Ustaški zločin nad srpskim narodom u Prebilovcima u Hercegovini (treći deo)

Otvaranje jama, sahrana ustaških žrtava i gradnja Spomen hrama u Prebilovcima, posvećenog novomučenicima, pored starih i novih ustaša, smetalo je i drugima, u zemlji i inostranstvu, čiji je glavni politički cilj bio razbijanje Jugoslavije po avnojevskim šavovima, na srpsku štetu i nesreću.

Ovi događaji otkrivali su, dotle sakrivenu ili zamagljenu istinu o užasnom stradanju Srba u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, čiju su obnovu mnogi tada spremali. Kosti iz jama su upozoravale da bi takvi planovi bili, ne samo nepravedni nego i opasni. Takođe, tek razvijenom kultu Međugorja, odjednom je zapretila sramota. Ispalo je da se mnoštvo hodočasnika iz celog sveta klanjalo selu čiji su meštani, u jami pored sela, zatrli sve majke sa decom jednog drugog sela, samo zbog razlike u veri, a još su Paveliću dali 80 ustaških starešina i najokrutnije koljače u logoru Jasenovac, kakvi su bili Mato i Staniša Vasilj. Otvaranje jama nerviralo je i uticajne pripadnike avnojevsko-titovskih i udbaških krugova u Beogradu.

Svima njima nije išlo na ruku ni to što su mučeničke kosti iz Prebilovaca otvarale oči srpskom narodu, motivišući ga na otpor razbijanju države.Zato su se često iz medija i sa političkih govornica čulo da otvaranje jama podstiče srpski nacionalizam, kvari međunacionalne odnose, uznemirava javnost, sve do laži da kosti u Šurmanačkoj jami nisu samo srpske, i raznih drugih uvreda i pretnji. Žrtve su proglašene krivim, objavljen je rat mrtvoj deci i Prebilovci su ponovo, od istog zloduha, osuđeni na pogubljenje.

Srbi iz doline Neretve najbolje su osećali opasnost, koja je pretila srpskom narodu, posle promena u Istočnoj Evropi i samoj Jugoslaviji. Ipak, ni oni nisu mogli da predvide događaje koji će se uskoro desiti. Od srpskih političara, sa obe strane Drine i od JNA, zasipani su izjavama da neće biti zaboravljeni i nezaštićeni. Pokazalo se da je sve to bilo bez pokrića, kao i verovanje u civilizacijske tekovine, savest zapadnog sveta, snagu javnosti, mećunarodno pravo i slično. Bosna i Hercegovina je međunarodno priznata 6. aprila 1992. godine, kada je počeo i rat. JNA se povukla iz nove države 19. maja, a Srbiji su uvedene sankcije 31. maja iste godine. Na malobrojne, slabo organizovane, demoralisane i same sebi prepuštene Srbe u doline Neretve, Hrvatska je odmah zatim pokrenula ofanzivu.

Operacija je nosila naziv „Čagalj“, odobrio ju je lično Tuđman, a izedena je pod komandom generala Zbora hrvatske vojske Janka Bobetka koji je detalje u vezi sa njom izneo u svojoj knjizi „Sve moje bitke“. Pored ove knjige dragocen materijal o ovoj ofanzivi je i video traka koju su snimili napadači, a koja je istog leta dospela u Beograd.

Bobetko otkriva da u napadu na Prebilovce, Klepce i Tasovčiće učestvuje 156. brigada regularne hrvatske vojske i 1. brigada HVO, kao i četiri diverzantske grupe hrvatske vojske i niz drugih jedinica. Iz video materijala uočljivo je i značajno učešće Paraginog HOS-a i muslimanskih zelenih beretki. Ove snage bile su raspoređene u dve borbene grupe i trebalo je da iz dva pravca upadnu u Prebilovce, sa mučeničkom spomen crkvom kao glavnom metom, a koju Bobetko naziva kosturnicom. Ofanziva je počela u nedeljno praskozorje 7. juna, strahovitim bomardovanjem pomenutih srpskih naselja iz više desetina raznih oruđa koje je trajalo satima. Na prostor ovih sela, od svega nekoliko kvadratnih kilometara, palo je za par sati oko 7000 projektila. Istog jutra srpski teritorijalci i većina civila su se, uz male gubitke, povukli prvo u Dubrave, a zatim i dalje.

