Žrtve Drugog svetskog rata i „naši“ revizionisti: do kada ?

Šta je rečeno na 11. simpozijumu o jasenovačkim žrtvama i ko je odgovoran za nemilu scenu viđenu u dvorani pravoslavne gimnazije u Zagrebu?

Zagrebačke Novosti, organ srpske manjine u Hrvatskoj, su pratioce svog sajta obavestile 10. septembra 2025. o ovogodišnjem dvodnevnom simpozijumu o jasenovačkim žrtvama, koji je održan 8. septembra u Jasenovcu, a 9. septembra u prostorijama srpske pravoslavne gimnazije Kantakuzina-Katarina Branković u Zagrebu. Simpozijum je organizovan u organizaciji Eparhije pakračko-slavonske, Muzeja žrtava genocida iz Beograda i Odbora za Jasenovac Svetog arhijerejskog sabora SPC, a u saradnji sa Srpskim narodnim vijećem iz Zagreba https://www.portalnovosti.com/oprezno-s-brojkama/ .

U svom izlaganju drugog dana ovog simpozijuma, prof. dr Ivo Goldštajn je naveo: „Kroz logor je prošlo 120.000 ljudi, od kojih 100.000 nije izašlo, a dnevno ih je, kad ne bi bilo masovnih likvidacija, umiralo 10 do 15. Ostali su bili puštani, razmjenjivani, slani na prisilni rad u Njemačku ili gazdinstva u Slavoniju“. On se, po izveštaju novinara Nenada Jovanovića, i osvrnuo „na ukupne procjene žrtava rata od 1941. do 1945. podsjetivši na istraživanja Bogoljuba Kočovića i Vladimira Žerjavića koji su došli do brojke od nešto preko milion žrtava. Brojka od 1.700.000 poginulih kojom se baratalo u Jugoslaviji sadržavala je i demografske gubitke jer su mnoga mjesta po poslijeratnom popisu iz 1948. bilježila manje stanovnika nego u popisu 1931.“

U novinarskom izveštaju dalje stoji: „U raspravi koja se povela nakon izlaganja Ive Goldštajna s Filozofskog fakulteta u Zagrebu o mučenju, umiranju i smrti u Jasenovcu, mogla se čuti tvrdnja o 700.000 žrtava tog logora. No vladika Jovan naglasio je da su sve takve tvrdnje neutemeljene i uvredljive za žrtve, rekavši da je i vladika Nikolaj (Velimirović) svojevremeno napisao da je 700.000 ljudi ukupno stradalo u NDH, a ne samo u Jasenovcu. Ne smijemo se nabacivati brojkama jer vrijeđaju žrtve, njihove porodice i potomke – rekao je Jovan i dodao da je u NDH pobijeno mnogo članova njegove šire porodice. Rekao je da se danas žrtvama rata i NDH bavi praktično samo Muzej žrtava genocida u Beogradu, kao i da je zbog svojih stavova i suprotstavljanja preuveličavanju bio na meti brojnih napada, uključujući i one iz same Srpske pravoslavne crkve“.

Iz ovog, prvog novinarskog članka N. Jovanovića o simpozijumu, ne vidi se, ko je u raspravi govorio o 700.000 jasenovačkih žrtava, time oponirajući stavovoma prof. dr I. Goldštajna i g. Jovana Ćulibrka. Bio je to vladika g. Andrej Ćilerđić, što ćemo saznati iz Novosti pet dana kasnije.

Više podataka o dvodnevnom simpozijumu teško je naći: internetna strana Odbora za Jasenovac SAS SPC je (iz meni nepoznatog razloga) ugašena još pre nekoliko godina, a na fejsbuk strani tog Odbora su (barem za sada) objavljeni samo poziv, i fotografije sa skupa, bez ikakvog sadržaja (kao da je za javnost najvažnija fotogeničnost prisutnih, a ne sadržaj rasprava). Slično je i sa internetnom prezentacijom: Eparhije pakračko-slavonske: ugašena je još februara 2017, a na fejsbuk stranici je objavljena samo fototeka sa bogosluženja u Sabornom hramu Svete Trojice u Pakracu, bez ijedne rečenice o raspravama na simpozijumu.

Kao da neko želi da ostane o svemu tome što manje pisanih tragova.

