Žrtve „drugog reda“ otkazuju poslušnost

Dugo očekivana pionirska monografija „Bukvik: Zločin bez kazne /Čitanka za odrasle o banalnosti jednog balkanskog rata/“, autora doktora Ljubiše Simića, koja se odnosi na uništenje srpske mjesne zajednice Bukvik u blizini Brčkog od muslimanskih snaga tokom rata u BiH, izašla je iz štampe polovinom januara.

Monografija doktora Simića, saradnika nevladine organizacije „Istorijski projekat Srebrenica“, rezultat je brižljive analize nekoliko hiljada stranica materijala i odnosi se na događaje u bukvičkom kraju između aprila i septembra 1992. godine, te predstavlja panoramski pogled na stanje međuetničkih odnosa u tom trenutku i saveze jednih protiv drugih u početnoj fazi rata, na žrtve i na postepeno, ali neumitno sužavanje obruča oko njih i konačni tragični rasplet, koji je obilježio njihovu sudbinu.

Ova monografija Ljubiše Simića potkrepljena je obilnom dokumentacijom i praćena je spiskovima ne samo žrtava nego i njihovih dželata.

„Monografija šalje jasan signal da je eri nedodirljivosti za zločine počinjene protiv žrtava drugog reda došao kraj. Ne samo to, već i da su dosadašnje žrtve drugog reda odlučile da od sada postanu ravnopravne i da više neće bojažljivo zaostajati za drugima u zahtevu za pravdom“, ističe u predgovoru monografije Stefan Karganović, predsjednik „Istorijskog projekta Srebrenica“.

Karganović navodi da se strašna, neistražena i nezabilježena sudbina mjesne zajednice Bukvik, srpskih sela geografski nadomak Brčkog, sve do objavljivanja monografije doktora Simića nalazila vrlo daleko od svijesti i savjesti svijeta, kako bližeg, tako i daljeg.

„Autor otvoreno priznaje da katastrofa koja je zadesila stanovnike ovih sela, što je u svemu uporedivo sa tragedijom enklave Srebrenica, čije su patnje privukle planetarnu pažnju i opšte sažaljenje, svojevremeno nije bila poznata ni njemu, mada je živeo u Bijeljini, na svega pola sata vožnje od mesta događaja“, ističe Karganović.

On dodaje da je prva stvar koja pažljivom čitaocu pada u oči upadljiva paralela između položaja i sudbine žitelja Bukvika 1992. i Srebrenice 1995. godine, te da je jedina bitna razlika u vremenskoj dužini njihovog opstajanja u okruženju i u činjenici da, s obzirom na drugorazredni status ugroženih osoba u Bukviku, o njima u  Savjetu bezbjednosti UN nikada nije bila vođena nijedna rasprava, niti je o opasnostima koje su im prijetile bilo pomena, niti se međunarodna zajednica ikada angažovala – makar simbolično – da pokuša da i njih zaštiti od  potencijalnih dželata.

„Očiglednim sličnostima između dve enklave – jedne srpske, druge muslimanske – jedva da je potreban poseban komentar. U oba slučaja, ljudi žigosani samo zato što su pripadali određenoj etničkoj i verskoj zajednici, bili su sabijeni i opkoljeni na relativno malom geografskom prostoru; za njih, sloboda kretanja izvan koncentracionog logora na otvorenom koji im je bio namenjen nije postojala; veze sa spoljašnjim svetom i mogućnost dobijanja isporuka za zadovoljavanje normalnih životnih potreba stanovništva bili su otežani ili prekinuti; u oba slučaja, nepodnošljivim životnim uslovima pod opsadom bili su izloženi pretežno civili; kada je izvršen vojni napad, jedan značajan broj osoba u obe enklave bio je lišen života, a svi ostali prisilno raseljeni“, napominje Karganović.

On je naglasio da te mnogobrojne faktografske sličnosti jesu upečatljive, ali da, uprkos tome, baš te podudarnosti na koje se nailazi kada se uđe u uporednu pravnu analizu dva slučaja – Bukvik i Srebrenica – navode na ozbiljno razmišljanje i duboku skepsu prema postojećem sistemu pravde i njegovoj sposobnosti da politički neutralno zadovolji osnovna očekivanja pravičnosti.

„Kada pročitamo ovu potresnu monografiju i kada nam se slegnu utisci, ostaju nam tri glavna pitanja: kako tumačiti oružani rat jedne države protiv pripadnika naroda koji pred svetom ona proglašava za svoj; dok se odvijao pogrom srpskog življa u Bukviku, kako oceniti neprimenjivanje vlastite doktrine ‘međunarodne zajednice’ – ‘obaveze da se pruži zaštita’ stanovništvu ugroženom od aparata sopstvene države, ili barem države koja se pred svetom kao takva predstavlja, i kako bi se mogli pravno okvalifikovati zločini počinjeni protiv srpskog stanovništva u enklavi Bukvik 1992. godine u svetlu već prihvaćenih analiza i utvrđenih zaključaka koji se odnose na enklavu Srebrenica 1995. godine“, ističe on.

Karganović dodaje da doktor Simić monografijom pruža odgovor na ova važna pitanja i u param-parčad razbija moralne pretenzije i pravni simulakrum razbojničke družine, koja je, uz podršku značajnih dijelova međunarodne zajednice, cijelim tokom rata uspješno glumila legalnu vladu Republike Bosne i Hercegovine, a što je jedan od neprocjenjivih doprinosa ove studije slučaja.

