Bogohuljenje komunista u Krajini

Episkop Damaskin (Grdanički), diplomac beogradske Bogoslovije i Muzičke škole, kao i petrogradske Duhovne akademije, s titulom doktora filozofije stečenom u švajcarskom Frajburgu, pomalo introvertni intelektualac, polovinom 1947. godine dolazi u glavni grad NR Hrvatske, u stolicu mitropolita zagrebačkog Srpske Pravoslavne Crkve (SPC), šest godina nakon što je ustaška vlast uhapsila, mučila i unakazila, pa posle Nedićevoj vlasti predala njegovog prethodnika, Dositeja (Vasića).

Piše: Milan Četnik

Iste godine, 14. jula, mitropolit je krenuo vozom u Pakrac, sedište pakračke (slavonske) eparhije kojom je administrirao. Na stanici u Pakracu dočekala ga je “rulja sa pripremljenim jajima što je ipak značilo da je nasilje organizovano i dozirano”. Klicali su “dolje razbijači bratstva i jedinstva” i “živjeli narodni popovi”.

– Kad je ponestalo deficitarnih jaja demonstranti su počeli pljuvati mitopolita i sveštenike u njegovoj pratnji. Spasila ih je narodna milicija, iščupala iz ruku ratobornih nevernika, strpala u kamion i odvezla u Okučane. Odatle je prestravljeni Damaskin produžio put za Beograd.

Te, 1947. godine za Gornjokarlovačkog episkopa (Lika, Kordun, Banija i Gorski Kotar) postavljen je Nikanor (Iličić), na mesto Save (Trlajića) kojeg su ustaše ubile 1941. negde u gudurama Velebita. Pošto je i on bio administrator, još jedne “udovičke”, dalmatinske eparhije, krenuo je u primorje, u prvu vizitaciju, nekoliko meseci posle pakračkog slučaja. Ali, nije stigao do eparhijskog sedišta u Šibeniku jer je pretučen u srpskoj varošici Kistanjama. U to vreme, jerej Manojlo Krga premlaćen je kocima u ličkoj, Titovoj Korenici, a 1946. hicima je ubijen jedan od dvojice predratnih paroha drežničkih, Đorđe Žutić, prilikom svog povratka u Drežnicu (kod Ogulina, u Gorskom Kotaru) koja je jedno vreme bila sedište partizanskog, Glavnog štaba Hrvatske, a u doba SFRJ zvala se Partizanska Drežnica.

Damaskin se duže vreme zadržao u Beogradu, bez želje da se vraća u Zagreb. A protiv njegovog povratka žestoko je bio protivan Dušan Brkić, formalno drugi čovek (u svojstvu predstavnika Srba) režima u Zagrebu. Brkić je maja 1949. obrazlagao da je Damaskinov izbor i “prvi nastup” (linč u Pakracu) bio “bez saglasnosti Srba u Hrvatskoj i da je zato stvorena takva situacija”. I da Srbima u Hrvatskoj treba episkop “koji će čuvati tekovine NOR-a, koji će poštovati ono što je Tito dao Srbima u Hrvatskoj”. Već sledeće godine, Brkić će ugledati svog boga, na Golom otoku, Damaskin će se vratiti u Zagreb, ali faktički nestanak zagrebačke mitropolije, “njenog svijeta i tradicije”, bio je “važan i krupan korak u razdvajanju” crkve i naroda.

Ovo su navodi iz knjige ironičnog naslova “Vreme sporta i razonode”, i istog takvog podnaslova “Titina Hrvatska i njeni Srbi, 1951.-1971.”, publiciste iz Zagreba Čedomira Višnjića, dugogodišnjeg predsednika zagrebačkog Srpskog kulturnog društva “Prosvjeta” koje je ovaj spis objavilo 2017. Delo je rezultat rudarskog istraživanja komitetskih, udbaških i inih poverljivih komunističkih dokumenata pohranjenih u Hrvatskom državnom arhivu.

Period od 1945. do 1971. za SPC u Hrvatskoj bio je sablažnjivo, najnakaznije i najbogohulnije doba, kontinuirano na njene najtragičnije, apokaliptične godine, od 1941. do 1945. u ustaškoj endehaziji.

Sveti Sinod SPC obavestio je 22. januara 1951. federalnu Komisiju za verska pitanja da je samo u Gornjokarlovačkoj eparhiji od 189 hramova SPC popaljeno i porušeno 173, od čega 111 do temelja, kao i da su ubijena 93 sveštenika. Ali, nisu sve crkve stradale od crne ustaške ruke. Svoj, skromniji doprinos dali su i Titovi partizani, nemačka i italijanska vojska.

