Aleksandar Ružić: Jasenovac – prepreka ili istina

Milioni žrtava koje su doneli svetski i građanski ratovi u dvadesetom veku su doprineli utemeljenju nacionalnih identiteta ili kreiranju novih na jedan ili drugi način.

Do kreiranja novih nacionalnih identiteta u dvadesetom veku se dolazilo na nekoliko načina, ali najdominantnija su dva: prvi je negacija tuđe nacije kao glavna identiteska crta što na kraju proizvodi političku krizu na određenom prostoru, drugi je dekolonizacija tj. u najvećem broju slučajeva oslobodilački rat pokorenog naroda protiv kolonizatora i dobijanje sopstvene države.

Ako pričamo o dvadesetom veku iz perspektive srpske nacionalne svesti, to vreme je bilo ispunjeno srpskim stradanjem, a pod stradanjem u ovom smislu podrazumevamo i fizičku ekstreminaciju i kulturološko posrnuće. Šest ratova, uz uvećanje, pa cepanje srpske teritorije i komunističko zatiranje srpskog kulturnog nasleđa daje nam prikaz jedne tragične sudbine.

Bez namere da se zanemare žrtve iz svih ostalih ratova, stradanje Srba u Nezavisnoj državi Hrvatskoj za vreme Drugog svetskog rata je krajnje kontroverzno jer postoje brojni pokušaji relativizacije ustaškog genocida zbog nekih budućih regionalnih projekata i licitacije o broju žrtava koji se kreću od 80.000 do čak milion ubijenih Srba. Još kontroverzniji je religijski kontekst koji je uvek bojio srpsko-hrvatske sukobe i svesrdna podrška Rimokatoličke crkve rešavanju „srpskog pitanja“.

Sama ideja „srpskog pitanja“, čije je rešavanje bilo najjače za vreme postojanja Nezavisne države Hrvatske, svoj nastanak nalazi još u devetnaestom veku za života „Oca Domovine“, Ante Starčevića koji danas ima svoj trg i statuu u Zagrebu. Starčević (od majke Srpkinje koja je kasnije promenila veru udavši se za pripadnika rimokatoličke vere) propagirao je jednu krajnje diskutabilnu ideju „Hrvatskog državnog prava“ koja po hrvatskim pravašima ima hiljadugodišnji kontinuitet.

Tu se Srbi vode kao „pravoslavni Hrvati“, a pored pomenute etikete, Starčević je među Hrvatima na najstrašniji način potpirivao mržnju prema Srbima govoreći da „Slavoserbi nisu Sloveni, već potomci divljačkog plemena Tribala“, kao i da „ne znaju za civilizacijske vrednosti jer su pljačkaši, silovatelji, ubice…“. Kovanica Slavoserb je nastala od reči sclavus i servus koje znače rob.

Iako se Ante Starčević protivio katoličkom kleru koji je više od 50 godina kasnije bio dominantan u Nezavisnoj državi Hrvatskoj kao otelotvorenju neke vrste klerofašizma, njegove rasističke ideje je dodatno razvio Ivo Pilar u knjizi na nemačkom jeziku „Jugoslovensko pitanje i svetski rat“ koja je Pavelićevom režimu poslužila kao politička biblija.

Pavelić je ustaški režim uspostavio 1941. godine, zahvaljujući Hitlerovoj volji da mu prepusti vladanje ovim delom nemačke okupacione zone. Teror je bio neprestan, a prethodili su mu rasni zakoni i izgradnja sistema koncentracionih logora za istrebljenje Srba, Roma, Jevreja i hrvatskih neistomišljenika. Jasenovac je bio sistem koncentracionih logora koji su bili podeljeni po svojoj nameni i sredstvo da se udovolji vladarima koje su Hrvati velikodušno dočekali. Iako je najveći deo bio u mestu Jasenovac, u Staroj Gradišci je bio logor za žene, u Sisku i Jastrebarskom za decu, dok su u Donjoj Gradini vršena pogubljenja. Poznat je još i po tome što je „radio“ do poslednjeg dana postojanja Nezavisne države Hrvatske.

Bez obzira na današnje pokušaje hrvatskih zvaničnika da relativizuju ovaj genocid brojkom od 80.000 ubijenih u Jasenovcu, istorija nam otkriva drugu stranu priče. 1943. godine nemački general Ler govori o 400.000 ubijenih Srba, marta 1944. SS general Fik izveštava Himlera od 700.000 hiljada ubijenih, a nemački general fon Horstnau u Hrvatskoj iste godine govori od 750.000 ubijenih.

Ove cifre imaju još veću težinu ukoliko se u obzir uzme odnos broja žrtava i stanovnika, kao i podrška Vatikana Nezavisnoj državi Hrvatskoj o kojoj svedoče brojni dokumenti u kojima Papa Pije XII šalje poruke podrške Alojziju Stepincu. Religijska podrška Vatikana do potpunog rešenja „srpskog pitanja“ nije izostala ni devedesetih, kada je u zločinačkoj akciji Oluja proterano preko 250.000 Srba čime su Hrvati dobili drugu najhomogeniju državu u Evropi.

Danas je srpsko stradanje u Jasenovcu zapostavljena tema, glavni državni zvaničnici ga ne spominju, a leve antiglobalističke i jugonostalgičarske snage okreću glavu od ove teme da se „komšije“ ne bi naljutile. Okretanjem glave su zapravo saučesnici najvećeg zločina sa kojim se srpski narod na jednom mestu sreo.

Potrebno je da se u društvu ne pominje Jasenovac u kontekstu prepreke za regionalnu ekonomsku inicijativu, već kao prioritetno pitanje za utvrđivanje činjeničnog stanja i istorijske istine sa kojom će se hrvatsko društvo suočiti.

Način na koji je izgrađena Hrvatska i istorija koja je „krasi“ u velikoj meri govore o političkoj kulturi naroda, a država koja Antu Starčevića proziva za „Oca Domovine“ i državotvornu ideju bazira na negaciji druge nacije ukazuje nam na mentalno stanje iste.

Još bezbrojna groblja zatravio nisi,
A krvavu kamu u njedrima skrivaš,
Sa vešala starih novi konop visi,
U sumraku uma novog gazdu snivaš.

Autor: Aleksandar Ružić

Izvor: VIDOVDAN – 19. april 2021.

Vezane vijesti:

Preživeo likvidaciju u Jasenovcu maja 1945.

Kontinuitet genocidnog razmišljanja

Nadežda Vinaver – JASENOVAČKO ZAŠTO