Drugo krupno pitanje koje Simićeva monografija pokreće, smatra Karganović, istovremeno je moralne i političke prirode i odnosi se na stav „međunarodne zajednice“ prema napadu koji je rezultirao uništenjem srpskih naseobina na širem području Bukvika, te je poređenje sa Srebrenicom vrlo poučno. „Očigledno pitanje koje se ovde postavlja odnosi se na neprimenjivanje, u slučaju Bukvika i srpske zajednice koja je u njemu nastradala, čuvenog načela međunarodne humanitarne politike – ‘pravo na zaštitu“, navodi Karganović.

On postavlja pitanje kako bi se postupak prema srpskom stanovništvu u enklavi Bukvik 1992. godine mogao okarakterisati ukoliko bi se tokom razmatranja rukovodilo načelima već prihvaćene analize i utvrđenih zaključaka koji pravno kvalifikuju zauzimanje enklave Srebrenica 1995. godine.

„Ograda  ‘ceteris paribus’ potrebna je iz opreznosti zato što između te dve situacije postoji niz sličnosti, ali i niz razlika. Izdvajajući sličnosti i stavljajući njih u prvi plan naše analize, niti želimo da prenaglasimo podudarnosti, niti nam je namera da umanjujemo razlike. Ali, tamo gde podudarnosti postoje, one mogu biti vrlo relevantne i indikativne i pokreću za nas najvažnije pitanje: da li se sve žrtve zaista tretiraju  ravnopravno“, zapitao je Karganović.

On podsjeća da se u Konačnom izvještaju Savjetu bezbjednosti UN od 24. maja 1992. Komisija UN pod rukovodstvom profesora Šerifa Basiunija, koja je bila zadužena da istraži ratne zločine i prestupe protiv čovječnosti na području bivše Jugoslavije, proširuje pravno shvatanje pojma „genocid“ tako što se uvodi koncept „lokalnog genocida“.

„U prvostepenoj presudi u predmetu ‘Krstić’, Veće tu tezu usvaja i sa blagonaklonošću primećuje postojanje ‘više izvora koji potvrđuju stav da bi se utvrđivanje namere da se grupa uništi na ograničenom geografskom prostoru, kao što je područje neke zemlje, pa čak i opština, moglo okarakterisati kao genocid’. Neposredno zatim Veće svoju analizu zaokružuje sledećim zaključkom: ‘…ubistvo svih pripadnika dela grupe koji se nalaze na nekom malom geografskom prostoru, čak i kada su žrtve malobrojne, može se smatrati genocidom, ako je to bilo izvršeno sa namerom uništenja dela grupe kao takve na tom malom geografskom prostoru“, napominje Karganović.

Koncept genocida na „malom geografskom prostoru“, koji bi se teorijski mogao svesti čak i na opštinu, podsjeća Karganović, prihvatio je najveći pravni  autoritet današnjice po tom pitanju – Haški tribunal, i on je ugrađen u jednu od njegovih najvažnijih presuda, gdje se zločin genocida utvrđuje na upravo takvom mikroskopskom geografskom prostoru.

„Ako je taj princip validan i primenljiv u slučaju Srebrenica, kakva bi bila prepreka da se on primeni u slučaju Bukvik? Ako, po kreativnoj reinterpretaciji pravne norme, koju je usvojio Haški tribunal, za Srebrenicu važi da genocid ne mora da bude državni zločin koji se planski vrši protiv jedne od zaštićenih grupa na čitavoj teritoriji pod kontrolom vlasti koja ga provodi, ako ne samo geografski prostor već i ‘broj žrtava’ može biti ‘ograničen’, i ako ‘fizičko uništavanje’ /ovde intelektualno žonglerstvo Haškog tribunala svakako dostiže svoj vrhunac/ ‘može imati za cilj samo jedan deo geografski ograničenog dela grupe u celini’, kakav bi se prigovor mogao staviti na primenu tih istih principa kada je u pitanju srpsko stanovništvo koje je nastradalo na isti način u mesnoj zajednici Bukvik“, zapitao je on.

Karganović je podsjetio da je, kao posljedica napada koji su kombinovane oružane snage Armije BiH u septembru 1992. izvršile na opkoljenom području u sastavu mjesne zajednice Bukvik, ubijeno 70 mještana, a 2 514 zarobljeno i prisilno odvedeno u logore, gdje su bili zatočeni.

„Na kraju oružane operacije Armije BiH, po okončanju ubijanja i prisilnog premeštanja stanovništva, geografski prostor koji je bio predmet napada bio je potpuno očišćen od nešto preko 2 500 pređašnjih žitelja – nije ostao nijedan. Da bi čak teoretska mogućnost povratka bila osujećena, napadači su uništili skoro svu infrastrukturu /uključujući crkve i škole/ koja je potrebna za održavanje normalnog života: u osam napadnutih sela /Bukovac, Gornji Bukvik, Donji Bukvik, Vujičići, Džigure, Lukavac, Gajevi i Gornji Vitanovići/ do temelja su porušene 442 kuće, a teško je oštećeno 195“, ističe Karganović.

On je ocijenio da, ipak, u slučaju Bukvik goruće pitanje nije kako će se pravno kvalifikovati zločinačka radnja, već je prioritet procesuiranje počinilaca zločina. „Od završetka rata u BiH 1995. godine sve do danas u Brčko distriktu nema nijednog okončanog procesa ni pravosnažne presude za zločine koji su čitavu jednu etničku i versku zajednicu na području te administrativne jedinice BiH. Čak ako ostavimo po strani neopipljive oblike nanete štete, kao što su strah i bol kao posledica mučenja i logorskog zatočenja, bilans preostalih zločina  – ubistava, uništenja ličnih dobara i prisilnog premeštanja civila, stravičan je. Da li bi sličan bilans mogao da ostane bez pravnih konsekvenci da su žrtve u ovom slučaju bile druge nacionalnosti“, zapitao je Karganović.

Izvor: