Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (7) Dolazak crnogorskih četnika

Kosta Pećanac i Kosta Vojinović prvi put su se videli oktobra 1916. godine. Bio je to susret dvojice starešina s potpuno različitim koncepcijama o dizanju i vođenju ustanka

Na prostor Toplice, početkom oktobra 1916. godine, stigla je grupa crnogorskih četničkih vođa koju su predvodili intelektualci: kapetan prve klase Milinko Vlahović i njegov brat Toško, student filozofije, i profesor Jovan Radović i podnarednik Milan Drljević, student prava. Njihov dolazak imaće znatan uticaj na organizaciju i aktivnosti topličko-jablaničkog ustanka.

Prvobitna namera ove grupe je bila da se preko Rumunije i Rusije domogne Solunskog fronta i tamo sa srpskim jedinicama učestvuje u oslobađanju zemlje. Kad su stigli u Srbiju i čuli da postoje četničke jedinice u Toplici i Jablanici, gde su imali mnogobrojne rođake, odustali su od te namere u želji da uzmu učešća u pripremama za dizanje narodnog ustanka.

Milinko Vlahović, kapetan I klase, i njegovi četnici stigli su u Široke njive i smestili se kod porodice Milačić. Vezu sa Kostom Pećancem uspostavili su preko njegovih ađutanata Manasija i Bratimira Milančića. Do zajedničkog sastanka došlo je 3. oktobra u selu Kutlovu. Susret je imao izuzetan značaj, a grupa crnogorskih intelektualaca činiće, kasnije, važan ustanički kadar.

Četnička grupa sa kapetanom Milinkom Vlahovićem ubrzo je prešla u Jablanički srez. Sa njihovim dolaskom jablanički četnički pokret proširio se i obuhvatio bivši vranjski okrug, gornju Kosanicu, protežući se do Kumanova, Gnjilana i Prištine. Vlahović se povezao sa poznatim četovođom Jovanom Stojkovićem Babunskim, koji je četovao u Pčinju i vranjskom kraju.

Prvi susret izaslanika Vrhovne komande srpske vojske Koste Pećanca sa Kostom Vojinovićem, u narodu već priznatim vođom ustanka, zbio se u oktobru 1916. godine u selu Spancu, kod Blaca. Bio je to susret dvojice starešina s različitim koncepcijama o dizanju i vođenju ustanka. Vojinović je želeo da sprovodi volju naroda, što je značilo da neprijatelja koji je na tlu njegove otadžbine treba tući, uznemiravati, nanositi mu stalne gubitke i u pogodnom momentu dići ustanak u svim krajevima jugosistočne Srbije.

FORMIRANjE ODREDA

Naredbom Koste Pećanca, početkom 1917. godine formiran je Toplički odred, za čijeg je komandanta postavljen Radisav Tošić. Istovremeno je bio formiran i Jastrebački odred, sa Vučkom Pantićem na čelu. Na prokupačkom i dobričkom području, početkom februara 1917. stanje je bilo sledeće: Rastovčka četa Boška Čupića imala je 45 četnika, četa Gornje Toponice 32 borca, jedinica sela Arbanaške 25 pripadnika, četa Radeta Vlahovića imala je 65 četnika, a potom, tu su bile i Vasiljevska, Ivanokulska, Trpezetska, Dobrovoljska, Merdarska i Sekerička četa.

Nasuprot tome, Kosta Milovanović, postavljeni vođa po naređenju Vrhovne komande, što mu je bio najjači argument u svim raspravama, želeo je da to osujeti: da čeka i u potaji narod sprema za borbu. Spremiti se i čekati „pogodno vreme“, „sačuvati narod od žrtava“, „nije vreme za borbu“, to su bile Pećančeve parole, bez obzira na to što je okupator sistematski istrebljivao narod.

Vojinović je, iako mlad, već bio izrastao u vođu koji želi akciju, i u narodu je bio poznat i priznat. O mnogim važnim pitanjima nisu se složili, pa je između dvojice vođa započeo da tinja sukob, koji će se zadržati sve do propasti ustanka. To se u početku neće primećivati, jer je svako morao da izvršava svoj zadatak: prvi da koči podizanje ustanka, a drugi da izvršava narodnu volju i ubrzava i izvodi borbena dejstva.

Nešto kasnije, u nastojanjima za objedinjavanjem četničke organizacije, Pećanac će održati novi sastanak sa ustaničkim vođama u selu Spancu u Toplici, 8. novembra 1916. godine. Prisutni su bili Kosta Vojinović, pop Mita Komita, Milinko Vlahović i drugi. Postigli su dogovor o objedinjavanju pokreta otpora i rešili pitanje vođe. Svi pomenuti toplički ustanici prihvatili su i priznali Kostu Milovanovića Pećanca za legitimnog predstavnika srpske Vrhovne komande i vođu ustanka. Kosta Vojinović Kosovac, iako je u narodu slovio za glavnog organizatora i vođu ustanka, imenovan je za komandanta četničkih jedinica na području Kopaonika i Sandžaka.

