Bojan D. Đokić: U NDH nisu postojali logori za decu, bila su to prihvatilišta i sabirališta

Nastojanje da se višestruko umanji zvanični broj žrtava logora Jasenovac nije više svojstveno samo hrvatskim istoričarima. Proteklih nekoliko godina kolegama iz lepe njihove u toj raboti priključili su se i neki od srpskih istoričara.

U svom naučnom radu pod naslovom „Logor Jasenovac u udžbenicima istorije za 8. razred osnovne škole“ istoričar Muzeja žrtava genocida u Beogradu u reviziji i distorziji Pokolja, genocida počinjenog nad srpskim narodom od strane NDH, otišao je mnogo dalje.

Sledi nekoliko autorovih naučnih saznanja i zaključaka a članak u njegovom integralnom obliku možete pročitati OVDE.

Analiza osam udžbenika istorije za 8. razred osnovne škole koji su odobreni od nadležnih prosvetnih organa Republike Srbije pokazala je da je logor Jasenovac neodgovarajuće i nedovoljno predstavljen. Takvo predstavljanje logora Jasenovac u udžbenicima istorije nosi sa sobom opasnost da će se kod dece pre stvarati predrasude, stereotipi, mržnja, revanšizam i šovinizam, nego tolerancija, praštanje i humanost.

O broju žrtava logora Jasenovac

U većini udžbenika, autori su uzeli procene o broju nastradalih koje su nastale tokom Drugog svetskog rata ili neposredno posle rata, a ne nova naučna dostignuća.

Takvo predstavljanje logora Jasenovac u udžbenicima istorije nosi sa sobom opasnost da će se kod dece pre stvarati predrasude, stereotipi, mržnja, revanšizam i šovinizam, nego tolerancija, praštanje i humanost.

Prikazivanje jedne brojke ima za cilj indoktriniranje omladine i održavanje mita da je u logoru nastradalo 600.000 ili 700.000 hiljada ljudi, iako to nije naučno dokazano. U ovome leži velika opasnost, jer se na taj način stvaraju predrasude, ali i mržnja, stereotipi, revanšizam, šovinizam, umesto drugih humanih vrednosti. Usvajanjem pogrešnih uverenja i etičkih vrednosti povećava se mogućnost za (zlo)upotrebu Jasenovca u političke i propagandne svrhe.

Za razliku od procena, Javna ustanova „Spomen-područje Jasenovac“ poimenično je identifikovala oko 80.000 žrtava, a Muzej žrtava genocida u Beogradu u svojoj bazi podataka ima oko 89.000 nastradalih u jasenovačkim logorima smrti.

Sa druge strane, novija naučna istraživanja procenjuju da je ukupan broj žrtava ovog logora između 122.000 i 130.000 (Muzej žrtava genocida u Beogradu, Cvetković, 2007).

Da li je u logoru Jasenovac postojao krematorijum?

Krematorijum u Jasenovcu nije postojao, već je to bila peć za pečenje cigli, a koja je, prema svedočenjima, bila u funkciji samo oko tri meseca u prvoj polovini 1942. godine.

Prema podacima, peć se koristila i za ubijanje ljudi i spaljivanje tela nastradalih logoraša, ali ona nije bila „krematorijum“ kakvi su postojali u nacističkim logorima smrti.

Takođe, treba imati u vidu da osim svedočenja (izvori kojima treba prići oprezno i uvek sa sumnjom), nema drugih dokaza koji bi potkrepili tvrdnju o postojanju tzv. Pićilijeve peći u Jasenovcu. U širim raspravama osporava se spaljivanje ljudi u Jasenovcu.

„Krematorijum“ se pravi po određenim standardima, a ne adaptacijom peći.

O postojanju „krematorijuma“ se može govoriti kada se nađu dokazi za to, kada se utvrdi da li je u toj peći bilo moguće spaljivati ljude, koliku je temperaturu dostizala ta peć, koliku je kubikažu imala.

Da li su na teritoriji NDH osnivani i logori za decu?

