Osvećen krst na mestu stradanja žrtava Pogroma u Bačkoj

U ponedeljak, 22. decembra 2025. godine, na obali Dunava kod Gardinovaca, osvećen je krst na mestu gde su, na Božić 1942. godine, mučenički postradali žitelji Vilova, Gardinovaca i Loka.

Činom osvećenja krsta načalstvovao je protojerej-stavrofor Branko Ćurčin, uz sasluženje protojereja-stavrofora Radivoja Panića, paroha pri Hramu Svetoga Save u Beogradu, protojereja-stavrofora Vladana Simića, sekretara Eparhije bačke, protojereja-stavrofora Ivana Vačika, paroha u Gardinovcima, protonamesnika Pere Anđelića, arhijerejskog namesnika žabaljskog, i prezvitera Jovana Vačika, paroha u Tovariševu.

Posle čina osvećenja, prota Branko se obratio prisutnima i tim povodom izrazio blagodarnost Gospodu što je na mestu stradanja svetih mučenika bačkih osvećen časni krst.

„Danas smo se sabrali na ovom svetom mestu da se setimo naših otaca, matera, braće i sestara, koji su postradali samo zato što su bili pravoslavni Srbi, i da postavimo ovo krsno znamenje da bude znak i obeležje toga mesta, da se ne zaboravi, jer ako zaboravimo njih, zaboraviće nas Bog. Da bismo imali blagoslova Božjeg i da bismo ostali i opstali, moramo se sećati svetih mučenika bačkih i molitveno im se obraćati. Zato smo ovde postavili ovaj krst da ih molimo za njihovo molitveno zastupništvo pred Prestolom Božjim. Neka nam Bog i sveti mučenici bački svima pomognu da budemo ono što Bog od nas očekuje, a to je da budemo u veri i da tu našu veru čuvamo i negujemoˮ, istakao je prota Branko Ćurčin u svom obraćanju.

Na postolju pravoslavnog krsta piše sledeće:

,,Na ovom mestu o Božiću 1942. godine ubijeni su i bačeni u Dunav novomučenici Bački iz Vilova, Gardinovaca i Loka.”

Izvor: Eparhija Bačka

---

Pogrom u Bačkoj 1941/42. godine

U samom jeku Drugog svetskog rata, u zimu 1942 godine, mađarski fašisti izvršili su nezapamćen zločin nad Srbima, Jevrejima i Romima u južnoj Bačkoj. Ubijanja su počela na pravoslavni Božić i trajala sve do 29. januara.

Posle sukoba sa partizanima na području Novog Sada krajem 1941. i početkom 1942. godine, mađarska vlada pod upravom Mikloša Horthija osnovala je dve vojne jedinice i poslala ih protiv Jevreja i Srba u Bačkoj. Početkom januara 1942. ove snage su ubile stotine Jevreja u selima u okolini Novog Sada. Tri dana, od 21. do 23. januara 1942., dok je grad bio potpuno okružen, odsečen od ostatka zemlje i stavljen pod policijski čas, mađarski vojnici su divljali i činili brojna zverstva. Na temperaturama od 20 ° ispod nule i po jakom snegu, ljudi su odvođeni iz kuća i odvođeni u jame za ubijanje ili na obale Dunava i ubijani. Tokom klanja, poznatog kao „racija“, ubijeni su Srbi i Jevreji, uključujući žene, decu i starce.

Masakr u južnoj Bačkoj, poznat i kao Racija u južnoj Bačkoj, bio je pokolj koji su nad civilnim stanovništvom južne Bačke, pretežno Srbima i Jevrejima, izvršili pripadnici Kraljevske mađarske vojske [p], oružane sile Kraljevine Mađarske, za vreme Drugog svetskog rata tokom mađarske okupacije Kraljevine Jugoslavije. U pokolju je ubijeno 3809 civila, od čega najviše u Novom Sadu, ali i drugim gradovima južne Bačke.

Mađarske okupacione vlasti su počele sa racijama po gradovima i selima južne Bačke već 4. januara 1942, navodno radi suzbijanja partizanskog otpora, iako istorijski zapisi pokazuju da je mađarska vlada pokušala da poboljša svoj geopolitički položaj u odnosu na Nemačku. Racija je sprovedena u naseljima Šajkaške — Čurugu, Gospođincima, Šajkašu, Đurđevu, Mošorinu, Titelu, Loku, Gardinovcima, Vilovu, Žablju, kao i u gradovima Bečeju, Srbobranu i Temerinu.

U Novom Sadu je 20. januara uveden policijski čas, a telefonske linije su prekinute. U narednim danima okupacione vlasti su hapsile „sumnjive” osobe. Više od 1240 Novosađana je ubijeno do okončanja racije. U samom Novom Sadu i širem regionu žrtve su uglavnom bili Srbi i Jevreji, ali je stradalo i nekoliko Roma, Rusina, Mađara i Rusa. U Novom Sadu su žrtve primorane da marširaju preko zaleđenog Dunava, dok su mađarski vojnici artiljerijskim granatiranjem sa obale razbijali led, zbog čega su žrtve prodale u ledenu vodu i davile su u njoj. Neku su bacani pod led, što je dovelo do njihovog davljenja ili hipotermije, dok su drugi ubijani na ulici.

Mađarska vlada i mediji osudili su raciju, pozivajući na hitnu istragu. Mađari su 1943. sproveli masovno suđenje osumnjičenim za organizovanje racije, izričući zatvorske kazne u rasponu od 10 do 15 godina. Osuđenici su pobegli u Nemačku. Nakon rata, u Mađarskoj i Jugoslaviji je održano nekoliko suđenja, koja su za ishod imala presude i pogubljenja brojnih ključnih organizatora. Poslednji sudski postupak vezan za raciju održan je 2011, kada je Šandor Kepiro oslobođen za ubistvo preko 30 civila u Novom Sadu.

U junu 2013, mađarski predsednik Janoš Ader zvanično se izvinio za ratne zločine koje je mađarska vojske počinila nad srpskim civilima tokom rata. Danas u Novom Sadu postoji Spomenik žrtvama racije, gde se održavaju i komemoracije. Srpska pravoslavna crkva je kanonizovala žrtve, te su za svetitelje proglašeni Sveti novomučenici novosadski.

Najodgovorniji ratni zločinci:

Mikloš Horti
(18. juna 1868. – 9. februara 1957.) bio je regent fašističke Mađarske od 1920. do 1944. nasledio je Karoli Huszar i prethodio Ferenc Szalasi. Horthi je bio saveznik nacističke Nemačke Adolfa Hitlera tokom Drugog svetskog rata i pomagao je u ratu na Istočnom frontu protiv Sovjetskog Saveza.

Šandor Kepiro
(18. februar 1914. – 3. Septembar 2011) je ratni zločinac, bivši kapetan mađarske okupacione žandarmerije za vrijeme Drugog svjetskog rata koji je osuđen i ponovo optužen za učešće u ubistvima Srba, Jevreja i Roma tokom Novosadske racije u januaru 1942. godine. Kepiro se nalazio na prvom mestu najtraženijih ratnih zločinaca Centra Simon Vizental. Optužen je da je lično odgovoran za smrt najmanje 35 ljudi u Novosadskoj raciji.

Izvor: Vebsajt Novosadska racija – Mara Sinjanka / Fejsbuk stranica USKOK