Internetna stranica Muzeja žrtava genocida o ovom događaju nije izvestila sve do 8. oktobra, što je neobično, jer je ovaj Muzej bio saorganizator skupa održanog 9. i 10. septembra, a na sajtu Muzeja se redovno objavljuju vesti o aktivnostima. Osim toga, na simpozijumu je bio prisutan i v. d. direktora Muzeja, koji je čak dao i intervju zagrebačkom srpskom nedeljniku Novosti. Uostalom, i objava na sajtu Muzeja, postavljena mesec dana kasnije, je vrlo štura: „Drugog dana na Simposionu su govorili Njegovo preosveštenstvo Episkop švajcarski g. Andrej, dr Ivo Goldštajn (Filozofski fakultet, Zagreb), dr Ivan Kljajić (Akademija umetnosti, Novi Sad) i Aleksandra Mišić (Muzej žrtava genocida)“.

Da li je možda razlog o ćutanju u Beogradu vidljiv iz pitanja zagrebačkog novinara Nenada Jovanovića (Novosti, 15. 9. 2025. – https://www.portalnovosti.com/bojan-arbutina-moramo-se-sto-vise-pribliziti-istini/ ), zapisanog u intervjuu : „S obzirom na to da je na skupu došlo do izražaja još uvijek prisutno neslaganje oko broja žrtava logora smrti Jasenovac – vladika švicarski Andrej iznio je tezu, prisutnu u dijelu srpskog društva, o 700.000 žrtava, što je naišlo na oštre reakcije vladike Jovana i dijela učesnika – koliko se daleko došlo u ustanovljavanju stvarnog broja žrtava i koliko je to mukotrpan proces?“

U prevodu, „oštra reakcija vladike Jovana“ je pokušaj fizičkog napada na drugog vladiku, na zgražanje prisutnih, na simpozijumu u prostorijama Srpske pravoslavne gimnazije Kantakuzine Katarine Branković u Zagrebu. Razlog: pozvani gost, učesnik skupa, govorio je o proceni o 700.000 jasenovačkih žrtava, a to organizatoru skupa (predsedniku Upravnog odbora Muzeja žrtava genocida Republike Srbije i predsedniku Odbora za Jasenovac SAS SPC) nije bilo po volji). Nepisano pravilo ovog simpozijuma je dakle: ko ne pristaje na reviziju broja žrtava, ne ispunjava osnovni kriterijum za učešće. Bilo bi korektno da se to „pravilo“ barem javno objavi pre simpozijuma, da učesnici znaju!

O PSEUDOISTORIJSKOM UMANjIVANjU STRADALIH U JUGOSLAVIJI U PERIODU 1941. do 1945. PRVA PERJANICA: DR BOGOLjUB KOČOVIĆ

Na čemu se temelje stavovi pristalica umanjenih brojeva žrtava stradalih u Jugoslaviji u Drugom svetskom ratu? Prof. I. Goldštajn se u Zagrebu 9. 9. 2025. ponovo pozvao na Vladimira Žerjavića i Bogoljuba Kočovića, iako su njihove (umanjene) procene sasvim diskreditovane popisom žrtava Drugog svetskog rata u Sloveniji, koji su u prvoj i drugoj deceniji ovog 21. veka obavile institucije Republike Slovenije. Naime, istoričari Instituta za noviju istoriju Slovenije su od 1997. do 2012. izvršili poimenični popis žrtava Drugog svetskog rata u Sloveniji, a podaci su dopunjavani do 2022.

Tu su popisani umrli stanovnici Slovenije, bez ljudi sa drugih područja Jugoslavije koji su ubijeni u Sloveniji posle kraja rata 1945. Rezultat? Zadnji objavljeni broj stradalih (iz 2022) iznosi 100.015 ratnih žrtava ( https://www.sistory.si/zrtve ). Poređenja radi, krnji popis žrtava Jugoslavije iz 1966. za Sloveniju navodi 40.510 žrtava, hrvatski demograf V. Žerjavić zaokružava 1989. g. taj broj na 40.000 (Žerjavić, Gubici stanovništva Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu, Zagreb 1989, str. 65) a srpski emigrantski pravnik i ekonomista B. Kočović je broj žrtava u Sloveniji procenio na 35.000 ljudi (Kočović, Žrtve Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, London 1985, str. 61).

Ako ocenimo da u Sloveniji ostalo nepopisano 3% do 5% žrtava, imamo broj od 103.000 do 105.000 ljudskih gubitaka: Kočović ih je dakle smanjio za tri puta, a Žerjavić za dva i po puta! Neko će se zapitati: pa zašto se onda neki istoričari (pa i pojedini iz Muzeja žrtava genocida u Beogradu) uporno pozivaju na, nestručno urađene procene žrtava Kočovića i Žerjavića, kad je dokazano na primeru Slovenije da su oni iskazali oko tri puta manje brojke žrtava od onih koje je sada zvanični verifikovala država Slovenija?

