Rade R. Lalović: STRADANjE KAO ISTORIJSKA I POETSKA ČITANKA

O knjizi Jelene Kovačević, Stradanje, UG „Jadovno 1941.“, Banja Luka, 2021.

Kada se pred čitaocem nađe jedno pjesničko ostvarenje ono se uvijek nudi kao izazov i za čitanje, i za tumačenje.

Pogotovo je to izazov kada se pred vama nađe pjesnička zbirka inspirisana stradanjem jednog u istorijskom kontekstu u kontinuitetu napaćenog naroda kao što su Srbi. Ta poezija stradanja i patnje je uvijek poetsko svjedočenje o stradanju i patnji ne samo u logorima smrti u toku dva globalna rata u 20. vijeku, nego i u građanskom ratu s kraja dvadesetog vijeka.

I to legitimno poetsko svjedočenje ima svoju realnu, stvarnu i opštepoznatu podlogu, a onda i poetsko-simboličku nadgradnju koja taj bol stradalih podiže na univerzalni poetsko-simbolički nivo što samoj poetskoj priči daje jedan uzvišeni ton.

Ali, kada pred sobom imate knjigu u kojoj nisu samo poetska svjedočenja dubokosvjesnog pjesnika, nego i istorijski zapisi, ta realna i čvrsta dokumenta o stratištima i stradanjima na raznim lokalitetima, onda pred sobom imate poetsko-istorijsku, ili istorijsko-poetsku čitanku koja je svakako više i od istorije, i od poezije. E takva jedna knjiga se nedavno, kao potpuno nova umjetničko-dokumentarna forma, pojavila kod nas i na sebe skrenula nesumnjivu pažnju.

Riječ je o knjizi STRADANjE čiji je autor Jelena Kovačević, a knjigu je izdalo UG „Jadovno 1941.“ Banja Luka.

Ova poetsko-istorijska čitanka u formalnom smislu  ima kolažnu strukturu, a čine je 29 dokumentarnih tekstova, istorijskih izvora prvog reda i 41 pjesma. Recenzenti knjige su mr Borivoj Rašuo i Radinko Krulanović, a predgovor je sačinila prof. dr Mira Radojević.

 Kada je riječ o dokumentarnoj građi, odnosno o istorijskim izvorima koji su uvršteni u ovu knjigu riječ je o sljedećim dokumentima: Pokolj na Grabovačkoj poljani, Petrinja, jul 1941 (dva teksta) ; Sjećanje Milka Rifera na stradanje u Jasenovcu (dva teksta); Stradanje u Jajcu i Jezeru; Stradanje Srba u selu Šušnjaru (Glina); Pokolj u crkvi Rođenja Presvete Bogorodice u Glini; Logor Slano na ostrvu Pagu; Pokolj u selu Kotorani (Dvor); Smrt Ane Vilić i njeno petoro dece 1944. godine; Vađenje leševa Srba iz jame kod sela Pridvorci (Trebinje); Pokolj u Miloševićima i Starom Brodu (Rogatica); Zločini katoličkih sveštenika na teritoriji NDH; Stradanje Smilje Tubić i Bose Smiljanić; Povratak u selo Prebilovci; Za vreme pokolja u avgustu 1941. godine u Donjem Kladaru; Pokrštavanje (1941. godine) i odvođenje u logor Jasenovac (1942. godine) Srba iz sela Ivanjski Bok, Crkveni Bok i Strmen (Sunja); Pokolj u pravoslavnoj crkvi u Drakseniću; Ubistvo osmorice Srba u Bjeloj Gori (Trebinje); Stradanje Srba iz Jajca u selu Podmilačje; Stradanje sveštenika Đorđa Bogića; Ubistvo Milice Mihić u selu Poplatu (Stolac); Izjava Mitre Milić (Rođene Rogan) o stradanju porodice Rogan od strane ustaša; Zverstvo gimnazijalca Davida Prše nad starcem iz sela Hrgarda (Bihać), jul 1941. godine; Zločini ustaša u Glamoču i Crkvenom Boku 1941. godine; Stradanje stanovništva sela Prebilovci; Streljanje 12-oro Srba na železničkom mostu nad rekom Lašvom i Zločin ustaša u selu Miloševo (Bosanska Gradiška).  

Dokumenti su u knjizi raspoređeni tako da prate poetske slike pjesnikinje Kovačević, ili još bolje rečeno tako da pjesničke slike stradanja i patnje prate određenu dokumentarnu građu koja  i sadržajem, i eksplicitnim poetskim govorom  daje kompletnu i realnu, dakle, konkretnu sliku stradanja Srba, a onda i poetsku, univerzalnu i svevremenu sliku bola. 

Iz navedene dokumentarne građe jasno se vidi da su mjesta stradanja Srba  bila u cjelini premrežila NDH i da je metodologija zločina i mučenja na svim mjestima bila po suštini identična.

Istorijska drama, igra reaalnog života i realne smrti daje jednu dimenziju srpskog stradanija. Onu realnu, činjeničnu, faktografsku. A poetske slike Jelene Kovačević daju drugu, onu ljudsku, emocionalnu, psihološku dramu, dramu strepnje koja proizilazi iz slika nadolazeće smrti i duševne borbe na granici između zla i tame s jedne strane i patničke  sudbine kompatibilne s ljudskim bolom na granici između smrti i života.

U toj grozomornoj igri bola, strepnje, smrti, dželata i života javljaju se i jedini mogući oslonci koji su suštinski izlaz i za običnog smrtnika i za pjesnika, a ti oslonci su religijski simboli života vječnog koji dolazi nakon smrti, jer vaskrsenja ne biva bez smrti. Zbog toga su u poeziji Jelene Kovačević prisutni motivi koji korespondiraju sa naslovima pjesama: Pokrst, Blaženi su žedni, Molitva pred kosidbu, Ispovest, U crkvi, Da bude volja Tvoja, Pričest, Sveštenikova molitva i slično.

Ali, najuzvišeniji i najbolniji je motiv majke koji se snažno manifestuje u poetskoj drami u pjesmama Priče majki iz Prebilovaca, Pred Drinom Majka, Majka, Muk Majke nad vodom, a onda i ne slučajno najuzvišeniji motiv u prvoj pjesmi Sa Majkom gdje se naša obična, mučenička srpska majka dželatovim psihopatološkim nagonom izmučena uzdiže prema nebu i formalno, i suštinski, a onda i simbolički izjednačuje sa Majkom svih majki, sa Majkom Božjom.

Uz iskrenu preporuku svim ljubiteljima poezije da ovu knjigu čitaju mi tom slikom Make Božje i završavamo ovaj mali osvrt na knjigu Jelene Kovačević očekujući da će njena poetska molitva doprijeti i na suštinskom, i na simboličkom planu do žrtava i do našeg sjećanja na njih koji ostaše na putu Hristovom u sve vijekove vijekova.

Pružam ti ruku,

uzimaš je i u svoju zatvaraš.

Blaga, koliko snage u tvojoj blagosti ima,

povedi me Majko, putem tvoga Sina.

Knjigu možete naručiti putem mejla: kovacevicvj@yahoo.com

Vezane vijesti:

Jelena Kovačević: Stradanje | Jadovno 1941. – KULTURA …

Dejan Bulatović: Stradanje ili Pesme koje trpe bol | Jadovno …

Jelena Kovačević: Stradanje | Jadovno 1941.

Jelena Kovačević: Mrak iz sokolskog doma | Jadovno 1941.

Jelena Kovačević: Blaženi su žedni (logor Slano na Pagu …

Aleksandar Mirković: Pasija po Jeleni