Tvrdnja da je na teritoriji NDH osnovano i „nekoliko dečjih logora u kojima su nestale desetine hiljada srpske, jevrejske i romske dece“ je velika greška. Kao prvo, isključivo dečiji logori nisu osnovani/postojali u NDH, nego su, kao što je to slučaj i sa drugim logorima u Evropi, u tim logorima među drugim zatočenicima bila i deca.

Međutim, u literaturi i ponekim istoriografskim delima postoji tendencija da se prihvatilišta i sabirališta za decu prikažu kao logori.

Drugi problem u ovoj istoj rečenici je što autori ne navode tačnu cifru kada govore o stradanju dece, nego navode da je u tim logorima nestalo „nekoliko desetina hiljada“ dece.

I u drugom udžbeniku (Dimić, Ljušić 2015: 179) najveći problem predstavlja tvrdnja da su na teritoriji NDH formirani i logori za decu.

Tako se za Staru Gradišku tvrdi da je bio dečiji, iako je prethodno navedeno u udžbeniku da su u njemu bile i žene.

Za logor Sisak se, takođe, tvrdi da je bio dečiji, iako su u njemu bili i žene i stariji ljudi. U okviru logora Sisak osnovano je „Prihvatilište za djecu izbeglica“ u kome su smeštena deca koja su odvajana od roditelja, a u njega su dopremljena i deca iz drugih logora.

Deca su u Sisku smeštana i na druge lokacije, ali se nikako ne može tvrditi da je to bio logor za decu, već logor u kome su bila i deca.

Logor u Gornjoj Rijeci nije bio kod Karlovca kao što autori tvrde, nego kod Križevaca, a, takođe, nije bio isključivo dečiji, već je to bio ženski sabirni logor u kome su bila i deca sa majkama. Navodni dečiji logori u Novskoj i Prijedoru nisu postojali, a moguće je da se ovaj podatak odnosi na privremena sabirališta formirana za vreme Kozarske (ili Kozaračke) ofanzive.

Tvrdnja da je i Jastrebarsko bio dečji logor, takođe, ne stoji, jer je reč o prihvatilištu ili domu za decu, a službeni naziv je bio „Prihvatilište za djecu izbeglica“.

Deca su u Jastrebarskom bila smeštena na nekoliko lokacija. Od 3336 mališana, preživelo je 2887, a 449 je umrlo (Peršen, 1990).

O postojanju logora za decu je dovoljno rečeno u analizi prethodnog udžbenika, pa nema potrebe ponavljati da je neistina da su u Jastrebarskom, Sisku, Novskoj i Staroj Gradiški postojali logori za decu, što se tvrdi u još jednom udžbeniku (Bondžić, Nikolić 2015: 172).

Čak se i za logor Caprag tvrdi da je bio dečiji logor, iako on to nije (Dujković, Svilar Dujković 2013: 156).

Ni udžbenik čiji su autori Bosnić i Pavlović nije uspeo da izbegne neistinu da su postojali posebni logori za decu u Staroj Gradiški, Jastrebarskom i, rekli smo, Novskoj, gde nije postojao dečiji logor (Bosnić, Pavlović 2013: 122).

Jasenovac je bio i radni logor?

U nekim udžbenicima nisu dobro formulisane rečenice i sadržaj teksta, a postoje i druge ozbiljne manjkavosti.

Kod Đurića i Pavlovića nije dobro formulisana rečenica da je logor u Jasenovcu služio isključivo kao logor smrti, jer je on bio i radni logor, a što se ne navodi.

Fotografije?

Fotografije uz tekst o logoru Jasenovac su, u većini slučajeva, neutralne, ali ima i onih neprihvatljivih. Tako se u jednom udžbeniku nalazi fotografija pod nazivom „Ustaški zločinac okružen telima ubijenih Srba u logoru Jasenovac“ (Dimić, Ljušić 2015: 197), kojoj tu nije mesto, jer nije pedagoški i uputno deci prikazivati užase rata.

———————

Članak Đokić Logor-Jasenovac-u-udzbenicima-za-8.-razred je rezultat istraživanja na projektu „Žrtve rata 1941–1945.“, koji je finansiralo Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije (Ugovorom o godišnjem finansiranju rada Muzeja žrtava genocida za 2016. godinu).

Priredio:

Dušan J. Bastašić

UG Jadovno 1941. Banja Luka