Odgovor je jednostavan: zato što bi onda morali da priznaju da je isto nestručno umanjivanje sa strane Kočovića i Žerjavića učinjeno i za neke druge republike bivše SFRJ, i da broj žrtava nije između milion i milion i sto hiljada stradalih, već ne manje od 1.700.000 direktnih ljudskih gubitaka, plus drugi demografski gubici (nerođena deca, odseljeni i drugo).

Kočović je broj direktnih žrtava u Jugoslaviji ocenio na 1.014.000 (str. 182 spomenute knjige – tabela 33), dok je Žerjavićeva procena za jedan procenat veća: 1.027.000 (str. 82, tabela III). Zanimljivo je, da je ovaj hrvatski autor procenio da je broj srpskih žrtava veći a hrvatskih manji nego što to tvrdi Kočović (str. 82). Rezimirajući Kočovićevu knjigu, V. Žerjavić ga je pohvalio: „Smatram da je dr Kočović inače veoma stručno obradio ovaj veoma složeni posao izračunavanja demografskih gubitaka i ratnih žrtava i da zaslužuje priznanje za svoj objektivni pristup tome delikatnom problemu, koji se konstantno neargumentirano podgrijava u našoj javnosti“ (str. 79).

Moram reći, da je moje mišljenje sasvim suprotno: da je B. Kočović neodgovorno smanjivao broj ratnih žrtava u Jugoslaviji 1941-1945. (da li je to učinio nehotice ili svesno, iz politikantskih razloga, ili iz diletantizma, nije bitno), a tome se zatim pridružio i Žerjavić.

Pravnik i ekonomista dr Bogoljub Kočović (1920-2013) živeo je posle Drugog svetskog rata u emigraciji, najduže u Parizu, i bio je blizak saradnik Desimira Tošića, jednog od inicijatora obnove Demokratske stranke u Srbiji 1989. godine (D. Tošić je i napisao predgovor njegovoj knjizi o ratnim žrtvama 1985). Posvetićemo pažnju toj njegovoj knjizi, jer je on začetnik pseudoistoriografskog pokušaja smanjivanja broja ratnih žrtva u Jugoslaviji 1941-1945.

Kočović je (za razliku od Žerjavića, koji je tu statistički korektan), krenuo od umanjenog broja stanovništva na dan započinjanja rata, odnosno od aprila 1941. On naime polazi od broja 15.830.000 stanovnika Kraljevine Jugoslavije (KJ) početkom rata, a taj broj je iznosio najmanje 15.974.000 (Žerjavić navodi 15.973.000). Dokaz za to je Statistički godišnjak za 1940. koji je izašao odmah početkom 1941. i na str. 84 navodi broj od 15.919.000 stanovnika na dan 31. 12. 1940, čemu treba dodati barem još 55.000 prirasta u prvom kvartalu 1941. Kočović očito nije upotrebio (možda u emigraciji nije ni imao) čak ni Statistički godišnjak za 1940. i već u startu je ima sakrivenih 144.000 stanovnika KJ, kasnijih ratnih žrtava.

Da li namerno ili ciljano, Kočović je u svojoj knjizi krenuo i od pogrešno prikazanog verskog sastava stanovništva Kraljevine Jugoslavije na dan 31. marta 1941. Pri tome je ignorisao zapažanja o desetogodišnjem trendu kretanja stanovništva Kraljevine između popisa 1921. i 1931. A mi možemo pretpostaviti da je struktura porasta stanovništva bila identična ili vrlo slična u razdoblju 1931. do početka rata aprila 1941, kao što je to bilo u razdoblju decenije pre toga (1921-1931). Važna demografska karakteristika prve decenije nove države je bila, da je po verskom (dakle i nacionalnom sastavu) pravoslavno stanovništvo u Kraljevini napredovalo skoro dva puta brže od katoličkog. Da bi to pokazao, poslužiću se podacima hrvatskog geografa prof. Iva Jurasa iz Splita, iz članka „Osvrt na zadnji popis stanovništva u Dalmaciji“, objavljen u splitskom Jadranskom dnevniku 11. aprila 1936. Prof. I. Juras (1886-1948) je bio član Hrvatskog katoličkog narodnog saveza i brojnih katoličkih udruženja, pa ga se i zagrebački Glas Koncila setio prigodnim člankom 2017. ( https://www.glas-koncila.hr/ivo-juras-dobar-covjek-i-vrstan-geograf/ ).

