Đuro Zatezalo, JADOVNO – KOMPLEKS HRVATSKIH USTAŠKIH LOGORA-STRATIŠTA 1941

Historijski arhiv, Karlovac

JADOVNO – KOMPLEKS HRVATSKIH USTAŠKIH LOGORA-STRATIŠTA 1941.

Jadovno je jedan od prvih, najbrutalnijih i najzvjerskijih logora-stratišta u Evropi. Većina ljudi ponešto zna o logoru smrti Jasenovac koji je trajao više godina, Aušvicu, Treblinki, ali vrlo malo zna o Kompleksu ustaških logora smrti Jadovno 1941. Za Aušvic se kaže da je bio fabrika smrti, onda je u Kompleksu stratišta Jadovno, smrt kao „na fabričkoj traci, nanošena ručno.“

Ovaj kompleks ustaških logora Jadovno se sastojao od logora Jadovno i uz njega brojnih bezdanih jama na Velebitu, logora Gospić, logora Ovčara kraj Gospića, logora kod Risove glave, logora gubilišta Slana, logora gubilišta Metajna na otoku Pagu, logora gubilišta Stupačinovo kod Baških Oštarija i sabirališta žrtava na željezničkoj stanici Gospić. Formirani su od strane državnih organa, Župskog redarstvenog ravnateljstva Gospić aprila 1941, na čelu s ustaškim emigrantom Juricom Frkovićem uz pomoć jednog dijela katoličkog klera i saradnju državnih, vojnih i policijskih organa koji su sa čitavog teritorija Nezavisne Države Hrvatske (NDH) dopremali Srbe i Židove, Hrvate i druge antifašiste, muškarce, žene i djecu radi uništenja.

Ovaj kompleks logora – stratišta Jadovno već od drugog dana postojanja NDH, 11. aprila 1941. godine, prije bilo kakvog otpora toj nacističkoj tvorevini, predstavlja početak pomno planiranog i sprovedenog zločina – genocida nad srpskim narodom i holokausta Židova. Ustaše i njihov vođa Ante Pavelić su htjeli da stvore čistu katoličku državu bez trećine svog stanovništva – Srba. To se dobro uklopilo u Hitlerov plan. Hiljade i hiljade srpskih žrtava je produžetak holokausta.

Ustaše su poznate po nezamislivim i neshvatljivim sadističkim okrutnostima bez presedana u modernoj historiji. Radeći godinama na istraživanju i proučavanju izvorne arhivske građe, različite provenijencije, o ovom logoru smrti koji je trajao kratko od 11. aprila do 21. augusta 1941. godine i u kojem je normalnom ljudskom umu neshvatljivo usmrćeno na nerazumljiv način 40 123 nevina čovjeka (38 010 Srba, 1 998 Židova, 88 Hrvata, 11 Slovenaca, 9 Muslimana, 2 Mađara, 2 Čeha, 1 Rus, 1 Rom i 1 Crnogorac) nije mi bilo teško zaključiti da su ustaše u njihovom sadizmu i okrutnosti prevazišli naciste pri holokaustu i Mladoturke u genocidu nad Jermenima. Oni su sa užitkom mučili i ubijali, klali noževima pripadnike svoje vlastite biološke vrste.

Žrtve su bile pretežno Srbi i Židovi koji su dopremani iz svih dijelova NDH, a logori su im služili kao usputne stanice ka mjestima za likvidaciju. Ista su se nalazila u blizini bezdanih velebitskih jama, nad kojima su žrtve udarane u potiljak drvenim maljevima, klane noževima, žive ili polužive stropoštavane u velebitske provalije i vezane kamenom bacane u morske dubine.

Okrutnošću ustaških zvjerstava bili su šokirani i nacisti i talijanski fašisti. Zgražali su se nad ustaškom krvoločnošću. S razlogom, jer u cijeloj Evropi tokom Drugog svjetskog rata nije bilo takvih zločina. Njemački šef obrane u Zagrebu Artur Hefner (Arthur Heffner) obavijestio je 24. aprila 1942. godine Berlin o strašnim ustaškim zločinima nad Srbima (i njihovom imovinom), koji ovdje žive od drevnih vremena. Piše da ne može shvatiti da je nositelj tog ustaškog zločina i veći dio svećenika katoličke crkve. Navodi sarajevskog nadbiskupa Šarića koji je u Katoličkim novinama, 11. maja 1941. napisao: “Bio sam s našim ustašama u Sjevernoj Americi. Pjevao sam svim srcem sa suzama u očima naše ustaške himne. Uvijek smo pružali odanost i vjernost domovini. Hrvata više! Više katolika! Bog i Hrvati!“, izjavljujući da je ustaša. Hefner spominje franjevca Francetića koji je učitelju Osnovne škole naredio da izdvoji srpsku pravoslavnu djecu od ostale, pa ih ustaše ubiše pred njihovim učiteljem i vršnjacima. (Glasnik Svetog Ante, br. 7–8, str. 80, 81, 1941). Isti navodi još nekoliko imena katoličkih svećenika sa zlikovačkim namjerama i uputstvima kako očistiti NDH od Srba, Židova i Roma.

Istina o kompleksu hrvatskih ustaških logora Jadovno je potiskivana, zaobilažena i prešućivana. Tragovi zločina su uništavani već u vrijeme njihovog izvođenja i posliije, da bi i skromno podignuta obilježja bila uništena 1990-1995. godine. Žrtve su istinu o svireposti ustaških zločina odnosile sa sobom u bezdane jame i ponore, čiji je glas užasa danima bespomoćno odjekivao iz jama vrletnog Velebita, gubilišta na otoku Pagu i valovima Jadranskog mora. Sve do današnjih dana nitko ih nije ekshumirao, prebrojio ni dostojanstveno sahranio. Govorilo se: „Zbog bratstva i jedinstva naroda i narodnosti to ne treba činiti, neka im kosti mirno počivaju, tako gdje i jesu“. Nepokrivene, neprebrojene, zaboravljene u tami velebitskih provalija i sunovrati.

Ono što je stvorila i zakonski organizirala Nezavisna Država Hrvatske 1941–1945. godine, po monstruoznošću i neljudskom nagonu prema zatvorenicima Srbima, Židovima i Romima prevazilazi životinjsku surovost onog što se dešavalo u logorima smrti Trećeg rajha.