100 godina od Albanske gologote srbskog naroda i vojske

Da, prošlo je sto godina od gologote Srbije u Velikom ratu, ali očekivano to današnji NATO režim u Srbiji pokušava iskoristi za zadržavanje vlasti i obesmišljavanje same žrtve. Oni koji su se danas odrekli svih tada oslobođenih Srbskih oblasti i koji su uništili srbsko društvo, privredu, kulturu i vojsku, pljunuli su na junake sa Kumanova, Cera, Kolubare i Mojkovca, a evo sada pljuju i na junake stradanja prilikom povlačenja srbske države, vojske i naroda 1916. godine. Drže patetične govore, polažu cvijeće, ekumenisti drže opela, a neki pišu tekstove i prave nekave dokumentarne filmove u kojima se umanjuje značaj Rusije, a uveličava značaj Zapada. Ništa im nije sveto. Slično će uraditi i sa 100 godišnjicom probijanja Solunskog fronta.

Istine radi, mora se spomenuti, da su žrtva i stradanje srbskog naroda 1915./1916. jedinstven primjer u istoriji. Nakon poraza iscrpljene srbske vojske od Njemačke, Austro-Ugarske i Bugarske u jesen 1915. godine, imali smo samo dva izbora:

1. Sačekati neprijatelja na Kosovu polju i najvjerovatnije izginuti u novoj Kosovskoj bici, kako je predlagao vojvoda Živojin Mišić

2. Organizovano se povući preko Crne Gore i Albanije na obale Jadranskog mora, gdje bi nas prihvatili saveznici

Treći predlog, da sklopimo separatni mir sa Trojnim savezom, nije dolazio u obzir. Kralj i vlada su znali, da je najbitnije da Srbija ne kapitulira i da se makar u izgnanstvu održi kontinuitet državnosti. Prihvatanje separatnog mira u kom su nam Nijemci nudili čak i neke pogodnosti, ne bi nas spasilo od bruke, poniženja i novog stradanja, a naročito od negativnih posljedica nakon pobjede Antante u Velikom ratu. Iscrpljena do krajnih mogućnosti, vojska kraljevine Srbije kreće 25. novembra 1915. u tri pravca preko brda i planina Crne Gore i Albanije. Krenula je vojska izmorena u dva Balkanska rata i u operacijam Prvog svjetskot rata 1914.-1915., te uništena i raznim bolestima, a naročito tifusom, koji su donijeli mađarski zarobljenici. Vojska ima istrošene uniforme, lošu obuću i veoma malo hrane i lijekova. Jedino što ima to je vjera i oružje sa municijom, doduše artiljerija i komora su zakopane na Kosovu pred povlačenje. Uz svoju vojsku se povlače i kolone preko 200 000 izbjeglica. U izgnastvo, u mraz, led, glad i neprijateljstvo Arbanasa kreće čitava jedna država. Njen kralj, vlada,skupština i sve državne institucije. Osim Srbijanaca tu su i Bosanci, Ličani, Sremci, Hercegovci i na kraju Crnogorci.

Otvorena mržnja i neprijateljstvo Arbanasa su bili žestoko izraženi,dok s druge strane imamo bratsku ljubav Crnogoraca i sigurnost za izgnanike, koji su išli preko teritorije kraljevine Crne Gore. To je bilo vrijeme opšte nesreće i prosto je bilo ne moguće u tim uslovima drugačije djelovati. Izmučeni narod i vojska su žestoko stradali na teritoriji vještačke države Albanije, uprkos savezništvu Esad paše Toptanija i prisustvu italijanske vojske na primorju. Mjesec dana je trajalo probijanje preko snijega i leda planina Albanije. Hladnoća, glad, iznemoglost i težak teren su ubijali srbske mučenike, ali i to je bilo malo. Takve smrznute, gladne i iscrpljene napadale su ih arbanaške bande, ne rijetko iz zasjede, na začelju ili izdvojene grupice i civile. Organizovane srbske jedinice su uzvraćale, koliko su mogle i olobađale roblje iz arbanaških sela. Arbanasi su bili podgovoreni od Austrougarske i jedva su dočekali, da mogu da napadaju onemoćale Srbe. Možda bi sve drugačije bilo, da je taj kraj pripojen Srbiji, kada ga je srbska vojska oslobodila 1912. Muke srbskih prognanika su bile baš Hristove.

