Vladan Ivković: Srpske izdaje, konačni dio

Srbi nisu izašli kao pobjednici iz Drugog svjetskog rata.

Srbi u Drugom svjetskom ratu takoreći nisu ni učestvovali kao strana. Učestvovali su u unutrašnjem ratu za odbranu od genocida, za obnovu monarhije i za reorganizaciju Jugoslavije. Konačna priča o izdaji mora da počiva na tom kontekstu.

U četvrtom dijelu “Srpskih izdaja“ završavam priču o tome ko se borio za Srpstvo, a ko protiv njega, i ima li tu izdajnika.

Iz usta izdajnika

Ako govorimo o tome ko je od Srba izdao Srpstvo, za osnovni pokazatelj se mora uzeti sam iskaz učesnika. Komunisti, koji su zapovijedali partizanskim jedinicima u kojima su i prije 1944. dominirali Srbi, nisu ni tvrdili da se bore za Srpstvo, nego za integralno Jugoslovenstvo pod totalitarnom vlašću Komunističke partije Jugoslavije. Ukoliko zanemarimo ono što ćemo o jugokomunizmu saznati tek u decenijama njihove vladavine, da li je to dokaz njihove izdaje Srpstva?

Pa, Josip Broz nije izdao Srpstvo, jer ono nije ni bilo njegovo. On je mogao biti prijatelj ili neprijatelj Srpstva, a nikako izdajnik. S druge strane, Srbi oko njega, poput Đilasa, Rankovića, Krcuna, Peke Dapčevića, Tempa, Koče Popovića, su definitivno izdajnici srpskog roda i njegovog interesa, jer ne možeš predvoditi borbu za anti-nacionalnu komunističku ideologiju, a biti vjeran naciji kojoj je ta borba suprotstavljena. Još kad se tome dodaju jasni proglasi jugoslovenskih komunista u kojima privrženost Srpstvu poistovjećuju sa velikosrpskim šovinizmom, te strateška eliminacija srpskih domaćina i prvaka tokom i poslije rata, komunisti i njihovi partizani se nikako ne mogu smatrati borcima za Srpstvo.

Da su se komunisti borili za komunističku Srbiju, za nacionalnu obnovu Srpstva u duhu komunističke ideologije, ne bi se mogli automatski amnestirati, ali njihova borba bi poprimila dodatnu dimenziju o kojoj bi vrijedilo drugačije raspravljati. Ali nisu.

Ko je prvi počeo

Komunisti su, ne treba zaboraviti, unijeli podjele u potencijalnu jedinstvenost srpskog nastupanja prema okupatoru.

Da se nije pojavio ratni komunistički pokret, bratoubilački rat među Srbima tih razmjera ne bi imao ko ni voditi, te bi se cjelokupna borbena energija mogla usredsrediti na odbranu srpske nejači ili, ukoliko bi to bilo strateški ispravno, na borbu protiv okupatora. Ovako, pojava komunističke vojske među Srbe unosi podjele, zavadu i bratsko prolivanje krvi, te potpuno onemogućava bilo kakvu jedinstvenu politiku prema zavojevaču.

Podjela izazvana pojavom komunista među Srbima takođe olakšava okupatoru kontrolu nad tako zavađenim srpskim narodom, jer „zavadi, pa vladaj“ je i najstarija i najefikasnija strategija vladanja nad narodima.

Iako je komunistička propaganda uvriježila svijest da su vojnici Komunističke partije i vojnici monarhije polazili sa iste ravni legitimiteta, to nije tačno. Jedinice vojske Kraljevine koje se nisu predale su predstavljale nosioca težnje za obnovom nezavisnosti države, a podrška izbjegle vlade im je davala dodatni legitimitet. Tek u septembru 1944., kad kralj Petar odlučuje da uskrati podršku Ravnogorskom pokretu i da je komunističkom, partizani dobijaju isti legitimitet. Ni tad, međutim, partizani ne postaju srpska vojska, nego je ovaj katastrofalni i iznuđeni potez kralja Petra imao za cilj da se uništi Ravnogorski pokret i da se novim engleskim pulenima, komunistima, napune redovi pred predstojeće sovjetsko istjerivanje Nijemaca iz Jugoslavije, da bi lakše preuzeli vlast.