Šta piše prof. Juras 1936. u Jadranskom dnevniku o rezultatima popisa 1931. godine? Navodi da je u Jugoslaviji broj pravoslavnih porastao za 21,20% (sa 5.602.000 na 6.790.000), a broj katolika za samo 11,02% (sa 4.776.000 na 5.262.000); da je porast stanovništva najveći u (većinski pravoslavnim – napomena N.M.) banovinama: Drinskoj (27,3%), Vrbaskoj (22,0%), Moravskoj (19,6%), Vardarskoj (18,9%) i Zetskoj (17,2%), dok npr. u Savskoj iznosi porast 11,5%, u Primorskoj 12,1% itd. Kočović ovu strukturu nije uvažio (možda ju nije ni analizirao), pa je u tabelama na str. 149-151 svoje knjige smanjio broj očekivanog stanja pravoslavnog stanovništva na početku rata, aprila 1941. To je naročito vidljivo u dve banovine: u Primorskoj banovini (oko 77% katolika), gde je broj katolika za razdoblje 1931. do 1941. uvećao za 17,7% (a on je bio oko 12%), i u Drinskoj banovini (oko 65% pravoslavnih), gde je prirast pravoslavaca smanjio sa oko 27% na 18,9%; samo u ove dve banovine je tako polazne brojke 1941. uvećao katolicima za 35.000 ljudi, a pravoslavnim smanjio za oko 80.000 ljudi.

Komentarisati ovakvu „stručnost“ je nepotrebno; dovoljno je samo pročitati članak hrvatskog katoličkog geografa i statističara prof. Jurasa iz 1936.

IGNORISANI PODACI DR. ĐORĐA PEJANOVIĆA ZA BOSNU I HERCEGOVINU (SAN, 1955)

Svi revizionisti zaobilaze knjigu dr. Đorđa Pejanovića, istaknutog kulturnog radnika u BiH još za vreme Kraljevine, koji je 1955. u SANU u Beogradu objavio studiju Stanovništvo Bosne i Hercegovine. Iako se stiče utisak da je autor, u to teško doba, vagao svaku reč, na str. 64 on o ratnim stradanjima na području nekadašnje Vrbaske banovine (oko 58% Srba do rata), i još dve druge većinski srpske regije, kaže: „Kad se posmatra populaciono stanje prije rata i poslije rata po pojedinim krajevima Bosne i Hercegovine, konstatuje se da su najviše izgubile banjalučka oblast (prijašnji banjalučki i bihaćki okrug) pa Istočna Bosna (naročito Podrinje) i Istočna Hercegovina.

Po popisu od 1931. godine u Vrbaskoj banovini (bihaćki i banjalučki okrug) bilo je oko 1.010.000 stanovnika. Uzimajući za ove krajeve 2% kao prosječni prirodni porast, bilo bi 17 godina poslije (1948), da nije bilo rata i svakovrsnih ratnih nedaća, 1.414.000 duša. Popis od 1948. konstatovao je na toj teritoriji oko 750.000 duša; dakle oko 430.000 manje (moj napomena: greška u brojci – oko 664.000 manje?!). To je ratni gubitak.

Po popisu od 1931. bilo je u srezovima bijeljinjskom, srebreničkom, vlaseničkom, zvorničkom, višegradskom, rogatičkom, fočanskom i kladanjskom oko 325.120 stanovnika. Poslije 17 godina, uz normalne prilike i uz prosječan godišnji prirast od 2%, bilo bi u tim srezovima oko 455.400 duša. Po popisu od 1948. godine bilo je oko 320.000. Razlika od 135.400 duša ide na ratni gubitak.

Po popisu od 1931. godine bilo je na teritoriju Istočne Hercegovine (srezovi bilećki, gatački, ljubinjski, nevesinjski, trebinjski i istočni dio stolačkog) oko 125.000 stanovnika.

Po popisu od 1948. godine, uz već spomenute prilike i odnose, bilo je oko 95.000, a trebalo je da bude oko 175.000. Razlika od 85.000 ide na ratni gubitak“.

Dakle: samo u ove tri većinski srpske regije BiH iznosili su ratni gubici (direktni i indirektni – nerođena deca, odseljeni itd.) oko 880.000 ljudi! Ne uklapa se ovo u brojeve koje iznose Kočović i Žerjavić.

ZABRANjENA ISTINA: DR. ŽIVOTIJE ĐORĐEVIĆ I PROF. DR DOLFE VOGELNIK

Dijametralno oprečnu ocenu broja žrtava u Jugoslaviji od Kočovića i Žerjavića dao je dr Životije Đorđević u svojoj studiji „Gubici stanovništva Jugoslavije u Drugom svetskom ratu“ (1997). Ž. Đorđević (1926–2017) po struci je bio geolog i doktor tehničkih nauka, ni on po struci nije bio statističar.

