Godišnjica brutalnog ustaškog ubistva 150 nedužnih i srpskog slikara Save Šumanovića

Sava Šumanović nema svoj grob. Počiva u jednoj od zajedničkih grobnica među hiljadama sremskih Srba, biranih za streljanje po ugledu među komšijama, po dobrom obrazovanju, po stvaralačkoj vrednosti, po pripadnosti veri.

Danas je godišnjica brutalnog ubistva Save Šumanovića, jednog od najistaknutijih srpskih i jugoslovenskih slikara 20. vijeka.

U Sremskoj Mitrovici, u noći između 29. i 30. avgusta, na prostoru uz staro pravoslavno groblje, mučeničku smrt je našlo oko 150 nedužnih muškaraca, žena i dece iz Šida, među kojima i četrdesetogodišnji slikar Sava Šumanović.

Ustaške vlasti HDH su na tom mestu, tokom Drugog svetskog rata, sistematski i planski ubile više hiljada nedužnih civila, a najviše žrtava bilo je upravo tokom avgusta i septembra te 1942. godine.

Ustaški agenti upali su 28. avgusta u kuću Šumanovića u Šidu, u kojoj su boravili Persida Šumanović i njen sin, slikar. Sava je zamolio ustaške agente da mu dopuste da se okupa, a kad je to učinio, poljubio je majci ruku i otišao. Iza njega je ostala „Beračica“, dva dana ranije dovršeno, i još vlažno, platno. Odveden je u sremskomitrovičku kaznionicu, pretesnu za hiljade Srba koji su ovamo dovođeni iz celog Srema. Odatle su u velikim grupama odvođeni na srpsko pravoslavno groblje i ubijani.

Savina grupa dovedena je na groblje u sumrak 30. avgusta. Zajedno sa drugima, stao je na ivicu već iskopane jame. Zatim su ih streljali ili ubijali maljevima, a potom gurali u velike jame. Na pomešane leševe i još žive ljude bacali su kreč. Svedoci su kasnije pričali da su se u jamama nesmirena tela još dugo pomerala. U takvim mukama završio je i jedan od najvećih srpskih slikara.

Sava Šumanović nema svoj grob. Počiva u jednoj od zajedničkih grobnica među hiljadama sremskih Srba, biranih za streljanje po ugledu među komšijama, po dobrom obrazovanju, po stvaralačkoj vrednosti, po pripadnosti veri.

U svojim ranim djelima, Sava Šumanović, neumrli srpski slikar,  insistira na atmosferi i spretno koristi bojene sjenke i tanke slojeve boje. Pored slikarstva, bavi se ilustracijom, grafikom i scenografijom. Slikarstvo Save Šumanovića u ovom periodu pokazuje uticaje secesije i simbolizma.

U jesen 1920. Sava odlazi u Pariz i iznajmljuje atelje na Monparnasu. Učitelj mu je bio Andre Lot, istaknuti likovni pedagog pravca analitičkog kubizma. U Parizu se družio sa Rastkom Petrovićem, Modiljanijem, Maks Žakobom i drugim umjetnicima. Uticaji kubizma su vidljivi u ovoj ali i u kasnijim fazama slikarevog rada. Može se opravdano reći da je ovaj slikarski jezik Sava Šumanović doneo u Srbiju i da njegova djela ostaju najreprezentativniji primjer domaćeg kubističkog slikarstva.

Narednih godina živi i slika u Zagrebu. Javnost i kritika ne prihvataju njegova dela, pa se iz protesta potpisuje francuskom transkripcijom na slikama.

Godine 1924. piše studije „Slikar o slikarstvu“ i „Zašto volim Pusenovo slikarstvo“, djela koja su polazište za razumevanje njegove estetike. Ponovo boravi u Parizu 1925, gde prihvata uticaje Matisovog slikarstva.

Godine 1927. Sava Šumanović je naslikao „Doručak na travi“ koji je naišao na odlične kritike u Francuskoj. Nešto kasnije je za 7 dana i noći intenzivnog rada naslikao sliku „Pijana lađa“ koju je izložio na salonu nezavisnih. Inspiracija za sliku je bila istoimena pesma Artura Remboa koja je do njega došla preko Rastka Petrovića koji mu ju je recitovao. Druga inspiracija je bila slika Teodor Žerikoa „Splav Meduza“. Kritičari su ovo djelo dočekali sa podeljenim kritikama, a Sava je iscrpljen radom teško podnio one negativne.

Vraća se u Šid 1928, umoran od teških uslova života, rada i loših kritika. U Šidu slika sremske pejzaže. Njegovu samostalnu izložbu u Beogradu kritičari su veoma pozitivno ocjenili. Novac od prodaje slika omogućio mu je da ponovo ode u Pariz. Tu nastaju značajne slike: „Luksemburški park“, „Crveni ćilim“, „Most na Seni“. Ova djela karakteriše poetski realizam i umjereni koloristički ekspresionizam.

Njemu u čast ustanovljena je slikarska nagrada Sava Šumanović.

Izvor: IN4S

Vezane vijesti:

Sava Šumanović umoren bez krivice | Jadovno 1941.

Sava Šumanović ubijen sa 150 Srba | Jadovno 1941.

Dušan Babić: Zločini ustaša | Jadovno 1941.

Ekspoziture anketne komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača za područje šidskog sreza