Povlačenje kroz Crnu Goru je bilo puno lakše. Uprskos veoma čudnom, a na kraju i izdajničkom držanju kralja Nikole Petrovića, nekadašnjeg Cara Junaka, siromašni narod u svoj nesreći je ipak pomagao prognanicima. Crnogorci su bili i sami gladni, te nisu imali nešto mnogo ponuditi, a muškarci su svi bili u vojsci i rasporećeni po formacijama. Mislim da je nepotrebno pominjati, da je Crna Gora veoma kamenita i neplodna, a naročito u to vrijeme bez mogućnosti da prehrani sopstveno stanovništvo. Uprkos svemu Sandžačka vojska Kraljevine Crne Gore serdar Janka Vukotića drži položaje i odstupnicu srbskoj vojsci u Mojkovačkoj operaciji od 20. oktobra 1915. do 21. januara 1916. godine. Kraljevina Crna Gora je kapitulirala 16. januara 1916. i sada austrougarske trupe mogu uglavnom nesmetano proći primorjem do srbskih trupa u povlačenju. U Skadru se krajem januara Vojsci Kraljevine Srbije priključuje i oko 5000 Crnogoraca. Tada je većina prognanog srbskog naroda i vojske, već bila na obalama Jadrana u Albaniji. Nakon svih muka i stradanja u planinama je vječno ostalo negdje oko 80 000 srbskih vojnika i 120 000 civila. Narodna poslovica „Niko ne zna šta su muke teške, ko ne prođe Albaniju pješke“ najbolje govori o svemu. No ,tu nije bio kraj srbskim mukama.

Mučeni ostaci naroda i vojske su misli da su ostvarili cilj, sada treba da ih prihvate Saveznici, ali ih stiže novo razočarenje. Saveznici iznalaze razloge da  ne pomognu Srbima. Izvlače se na opasnost od autrougarskih brodova i podmornica. Srbi, leže na decembarskom suncu i kiši pored Jadranskog mora, gledaju Enleske, Francuske i Italijanske brodove na pučini i umiru. Umiru od gladi, iscrpljenosti i bolesti. Italijanska vlada 28. decembra 1915. šalje upozorenje srbskoj vladi da njeno ljudstvo, ni slučjno, ne prelazi rijeku Škumbu u vještačkoj državi Albaniji. Reaguje Rusija, carski poslanik u Rimu oštro protestvuje kod Italijanske vlade i ona povlači prijetnju. Srbi u međuvremenu masovno umiru. Kralj i vlada su u očajanju. Pretpostavlja se da je tada na obalama Jadrana pomrlo oko 20 000 Srba.

Regent Aleksandar Karađorđević i predsednik vlade Nikola Pašić mole ruskog cara Nikolaja II Romanova za pomoć. Sveti ruski car reaguje žustro i šalje Velikoj Britaniji i Francuskoj ultimatum u kome kaže da će Rusija potpisati separtni mir sa Njemačkom ukoliko Englezi i Francuzi ne pomognu Srbima. Tek tada saveznici reaguju i to opet sporo i traljavo. Englezi i Italijani tvrde da luke Drač i Lješ nisu dovoljno duboke za njihove brodove i traže marš iznemoglih Srba na jug prema Valoni. Mučenici kreću na novi put od preko 200 km,idu kroz močvare i preko rijeka. U tom maršu i čekajući Italijane u Valoni umire još 10 000 Srba. Italijani napokon ukracavaju srbsku vojsku, ali prvo konje, pa ljude. Očigledno je Englezima i Italijanima bilo stalo da što više Srba pomre. Na kraju Francuzi preuzimaju glavnu ulogu i saveznici u pomorskoj bici kod Drača razbijaju austrougarsku mornaricu. Francuzi zauzimaju grčko ostrvo Krf, jer je Grčka bila neutralna, a njen kralj Konstantin I na strani Trojnog saveza. Napokon krajem januara i početkom februara kreće prebacivanje Srba na ostrvo Krf. Oko 150 000 srbskih vojnika prebačeno je na Krf od kraja januara do početka aprila. Izmoreni i teško bolesni Srbi počinju da umiru na Krfu. Francuzi određuju obližnje ostrvo Vido za bolesnike, gdje umire oko 8000 vojnika od čega je više 5500 sahranjeno u more (Plavu grobnicu) jer na kamenom ostrvu više nije bilo mjesta. Na samo Krfu je umrlo oko 2000 Srba. Srbi su prebacivani i u Tunis i u samu Francusku. Francuzi prebacuju na Krf lijekove i hranu, te se srbska vojska oporavlja. Samo su Rusi razumjeli kako su se to Srbi za dva mjeseca oporavili. Kako su kosturi postali ponovo vojnici. Vjera, vjera srbskog vojnika u Boga i Vaskrs Srbstva.

