena baza podataka o žrtvama na teritoriji čitave bivše Jugoslavije, i to od 1941, kako bi se uključili podaci o zločinima svih strana u sukobu.

“Večernje novosti” pokrenule su tada zajedno sa Institutom za savremenu istoriju veliku akciju “Otkopavanje istine”, sa ciljem da hiljade nastradalih, koji su krajem 1944. i početkom 1945. godine pogubljeni širom Srbije, najčešće bez suđenja, a zatim tajno zakopani bez obeležja i imena, dobiju svoje iskonsko pravo na grobno mesto.

I uspeli smo. Posle svakodnevnog pisanja od 9. juna do 3. jula 2009. godine o potresnim sudbinama, čime smo uzburkali stručnu i političku javnost, akcija je na današnji dan pre tri godine dala svoj prvi rezultat: Vlada Srbije oformila je Državnu komisiju za pronalaženje i obeležavanje svih tajnih grobnica u kojima se nalaze posmrtni ostaci streljanih posle oslobođenja 1944. godine.

Ispostavilo se da nismo preterivali, niti falsifikovali istinu i istorijske fakte. Komisija je do danas prikupila potpune podatke i popisala više od 36.000 žrtava na teritoriji Srbije.

Evidentirano je na celoj teritoriji zemlje preko 200 tajnih stratišta, gde su ubijeni zakopani bez obeležja, bez imena i prezimena, kako bi sa njima pod zemlju otišla i tragična istina.

Najveći deo tih pogubljena, kako je utvrdila komisija, bio je bez suđenja ili je sudska presuda “na smrt” stizala po kratkom postupku, često i posle egzekucije. Najčešće bez ijednog dokaza ili verodostojnog svedočenja.

Za protekle tri godine mukotrpnog rada, zahvaljujući velikom broju volontera i porodica nastradalih, pokazalo se da gotovo da nema grada, varošice i sela u Srbiji, koji ne krije u zemlji strašne tajne o likvidacijama političkih protivnika, koji su često olako, i bez ijednog dokaza proglašavani za “sluge okupatora”, “izdajnike” i “kolaboracioniste”.

Od Šapca do Knjaževca, od Leskovca do Subotice, od Beograda i Lisičjeg potoka do kosovskih Dečana i Bubanje u Nišu, posejane su tajne jame.

– Na osnovu istraživanja, po selima se broj žrtava kreće od pet do 20, najviše 40, u varošicama se kreće do stotinu, a u gradovima kao što su Niš i Šabac, na primer, ima i do hiljadu ubijenih ili nestalih – navodi istoričar Srđan Cvetković, sekretar komisije.

Uz podatke do kojih su došli istraživanjem, Komisiji je ustupljena i baza od oko 27.000 žrtava iz Vojvodine, koje je popisao Anketni odbor pokrajinske skupštine.

Do sada su bliže ispitane i snimljene lokacije u Smederevskom, Timočkom, Pirotskom, Jablaničkom, Raškom, Valjevskom, Mačvanskom, Šumadijskom okrugu, kao i u Beogradu… Samo u Zaječarskom okrugu popisane su 774 žrtve i evidentirano oko sedam većih stratišta – dva na Kraljevici, kod Alapinskog mosta, u krugu kasarne, kod Jevika, na Lipovici, i u potoku Zmijanac u Boljevcu.

Snimljene su i detaljno istražene ukupno 33 lokacije, a saslušano je na desetine svedoka.

– U četiri slučaja sprovedene su probne ekshumacije, a u tri slučaja su pronađeni posmrtni ostaci – potok Zmijanac u Boljevcu Guvnište kod Vlasotinca i “Fijat” u Kragujevcu. Pred odborom za istraživanja su dalja ispitivanja lokacija, sondiranje terena i, u određenim slučajevima, i ekshumacije – navodi nam Cvetković.

NA SAJTU SVI PODACI

Komisija je izradila i internet sajt “Otvorena knjiga žrtava”, na kome se prezentuju sva otkrića i podaci. To je jedinstven poduhvat u svetu jer omogućava da se pretragom po okruzima i gradovima saznaju svi otkriveni podaci o ubijenima: ime i prezime, zanimanje, nacionalnost, okolnosti pod kojima su stradali i lokaciju, kvalifikacija dela pod kojima su ti ljudi vođeni u tajnim arhivama… – Građani koji su u srodstvu ili imaju interes da nekog potraže ili rehabilituju, preko sajta mogu da dobiju sve najpouzdanije moguće podatke – kažu nam u Komisiji.

Na primer, terenskim istraživanjem Komisije 2010. potvrđeni su navodi o postojanju masovne grobnice u potoku Zmijanac. Iz samo jedne od dve jame ekshumirano je 14. jula prošle godine 26 posmrtnih ostataka i još nekoliko razdvojenih i nekompletiranih.

– Čin sahrane u Boljevcu imao je istorijski značaj s obzirom na to da se radi o prvoj masovnoj tajnoj grobnici nastaloj u vreme komunističkog režima, koja je od zvaničnih državnih institucija – Višeg suda u Zaječaru i državne komisije prvo ekshumirana. Stoga je to i važan datum u suočavanju srpskog društva sa totalitarnim nasleđem – rekao nam je Cvetković.

Tako je i naša velika akcija “Otkopavanje istine” dala rezultate. Nije nam bio cilj da utvrđujemo ili osporavamo bilo čiju krivicu. Nije nam bio cilj da presuđujemo ili razrešavamo istorijske dileme. Nije nam bio cilj da veličamo antikomuniste niti da anatemišemo partizane i posleratnu revolucionarnu vlast. Cilj nam je bio da se izborimo za civilizovan odnos države i našeg društva prema svim žrtvama.

Zato smo zajedno sa Institutom za savremenu istoriju otvorili jednu veliku temu i živu ranu. Verujemo da ovaj veliki posao, koji je u skladu i sa vrednosnim principima Evropske unije, neće zavisiti više ni od političkih turbulencija u zemlji ni od političkih promena i volje autoriteta.

– Po broju obrađenih podataka o stradalim građanima, daleko smo iskoračili ispred Slovenije, Hrvatske ili Bugarske, koji se duže bave ovim poslom. Preostaje još jedan važan posao, ekshumacija na više od 200 lokacija. To su za sada, nažalost, veoma skupi, složeni, a često i nemogući poslovi i nisu u nadležnosti Komisije nego sudova i lokalnih samouprava – kaže Cvetković.

Verujemo da će istina biti otkopana do kraja.

Autor: P. VASILJEVIĆ

Izvor: Večernje novosti

Napomena redakcije portala Jadovno.srb.: Ovaj prilog je prvi put objavljen na našem portalu 25. juli 2012. godine.

Vezane vijesti:

Srđan Cvetković: Zločini u ime naroda! | Jadovno 1941.

Srđan Cvetković: Osvetljavamo mračne godine Srbije …

Cvetković: Ni „Kvisling“ ni „srpska majka“ | Jadovno 1941.

Likvidacije u Velikoj Plani: Partijski rukovodioci kalili …