Za Srpstvo ili za Jugoslaviju

Takođe, moramo istaći da su dvije decenije Kraljevine Jugoslavije ogolile činjenicu da su interesi Srpstva i postojanje Jugoslavije suprotstavljeni. U skladu s tim, prirodno bi bilo za očekivati da Srpstvo pod okupacijom Sila osovine teži ne samo ka opstanku i oslobođenju, nego i sprečavanju bilo kakve poslijeratne Jugoslavije i uspostavljanju srpske države na teritoriji na kojoj dominira srpski narod, ma kolika ona bila. Ovaj ideal bi morao biti vrhovni u ocjenjivanju uloge pojedinačnih učesnika u srpskim borbama i podjelama pod okupacijom. Ko se najviše približio ovom idealu, za njega bi se moglo reći da je djelovao najbliže interesu pregaženog Srpstva.

Iako je Ravnogorski četnički pokret, koji je do septembra 1944. imao predstavnički mandat izbjegle jugoslovenske vlade, dakle i Velike Britanije i SAD-a, u osnovi svoje borbe imao odbranu i oslobođenje Srpstva, ne može se pobjeći od činjenice da su Dražini četnici sebe zvali jugoslovenskom vojskom i bili odani jugoslovenskom kralju.

Vojska generala Mihailovića je bila heterogena u smislu lanca zapovijedanja i Vrhovna komanda nije imala neposrednu kontrolu nad oblasnim vođama, te pro-jugoslovenska politika nije bila ujednačena.

Međutim, završno sa Baškom rezolucijom, politika JVuO nije težila ka uspostavljanju Srbije van Jugoslavije, nego sa Srbijom u prirodnim granicama unutar obnovljene Jugoslavije. Čak je i najambiciozniji “velikosrpski“ plan, plan Homogene Srbije Stevana Moljevića, podrazumijevao ostanak Srbije u Jugoslaviji. Jasno je da oba plana proizlaze iz tadašnje zablude o poistovjećivanju Srpstva sa krunom Karađorđevića. Kralj Petar Drugi nije bio srpski, nego jugoslovenski kralj, i odanost njemu je značila borbu za Jugoslaviju koja ne garantuje dobrobit Srpstva.

Komunistička težnja je, naravno, uključivala obnovu Jugoslavije sa što manjom i što manje prirodnom Srbijom. Dakle, sa što više Srba van Srbije, kao što će se i ispostaviti. I bez kralja, naravno. Što manje Srpstva, to jače Jugoslovenstvo. Ali, komunisti i nisu bili zastupnici Srpstva pa se anti-srpsko djelovanje od njih moglo i očekivati. Zašto su im Srbi prilazili je važnije pitanje, koje će u ovoj raspravi morati ostati neodgovoreno.

I dok su se i JVuO i NOVJ nadali obnovi Jugoslavije i borili za svoje mjesto u njoj oslobođenoj od Sila osovine, general Milan Nedić je kovao planove za Srpstvo unutar novog evropskog poretka, pod njemačkom dominacijom. Jedino njegov plan ne podrazumijeva obnovu Jugoslavije, nego Svesrbiju koja uključuje tadašnju Srbiju pod njemačkom okupacijom, kojoj se pripaja jedan dio srpskih zemalja van nje. Hitler, naravno, nije bio zainteresovan za obnovu srpske državnosti.

Presuda izdajnicima

Ima bolje strategije i lošije stragetije. Ima lakših i težih okolnosti. Ima hrabrih boraca, a ima i zločinaca. Ima pobjednika, ima poraženih. Ovdje nisam govorio o tome ko je hrabro jurišao niti ko je više poklao. A ni ko je pobjedio. To je stvar ratnih ishoda. Pričao sam samo o tome ko se s kojom namjerom borio i djelovao.