Hrvati tek sutradan ulaze u napuštene Prebilovce i Tasovčiće, a za nekoliko dana u njihove ruke pada cela leva obala Neretve, sa Mostarom, dubravski plato i Stolac. Zatečene srpske civile, mahom starije žene, odmah brutalno ubijaju, a zatim počinje obračun sa materijalnim i duhovnim dobrima Srba. Sprovođen je besomučno, sistematski, u ogorčenju što nema u rukama više živih Srba, i trajao je nedeljama. Trebalo je da nestane sve što je bilo srpsko i što je na Srbe podsećalo pa je uništavana i priroda, a pejsaži su dobijali drugi, osakaćeni izgled. U prvom naletu srpska dobra koja su mogla da gore su spaljena. Narednih dana i nedelja, inžnjerijske jedinice HV i HVO i poznata građevinska preduzeća „Beton“ iz Metkovića i „Konstruktor“ iz Splita, eksplozivom su rušile srpske kuće koje su u sebi imale armirane betonske elemente, crkve, manastire, grobnice, domove kulture, škole, sisteme za snabdevanje strujom i vodom i drugo, sve do kamena pored puta na kome je neko ćirilicom uklesao svoje ime. Manastir Žitomislić, duhovni centar hercegovačkih Srba i mostarska Saborna crkva, najveći srpski hram do izgradnje crkve Svetog Marka na Tašmajdanu, pretvoreni su u gomilu kamenja.

Dok je u zavičaju sve pretvarano u prah, pepeo i dim, Srbi iz doline Neretve razvejali su se po celom svetu kao beskućnici. Bio je to istorijski lom i nacionalna tragedija, nezabeležena od turskog osvajanja Hercegovine u 15. veku. Zatim je oko srpskih sela, na zemlji koju su komunisti svojevremeno oduzeli, izgrađeno više naselja za hrvatske izbeglice iz srednje Bosne. Odmah po ulasku u selo, okupator je skoro ritualno spalio Prebilovce. Na fasadi poslednje kuće, palikuća iz nekakve trogirske bojne, zvane „Mravojedi“, ostavio je grafit: „Sredija sam što sam stiga“. Lako im je bilo da obave zločinački posao u napuštenom selu, koga je ostala da „brani“ samo Draginja Medić, stara 64 godine, jedna od četiri prebilovačke devojčice koje su preživele pokolj 1941. godine. Odbila je da napusti Prebilovce, u kojima je ponovo oplakala majku i sestre, stradale u Šurmanačkoj jami. Mučenički je stradala od unuka onih od kojih je 1941. godine izbegla, a za grob joj se još ne zna.

Okupaciju i spaljivanje Prebilovaca, Klepaca i Tasovčića nije proslavila samo zapadna Hercegovina već i Dalmacija, a najveselije je bilo na splitskoj rivi. Ovaj dogaćaj Hrvati i danas obeležavaju, pod nazivom „Lipanjska zora hrvatske Hercegovine“. Objavljivanjem u svojoj knjizi deseteračkog hvalospeva njemu samom, pod nazivom „Bobetkova garda“, hrvatski general Zbora je, zajedno sa svojom državom i predsednikom, stao iza vandalskih zločina u dolini Neretve. Uz oduševljenje zbog „uništenja srpskih tragova“ narodni „pjesnik“ optužuje Srbe da su pokrali hrvatske kosti i izazvali zlo pozivanjem Patrijarha u Prebilovce.

Navodimo deo:

„Dok je sunca Srbi će ga kleti,
Što im stuče vojsku na Neretvi,
Spržio im Klepca i Gnjilišta,
Bila sela sada nema ništa,
Prebilovci selo na zlu glasu,
Sad po njemu divlje svinje pasu,
Od Hrasnoga pa do iznad Stoca,
Sve spržio, ne osta ni koca.“

