U austrougarske logore Srbi su odvođeni odmah posle Sarajevskog atentata

Prema procenama Arčibalda Rajsa, kroz logor u Mauthauzenu od 1914. do 1918. prošlo je oko 30.000 Srba, a kroz onaj u Ašahu 25.000. – Nisu deportovani samo ratni zarobljenici, jer se smatralo da je sve muško stanovništvo između 18 i 50 godina potencijalno opasno

Od našeg specijalnog izveštača

Linc, Mauthauzen – „Hier ruhen 1.149 Serbische soldaten aus dem welt kriege 1914–1918”. Neveliki kamen nepravilnog oblika sa natpisom posetioca Savezničkog groblja u Mauthauzenu upućuje da tu počiva 1.149 srpskih vojnika iz svetskog rata 1914–1918. godine, jedan je od pet nadgrobnih spomenika na ovom groblju vrlo sličnog oblika i sa gotovo istovetnim tekstom. Razlikuju se samo uklesane cifre: 1.662, 1.600, 1.149, 1.066. Na drugoj strani groblja stotine kamenih krstova u nizu od nekoliko redova. Na svakom pločica i imena: Skjavini Pjetro, Kapuco Fortunato, Degani Đuzepe, Salis Benjamino… Imena i prezimena italijanskih vojnika stradalih u istom periodu i sahranjenih ovde, na groblju u selu Rajferdorfu, u blizini Mauthauzena, preko puta „Serbische soldaten”.

Uređeno groblje, na kojem Srpska pravoslavna crkva upravo gradi kapelu, podseća da istorija logora Mauthauzen nije vezana samo za Drugi svetski rat. Zloglasni nacistički koncentracioni logor sagrađen je u neposrednoj blizini starijeg lgora iz vremena Prvog svetskog rata. Od njega danas nije ostalo ništa, ali se još uvek polažu venci i cveće na večno počivalište njegovih zatočenika na Savezničkom groblju, gde je, između ostalih, sahranjeno oko 8.000 Srba i oko 1.800 Italijana.

Među tristotinak logora u Austrougarskoj, onaj u Mauthauzenu, kroz kojih je prošlo oko 40.000 zatočenika, bio je jedan od najvećih. Imao je stotinak drvenih baraka u kojima stradaju od promrzavanja, gladi, tifusa ili dizenterije… Po surovim uslovima života, nije mnogo zaostajao za kasnijim nacističkim logorom, koji je podignut 1938. godine, a čija je stopa smrtnosti bila iznad 50 odsto. Taj stariji Mauthauzen, oformljen je u septembru 1914. godine. A već narednog meseca iste godine u njega je stigao prvi transport sa više od hiljadu srpskih zarobljenika. Odvođenje Srba u austrijske logore otpočelo je neposredno posle Sarajevskog atentata, na Vidovdan 1914. godine, kaže istoričar Miloš Stojković, član Udruženja koncentracionog logora Mauthauzen iz Srbije.

– Bilo je deportacija sa teritorije Bosne i Hercegovine, Slavonije, Baranje, Bačke, Banata, a mahom civili odvođeni su u austrijske logore i nakon povlačenja vojske i vlade 1915. godine preko Albanije. Bilo je tu ratnih zarobljenika, oficira, ali i oni ispod 18 godina, koji su korišćeni kao radna snaga. Muško stanovništvo, između 18 i 50 godina, smatralo se potencijalno opasnim. Srbi su bili među retkim nacijama koje su u austrougarske logore dovođeni i kao vojni i kao civilni zarobljenici – napominje Stojković.

Prema podacima srpskog Udruženja KL Mauthauzen, najmanje deset Srba bili su zarobljenici ovog zloglasnog logora i u Prvom i u Drugom svetskom ratu.

Nedaleko od Mauthauzena, u Ašahu, nalazi se još jedan od austrougarskih logora iz vremena Velikog rata. Danas je tamo takođe groblje na čijem je ulazu kamena tabla sa brojem stradalnika koji tu počivaju. Na njoj je uklesano da među 6.025 vojnika, tu počiva i 5.362 Srba. Nekoliko jednostavnih nadgrobnih spomenika otkriva današnjim posetiocima imena nekih od njih. Drugovi su podigli spomenik Dušanu Todoriću, đaku, naredniku, a odmah iza, čitamo imena Bratislava Slavkovića (Serb. Leutenant), Svetozara Protića (iz Kamenice), Milovana Jeremića. Prema procenama Arčibalda Rajsa, kroz logor u Mauthauzenu prošlo je oko 30.000 Srba, a kroz onaj u Ašahu 25.000. Savezničko groblje nedaleko od Mauthauzena u svojoj svečanoj tišini čuva istoriju oba svetska rata. Ovde je sahranjeno i oko 2.000 zatočenika nacističkog logora.

– I u Prvom i u Drugom svetskom ratu, Mauthauzen je bio stravičan logor sa visokom stopom smrtnosti. U onom iz perioda 1914–1918. stradalo je od 30 do 50 odsto od ukupnog broja zatočenika, a u kasnijem, 1938– 1945, i više od pedeset odsto. Broju od oko 8.000 stradalih Srba iz perioda Prvog svetskog rata, veoma je približna i cifra umorenih u Mauthauzenu u vreme Drugog svetskog rata. Kao da se radilo o drugom poluvremenu istog događaja – kaže Stojković.

Autor: Jelena Čalija

Izvor: POLITIKA, utorak 24 maj 2016., str. 8

Vezane vijesti:

Mauthauzen – stratište u oba svetska rata

Beogradske priče: Dva „putovanja“ u Mauthauzen

Mauthauzen: U slavu i čast Svetih novomučenika srpskih

Svi užasi nacističkog kazamata