Srbe je koštala Jugoslavija. Koštala ih je neodlučnost u izboru između zaraćenih imperija u Drugom svjetskom ratu, koja opet ima veze sa sveopštom jugoslovenskom zabludom i dezorijentacijom. Koštali su ih direktni izdajnici, Srbi koji su radili na strani srpskih neprijatelja, britanski, njemački, sovjetski agenti, i privrženici druge najveće pošasti koja je Srbe zadesila u 20. vijeku poslije ustaša: komunizma. Ne može se reći da su izdali, ali posrednu, stratešku štetu jesu nanijeli i svi koji su se borili za Jugoslaviju i njenog kralja, koji će ih, mlad i naivan, na kraju izdati najteže i najcrnje, izdajući one koji su krv lili za njega “i Otadžbinu“.

Koliko su komunisti strateški i ciljano unijeli zabludu među čobane u priglavcima, mrljave od cicvare i želje za osvetom ustašama, toliko ih je monarhističko fulanje mete otjeralo u partizane.

Ispada da jedini nije izdao onaj kojeg najviše optužuju da jeste, Nedić. Samo je Nedić radio što je morao i njegova sudbina je najdublje povezana sa sudbinom naroda. Nedić je izdao Britance i Sovjete, ali nije Srbe. Nedić nije gledao u daljinu i nadao se britanskom iskrcavanju u Dalmaciji ili sovjetskim tenkovima preko Karpata.

Istorija i istina su riječi istog korijena, ali istorija, i riječ i pojam, je preprana istina, i može je napisati svako, a nametnuti svako ko ima moć, a istina postoji, ne mora je niko znati, i ne mora se poklapati s istorijom. Istorija je istina stanovišta, a Srbi su učili istoriju koja se nije poklapala s istinom njihovog stanovišta. Istina je ista, bez obzira na stanovište, ali složena, slojevita, uglovita, i izgleda drugačije posmatrana sa različitih tačaka. Srbima je bitno da što jasnije vide istinu sa svoga stanovišta. Istorija koju su pisali pobjednici je Srbe učila istini sa stanovišta pobjednika, a Srbi nisu bili pobjednici.

Nije izdajnik svaki partizan kojemu je neko tutnuo u ruku petokraku da pod njom sveti krv, niti svaki četnik koji će od Pećanca prešao Draži, pa od Draže Titu. Bilo je partizana koji nisu imali pojma ko ih vodi i koji su se borili striktno motivisani osvetom i slobodom. Nije svaka greška izdaja. Izdaja se mora mjeriti namjerom ili pristankom da se učini šteta svom narodu.

Izdajnicima se neće suditi. Pobjednici su presudili svojim poraženim neprijateljima, ali kako Srbi nisu pobijedili, oni svojim izdajnicima još nisu sudili, a i neće.

Možda će im knjige suditi, ali kazne neće biti. Glavno pitanje za Srbe danas je koliko su spremni da pogledaju u istinu srpskog stanovišta i koliko su recimo spremni da iskreno preispitaju ulogu svaki svoga đeda u propasti srpskog naroda u Drugom svjetskom ratu i usljed istog. Neki će reći da je to čačkanje starih rana. Ali drugi će reći da Srpstvom i danas vladaju djeca komunizma i da bez suočavanja sa prošlošću i spoznaje iskustva ne možemo naprijed. Još će reći da se i danas zlopatimo i tumaramo bez pravca zato što ne znamo odakle smo došli i ne znamo istinu o sebi. Bez toga neće biti katarze, ni jedinstva, a bez jedinstva nema slobode i napretka.

Ova priča je bila pokušaj ne da se presudi izdajnicima, nego da se rasvijetli istina sa srpskog stanovišta.

(Kraj niza “Srpske izdaje“)

Autor: Vladan Ivković

Srpska istorija

Izvor: SRBIST

Vezane vijesti:

Vladan Ivković: Srpske izdaje, I dio

Vladan Ivković: Srpske izdaje, II dio

Vladan Ivković: Srpske izdaje, III dio