I na tom sastanku jasno se uočavala razlika u pristupu i koncepciji vođenja ustanka.

Sastanak u selu Spancu, i pored nesuglasica, uspešno je završen. Ustanički pokret je, posle tog dogovora, dobio u širini i zamahu, jer je glavno pitanje rukovođenja rešeno.

Kosta Pećanac je u početku uspostavljao četničku organizaciju na velikoj teritoriji jugoistočne Srbije, što je otežavalo rad i komunikaciju. Kasnije je ustanička teritorija smanjena i ograničena na teritoriju Toplice, Kosanice i Jablanice, što je dalo bolje rezultate.

Ustrojstvo jedinica najpre je bilo izvršeno po odredima, sa vojvodama na čelu, a odredi su se zatim delili na čete i desetine. Međutim, do izbijanja ustanka postojale su i tzv. aktivne četničke čete, formirane od ljudstva iz pojedinih sela ili opština, na čija čela su postavljani viđeniji ljudi ili ranije vojne starešine iz te sredine.

Do kraja 1916. godine svoje čete ili grupe naoružanih ljudi imali su Uroš Kostić Rudinac, Aleksandar Piper, Dimitrije Popović Gmitar, Jerotije Đenadić, Mika Moravac, Sinadin Janković Kosta, pop Dimitrije Dimitrijević (Mita Komita), Milan Dečanski, Dimitrije Begović, Radoš Rakočević i drugi.

Neposredno pred izbijanje ustanka, svako selo u Toplici i Jablanici imalo je mesnu četu koja je u organizacijskom pogledu bila vezana za odred.

Samo u Jablanici bila su četiri odreda – Jablanički, Gajtanski, Medveđski i Retkocerski, te četiri ustanička bataljona – Banjski, Borovački, Stubljanski i Tularski, a potom tzv. narodna vojska i 81 seoska četa. U Kosanici je bilo osam četa i dva odreda. Tajne čete imali su Lebane, Leskovac i Vlasotince. Računa se da je do početka ustanka pod oružjem bilo oko 5.000 ljudi, a među njima mnogo devojaka, žena i sveštenika.

U isto vreme kapetan Milan Dečanski Banaćanin u aleksinačkom i niškom kraju osnovao je četničke čete. I u Svrljigu su formirane čete kojima su komandovale četovođe Bogoljub Miletić i Milan Milijić. Za kraj oko Aleksinca i severno od Niša, četovođa Mika Moravac iz Mramora, po nalogu Dečanskog, formirao je više četa i širio narodni ustanak. Četničke čete postojale su u i Ribaru, Šiljegovcu, u podnožju Jastrepca, Vitkovice, Gornje Konjske i u drugim mestima.

Pećanac je između 12. i 13. novembra 1916. godine, u kući potporučnika Dimitrija Begovića, u selu Stubli (Beriš), održao sastanak s predstavnicima četničke organizacije iz Gnjilana, Leskovca i Vlasotinca. Tada je pregovarao i sa Avdijom Jašarevićem, hodžom iz Sijarine, o saradnji Albanaca sa srpskim četnicima. Posle sastanka, četnička organizacija se proširila u leskovačkom, vranjskom, kumanovskom, gnjilanskom i prištinskom kraju, gde su formirane tajne četničke grupe i čete.

Sutra: Nemoć okupatora pred ustanicima

Autor: Novica Pešić

Izvor: NOVOSTI

Oznake: Toplički ustanak, četnici, Toplički odred, Pećanac, Vojinović

Vezane vijesti:

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (1) Ratni planovi za osvajanje Srbije 

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (2) Okupatori su hapsili i streljali

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (3) Poziv na totalno istrebljenje Srba

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (4) Srpsko stratište u Dubokoj dolini

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (5) Pljačke, zlostavljanja, silovanja…

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (6) Formiranje prvih četničkih odreda

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (8) Nemoć okupatora pred ustanicima

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (9) Život brži od ustaničkih vođa

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (10) Narod je klicao – „Srećna sloboda“

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (11) Širenje srpske ustaničke države

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (12) Okupator kreće u gušenje ustanka

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (13) Užasni i krvavi zločini okupatora

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (14) Herojska smrt Nika Vukčevića

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (15) Četnički odredi nastavljaju borbu

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (16) Delegacija ustanika kreće u Solun

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (17) Gorela su čitava srpska sela

Feljton: Toplički ustanak 1917. godine (18) Otpor posustaje, počinje izdaja