Prema jednom izveštaju Svetog Sinoda SPC iz 1947. ustaše su ubile 187 sveštenika, 30 kaluđera i dva veroučitelja. I onda, takvoj, obogaljenoj crkvi i njenom, što poklanom što nedoklanom sveštenstvu i verničkom stadu, hrvatski komunisti u ljušturi “profesionalnih Srba” (takav status im je, po tadašnjim kvotama, bila ulaznica u crvenu elitu) odlučili su da zatru spomen i ukinu smisao bitisanja.

Stvorena je opskurna lepeza metoda: rušene su preostale, neoštećene ili zapaljene, minirane ili na drugi način ruinirane crkve, klesanim crkvenim kamenjem gradile su se zadružne štale, mostovi i putevi, pseudopravnom i/ili fizičkom silom sprečavano je obnavljanje hramova, na garavim crkvištima građene su profane građevine, obarana su i kradena crkvena zvona…

O tim izopačenim podvizima komunističke vlasti i obezboženih instruiranih gomila (bašibozluka), spremnih na pogrom prokazanih, biće reči u narednim nastavcima ovog serijala. Ovde ćemo se zadržati na usputnim, bizarnim i šibicarskim modelima i mehanizmima razobručenog svetogrđa.

Crkveni sud pakračke eparhije žalio se 1951. Komisiji za verske poslove NR Hrvatske kako je državno poljoprivredno dobro “Ciganjuša”, u kotaru Orahovica, doteralo 500 svinja na tovljenje (“na žir”), blizu istorijski i kulturološki znamenitog srpskog manastira Orahovica i da te svinje čuvari “zatvaraju u manastirski podrum, a u manastirskoj porti se vrši prebrajanje svinja usljed čega je svud po manastiru i okolo manastira zagađeno svinjskim balegama”.

Još 1948. u vrtu srpskog manastira Pakra (između Daruvara i Pakraca) osnovana je ekonomija “Pakra”, u sastavu preduzeća za uzgoj svinja iz Velikih Zdenaca. U okviru ekonomije na manastirskoj okućnici “izgrađeni su prasilište, staja za nazimad, staja za pripusne svinje”.

Avgusta 1951. Simeon (Zloković), novi, agilni i neustrašivi episkop gornjokarlovački, koji je te godine zamenio rezigniranog Nikanora (Iličića), žali se pismom hrvatskoj verskoj Komisiji da “na veće praznike stare žene, Majke, desetine kilometara nose decu na krštenje, u nadi da će se na kakvom srušenom crkvištu naći sveštenik koji će im krstiti decu”. I ovde su bake, brinući za duše unučadi, sačuvale nit vere i tradicije. Matičari izbegavaju da roditeljima daju list rođenih, sprečavajući ih tako da krste svoju novorođenčad. Na to se opet žali vladika Simeon, akcentujući slučaj u ličkoj opštini:

– U jednoj opštini (Dabru) se to pravo (izdavanje lista rođenih) uskraćuje samo pripadnicima pravoslavne crkve, dok se rimokatolicima to pravo ne uskraćuje. Ovim ne naglašavamo da je u ovom slučaju diskriminacija od nekog katolika, jer je matičar Srbin, ali je karakteristično da isti ima respekta prema višim katoličkim vlastima, dok pravoslavnu crkvu smatra crkvom koju niko ne štiti, pa valjda, iz straha od Pape, dozvoljava sebi postupak koji ne služi na dobro…”.

Ovaj segment priče završavamo jednom crnohumornom epizodom. Krajem jula 1962. opet se vlastima žalio Simeon zbog slučaja Mileta Tepšića, seljaka iz Crevarske Strane (Kordun), člana njegovog
Eparhijskog saveta. Entuzijasta ili spadalo, ili oboje, Tepšić je, na nekom forumu, savetovao “drugove”, vazda napaljene protiv krsta, da bi, ipak, bilo pametno “održati srpstvo” i “graditi srpske crkve” samo “dok se ne poruše i katoličke”. Tako su prenele komitetlije, denuncirajući ga (“fašista, špijun popovski, državni neprijatelj i zagovarač popovske struje na Kordunu”) i tražeći njegovo isključenje iz Socijalističkog saveza zbog “podrivanja” i “harangiranja najviše tekovine NOB-a, bratstva i jedinstva naših naroda”.

Izvor: POLITIKA