Srba je na Krfu bilo oko 150 000, a Krfljana jedva 90 000 i nije zabilježen nijedan slučaj bilo kakvog nedoločinog ponašanja srbskih vojnika. Srbi i kada su umirali, umirali su dostojanstveno. Niko nije krao, niti napadao krfsko stanovništvo. Tokom aprila 1916. na Krfu su već bile obnovljene dvije srbske armije i početkom maja počinje prebacivanje Srba na Solunski front. Srbski vojnici su dobili uglavnom nove francuske uniforme, nešto malo engleskih uniformi, a kasnije i nove srbske uniforme iz Francuske. Specifično je bilo što su stare puške srbske vojske (Mauzer M 99 i M  910), koje su bile bolje, zaminjene novim lošijim francuskim puškama (Lebel M86/7, M86/15 i M 1907.). Srbski vojnici su se teško rastajali sa svojim starim oružjem. U svakom slučaju Srbi su bili spremni. Nakon Gologote došlo je i do Vaskrsa Srbije!

Nema tačnih podataka o srbskim žrtvana u Prvom svjetskom ratu. Poznate su uglvnom žrtve Kraljevine Srbije, zna se po nešto i o žrtvama Kraljevine Crne Gore, ali koliko je bilo žrtva Srba iz tadašnje A-U, što po zatvorima, logorima, stratištima, što po raznim ratištima, pouzdanih podataka nema.

U bivšoj Jugoslaviji Prvi svjetski rat se malo spominjao. Nije bio nepodoban, čak su komunisti tvrdili, da su u Prvom svjetskom ratu samo Crna Gora i Srbija vodile pravedne odbrambene ratove, ali nije mu se pridavao značaj. Značaj je imao Drugi svjetski i naročito izmišljena epopeja partizana, pa su snimljene na stotine filmova i serija o tome, a samo jedan film o Prvom svjetskom (Marš na Drinu). Možda je i bolje tako, jer ko zna, kako bi te druge filmove snimili. Možda kao što su u novije vrijeme snimili  „Sveti Đorđe ubija Aždahu“ i „Besa“. Takvi filmovi bolje da se ne snimaju.

Ne bi se trebalo zaboraviti da su nam Zapadni saveznici nakon rata naplatili svu pomoć, a Rusi su nam pomagali besplatno kao braći.

Strašno je što se danas međusobno pozdravljaju režimlije iz Srbije i Grčke, jer niti Srbija ima Srbsku vlast, niti Grčka ima grčku vlast. Raduje ipak što i danas na Krfu znaju pjesmu „Tamo daleko“ i pamte neke druge i mnogo bolje Srbe od nas. Možda će nas to opomenuti, da konačno postanemo onakvi, kakvi treba da budemo.

Vječnaja pamjat mučenicima Albanske golgote.

Autor: Igor Vojinović, profesor istorije.

Izvor: Srbi na okup

Vezane vijesti:

Na Krfu i Vidu obilježavanje iskrcavanja srpske vojske (VIDEO)

Nova emisija u serijalu: Čas istorije – autora Samardžića i Devića

VRAĆEN POBEDNIČKI DUH: Vaskrs Srba na Krfu

Rečima neprijatelja: Najveću pohvalu srpskom junaštvu dali su najljući protivnici