Učestvovao je u ratu, sa 16 godina, kao pripadnik Jugoslovenske vojske u otadžbini. Đorđević je bio vrlo kritičan do ocena broja žrtava Kočovića i Žerjavića, smatrajući ih umanjenim. Đorđević npr. piše (str. 85) da je Kočović, navodeći podatke o stanovništvu Jugoslavije u 1931. godini, broj pravoslavnih umanjio za više od dvesta hiljada.

On rezimira sa svojom ocenom (str. 181): 1.838.000 ubijenih, uz 654.000 odseljenih (najviše Nemaca – oko 400.000, npr. N. M.) i 333.000 nerođenih – ukupan demografski gubitak 2.825.000 (od toga 1.780.000 u B i H i Hrvatskoj, od njih oko 68 procenata Srbi).

Zašto smatram da su ocene Ž. Đorđević ozbiljne i najbliže istini? Pa zato, jer je to egzaktno dokazano na slučaju Slovenije, gde je on ukupan demografski gubitak ocenio na 143.000 (str. 182 knjige Ž. Đorđevića); s obzirom da je sada u Sloveniji popisom žrtava utvrđeno da je smrtno stradalo nešto više od između 100.000 stanovnika, ako tome pribrojimo nerođenu decu i odseljene, vidimo da je Đorđević tačno ocenio realno stanje.

U poređenju sa njim, u segmentu procena za Sloveniju, radovi Kočovića i Žerjavića, definitivno i (od države Slovenije) dokazano, mogu se smatrati kao primer nestručnog rada.

Đorđević je smatrao (kao i pre njega dr Dolfe Vogelnik), da je posle 1940. godine (do popisa 1948), trebao slediti skok nataliteta zbog većeg fertiliteta (plodnosti), kao posledice bebi-buma posle Prvog svetskog rata (str. 120).

Svetski poznati, najbolji slovenački statističar svog vremena, dr Dolfe Vogelnik (1944–1946. prvi direktor jugoslovenskog Državnog statističkog ureda), profesor statistike na ekonomskim fakultetima u Beogradu i u Ljubljani, objavio je u stručnom časopisu Statistički pregled (br. 1 za 1952) svoju ocenu ratnih gubitaka.

On je ocenio da je broj žrtava rata u Jugoslaviji iznosio najmanje 1.814.000, a da su ukupni demografski gubici (sa nerođenim i odseljenim) najmanje 2.854.000 osoba. Međutim, po Vogelniku je to „minimalan iznos“, dok je stvarni broj ubijenih „preko dva miliona lica“ a svi demografski gubici veći od tri miliona.

Pokušavajući da dođem do srži ocena prof. Vogelnika, pregledavao sam njegovu zaostavštinu koju čuva Arhiv Slovenije. Sa zaprepašćenjem sam otkrio, da je on u naučnom statističkom radu bio u državnim strukturama podređen Banetu Andre(j)evu, visokom makedonskom komunističkom funkcioneru i ministru u vladama DFJ i FNRJ, koji je kao pristalica Rezolucije Informbiroa, bio smenjen i isključen iz KPJ decembra 1949. Uostalom, iznenađen sam bio već i podatkom, da u tom surovom vremenu progona informbirovaca, Bane Andreev ne samo da nije bio poslan na Goli otok, već je (posle pokajničke izjave) čak bio hijerarhijski nadređen i postavljao je radne zadatke prof. Vogelniku, doajenu jugoslovenskih statističara.

U jednom pismu se npr. Vogelnik u pismu Andreevu žali da su mu „korektori“ ne samo vršili jezičke korekture članka, već i izbacivali čitave pasuse! Kakvi su to korektori bili, vidimo iz ove Vogelnikove rečenice: „Ne znam da li korektori ništa ne čitaju savremene srpske esejiste i kritičare, ili ih možda ja čitam suviše.“

Nažalost, originalni primerak njegovog članka o ratnim demografskim gubicima Jugoslavije (bez „korekcijskih“ izbacivanja teksta) se ne nalazi u zaostavštini u Arhivu Slovenije. Kada bi ga pronašli, videli bi koji su delovi teksta bili izbačeni.

(Kraj u narednom broju)

Izvor: PEČAT

---

Više od istoga autora: PRIJATELjI – KOLUMNISTI – Nikola Milovančev