Sa Pacifika na Drinu

Izveštavajući o čuvenoj bici između srpske i austrougarske vojske na Mačkovom kamenu, na planini Jagodnja pored Drine, „Politika” je u broju od 21. avgusta 1914. (po starom kalendaru) na prvoj strani objavila vest: „ČEDA PAVIĆ – Još jedna žrtva”.

Ko je bio taj, danas uglavnom zaboravljen, čovek čiju je pogibiju tadašnja redakcija ovog lista izdvojila kao posebnu, među oko 800 pripadnika Prve srpske armije koji su, u sukobu sa Šestom austrougarskom armijom, tamo ostavili svoje živote?

Reč je o neobičnoj i po mnogo čemu izuzetnoj ličnosti, književniku i novinaru, koji je bio već uspešno započeo svoj život u Americi, u koju se kao politički emigrant sklonio 1904, ne bi li se spasao optužbi da jednim stihom („Pod poetskom krinkom jedan despot grubi!) vređa crnogorskog kneza Nikolu.

Rođen je 1882. u Šavniku, u imućnoj trgovačkoj porodici. Gimnaziju je učio u Prvoj muškoj u Beogradu, a potom je upisao književnost na beogradskom Filozofskom fakultetu, gde je u književnoj družini „Zora” čitao svoje pesme. Već 1903. godine u Beogradu objavljuje svoju prvu zbirku pod naslovom „Prva knjiga pjesama”.

Pobegavši u Ameriku, iz Njujorka, gde je prvo prispeo, prelazi u Pitsburg gde radi kao saradnik u redakciji lista „Amerikanski Srbobran”, kome 1907. postaje i urednik. Zatim 1909. odlazi u San Francisko. Tu uređuje glavni srpski list „Srpski glasnik” i upisuje jedan od najboljih američkih univerziteta Berkli u Oklandu.

Taj mirni život u Oklandu i San Francisku nije dugo trajao. Već 1912, po izbijanju Prvog balkanskog rata, Pavić se sa grupom od 120 dobrovoljaca, Crnogoraca i Srba iz SAD, odaziva pozivu domovine. Dolazi  u Crnu Goru i kao borac učestvuje u bitkama kod Skadra i Taraboša tokom 1912–1913. Za razliku od dobrovoljaca Grka kojima je država platila putne troškove i uniforme, srpski dobrovoljci iz Amerike doputovali su u Crnu Goru o svom trošku.

Pored brojnih novinskih izveštaja o balkanskim ratovima za listove u SAD, Pavić je, u San Francisku 1913. na 179 strana, objavio i knjigu „S Pacifika na skadarsko blato”, retko svedočanstvo jednog dobrovoljca iz SAD u ovim ratovima.

Kad su borbe okončane, 1913. dolazi u Beograd, gde nastavlja studije na Filozofskom fakultetu. Kada je izbio Prvi svetski rat, Pavić se prijavljuje Dobrovoljačkom odredu vojvode Vojislava Voje Tankosića, sa kojim je bio drug još u gimnaziji u Beogradu.

Poginuo je na Mačkovom kamenu 16. avgusta 1914. Njegovo ime urezano je u spomen-ploču poginulih studenata i profesora Filozofskog fakulteta u Beogradu (Kapetan-Mišino zdanje), a nalazi se i na ploči zajedničke grobnice srpskih vojnika poginulih na Ceru.

Njegovo književno delo prave ocene dobilo je tek posthumno. Poznati profesor i istoričar književnost dr Miodrag Popović (poznat inače po svojoj analizi kosovskog mita „Vidovdan i časni krst”) ocenio je da se Pavić u poeziji „na svoj način prvi u nas kretao putem modernizma… Kao poetska prethodnica ekspresionizma, Pavić će se kod nas javiti pre Rastka Petrovića, Stanislava Vinavera i Miloša Crnjanskog”. („Politika”, 5. april 2003).

Nesumnjivo najbolji poznavalac književnog opusa Čedomira Pavića je prof. dr Krinka Vidaković Petrov, koja je u svojoj drugoj knjizi o Srbima u Americi: „Od Balkana do Tihog okeana – kultura i književnost srpskih iseljenika u SAD”, obradila njegovu društvenu i književnu delatnost kao i njegov životopis.

Knjigu „S Pacifika na skadarsko blato”, prošle godine je objavila Matica srpska – Društvo članova u Crnoj Gori. Priređivači su dr Krinka Vidaković Petrov, Tomaš Ćorović i autor ovog teksta, što je samo skromni doprinos da se književnik i heroj Čedomir Pavić otrgne od neopravdanog zaborava dugog sto godina.

Autor: Prof. dr Đorđe N. Lopičić

Izvor: POLITIKA

Vezane vijesti:

Fudbal na Vaskrs na Solunskom frontu

Vitezovi srpskog neba

Toplica – vek posle