Ustaški video snimci pokazuju da su im seoske kuće, a pogotovo groblje i zidovi Spomen crkve sa kriptom u Prebilovcima, pali u ruke neoštećeni i da je nad ovim selom, njegovim pokojnicima na groblju i novomučenicima u crkvi, smišljeno izvršen monstruozan zločin, bez primera u istoriji. Na pomenutom snimku, posle prikaza ustaša ispred crkve, kako psuju Srbe i prete da će uskoro izbiti na Drinu, vidi se arhitekta iz Čapljine Zdenko Vego, potomak Franje i Janka Vege, zloglasnih ustaških logornika iz 1941, kako sedi u kripti u uniformi oficira HVO, sa rukom na maketi Spomen crkve. Tako su, na srpsku i ljudsku sramotu uopšte, prebilovačka deca i drugi mučenici iz jama, ponovo pali u ruke ustaških zločinaca, ovoga puta unuka onih koji su ih, jednako bespomoćne, bezdušno bacili u jamu pre pola veka.

Posle trijumfalnog slikanja i iživljavanja nad kostima žrtava svojih dedova, savremene ustaše su pristupile uklanjanju svih tragova crkve i kripte. Kako su ove bile masivno građene, rušenje im je uspelo tek iz trećeg puta. Eksplozija se čula do Mostara, udaljenog 30 km. Mehanizacija je odgurala 50 metara dalje smrvljene ostatke hrama, a teren na kome se on nalazio je nasut zemljom i poravnat. Do danas se ne zna šta je zaista učinjeno sa moštima novomučenika. Nepoznati autor „Kletve“, isklesane na spomeniku Ognjena Ždrakanovića, prve ustaške žrtve iz Prebilovaca u 1941. godini, je pre poslednjeg rata zavapio:

„U bele tvrđave mermera zaključajte nam dobro kosti!

Mogle bi i mrtve ustaše da nam se napiju zdravlja.

Ne, ne verujte tišini što se umesto nas javlja!“

I zaista, prebilovačko groblje na čijim je spomenicima bila ispisana istina o ustaškim zločinima i mrtvi u njemu, bilo je meta umobolnog pira. Mnoge grobnice su otvorene, a kosti nekih pokojnika nekuda odnete, drugih izbačene i razasute ispred grobnice, a trećih spaljene u grobnici. Kod spaljivanju, zaostali su delovi nagorelog skeleta i mesingane ručke sanduka pokojnika. Tripko-Triše Ekmečić kao žrtva koja je izbegla ustaške zločine, umro je pored Šurmanačke jame, prilikom iznošenja kostiju iz nje, u novembru 1990. godine, od infarkta, što je svojevremeno bilo prikazano na televiziji. Ustaše su 1992. godine, pronašli Tripkovu grobnicu, minirali je i u njoj spalili njegove kosti, kao i kosti njegovog četvorogodišnjeg unuka, umrlog 1984. Spaljene su i kosti Rade Medana, Riste i Manojla Šarića…

Spomenici koji su ostali, „streljani“ su ustaškim rafalima, a sve fotografije pokojnika su odnete. Čitav atar Prebilovaca je, na razne načine oskrnavljen i opustošen. Na prostoru gde se nalazila Spomen crkva i na delu samog groblja zasnovana je deponija najrazličitijeg otpada koja je nedavno uklonjena. Osujećena je obnova sela tako da se u njega vratilo samo oko 15% predratnih stanovnika. Dolina Neretve danas je sva u znaku pobede zločina i potpune eksploatacije genocida nad Srbima. Samo uz pamćenje i poštovanje svojih Svetih mučenika, ljubav prema svome narodu i zavičaju, uz spremnost na određenu ličnu žrtvu Srbi mogu da se obnove i opstanu u ovom strašnom, ali i divnom kraju. Toga ima, Bogu hvala. Ako je do sada propušteno, predstojeća 15. godišnjica od progona i pustošenja je prilika, da zvanično pozvani u srpskom narodu od Hrvatske i Bosne i Hercegovine zatraže da se objavi istina o sudbini moštiju novomučenika iz Spomen crkve u Prebilovcima i da se materijalno pomogne povratak prognanih na vekovna ognjišta.

Mile Pribilović

Izvor: pravoslavlje

Vezane vijesti:

Prebilovci -dva puta ubijeni i zaboravljeni

Ustaški zločin nad srpskim narodom u Prebilovcima u Hercegovini (drugi deo)

POKLONIČKO PUTOVANjE U PREBILOVCE

Stranica na našem sajtu posvećena PREBILOVCIMA