Zapisi u mermeru na nemačkom, mađarskom i hrvatskom jeziku

Okupator do oslobođenja grada nije stigao da prenese ostatke svih austrougarskih vojnika iz masovnih grobnica u Beogradu i Zemunu

Austrougarski vojnici poginuli tokom borbi za Beograd 1914–1915. sahranjivani su u provizornim grobnicama širom grada. Nakon okupacije, od oktobra 1915, ranjenici preminuli u rezervnim bolnicama sahranjivani su oko objekata Vojne bolnice na Vračaru i na privremenoj lokaciji uz gradsko „Novo groblje”. Vojni generalni guverman u Srbiji je ubrzo pokrenuo pitanje formiranja stalnog, centralnog vojnog groblja.

Za ovu namenu određeno je dotadašnje privremeno austrougarsko vojničko groblje pored severoistočnog dela „Novog groblja”. Austrougarska parcela se graničila sa srpskim vojničkim grobljem, na kojoj će posle rata biti podignuta spomen-kosturnica braniocima Beograda. Do 9. oktobra 1916, na odabrani prostor je preneta većina tela iz pojedinačnih grobnica, postavljeni su drveni krstovi sa urezanim imenima vojnika, 27 oficira dobilo je obeležja od belog kamena, a na centralnom delu je podignut obelisk sa mermernim krstom i natpisom „Verni do junačke smrti”.

Na centralnom delu novoformiranog vojničkog groblja, septembra 1918, prema projektu poznatog vajara Roberta Motke, podignuta je kapela od belog kamena i polukružna kolonada sa stubovima. Na levom pročelju kolonade isklesan je natpis na mađarskom jeziku „Ne tugujte za braćom poginulom za čast otadžbine”, a na levom, na hrvatskom jeziku: „Vijekom živi koji časno pogine”. Na zabatu kapele mađarski vajar Peter Gindert izradio je bareljef Bogorodice koja u naručju drži Isusa, ispod koga je urezan natpis „Najveća ljubav donosi najveću patnju”.

Gindert je autor i dva bareljefa postavljena sa leve i desne strane mermerne ploče na centralnom delu kolonade, na kojoj je ispisano: „Ko pogine u svetom boju, u stranoj zemlji, ipak počiva u domovini. Sagrađeno 1918. godine od strane C. i k. Vojnog guvermana Srbija”. U suštini, radi se o strofi iz austrijskog „Marša lovačkih trupa” iz 1812. godine. Na levom bareljefu prikazan je istoričar koji perom ispisuje tekst „Istorija 1914–19…”, dok se na desnom nalazi guslar – motiv preuzet sa srušenog Karađorđevog spomenika. Vojnički krstovi i polukružna kolonada naknadno su izrađeni od betona, a ploče i bareljefi – od belog mermera.

Uz Petera Ginderta, guverman je angažovao i Frici Ulrajh – jedinu ženu pripadnika umetničke grupe Ratnog odeljenja za štampu Telegrafskog dopisničkog biroa Vrhovne komande austrougarske vojske. Frici Ulrajh je po sopstvenoj želji za kapelu izradila platno sa prikazom krvavog razbojišta oko Beograda, iz koga izranja figura razapetog Hrista. Platno je bilo postavljeno na centralnom unutrašnjem zidu kapele, na kojoj je danas sačuvan samo natpis: „Posvećeno hrabrim prijateljima i neprijateljima, Frici Ulrajh.” Iznad platna bio je postavljen jednostavan gvozdeni krst – rad italijanskih zarobljenika.

Okupator do oslobođenja grada nije stigao da ovde prenese ostatke svih vojnika iz masovnih grobnica u Beogradu i Zemunu. Na parceli se nalazilo 2.637 pojedinačnih vojničkih grobova, računajući i 27 oficirskih, od kojih je već tada 1.700 bilo sa natpisom „nepoznat”. Na Dunavskom keju, nedaleko od kafane „Šaran”, ostao je ograđeni prostor sa memorijalnim krstom u sredini, na kome je, na latinskom, pisalo: „Probudiće se” (citat iz Starog zaveta), te, na srpskom, mađarskom i nemačkom jeziku, „Ovde počivaju sjedinjeni u smrti 260 austrougarskih i 246 srpskih ratnika, poginulih u borbama oko Beograda 1914 i 1915 godine”. Na dve ploče oko krsta bilo je  zabeleženo da se radi o 115 i 145 austrougarskih, a na druge dve ploče – 95 i 151 srpskih vojnika. Ovaj spomenik podignut je vojnicima poginulim od 5. do 8. oktobra 1915. godine na Dunavskom keju.

Sutra: Potraga za telom prve žrtve rata

(Tokom naredne godine Medija centar „Odbrana” izdaje knjigu vojnog istoričara i saradnika „Politike” Branka Bogdanovića – „Zaboravljeni i nestali”. U studiji je obrađena sudbina zaboravljenih i uništenih spomenika srpskim, ruskim, francuskim, ali i neprijateljskim vojnicima palim tokom Velikog rata

Izvor: POLITIKA

Vezane vijesti:

Beograd junački branili alasi sa Čukarice | Jadovno 1941.

Legija smrti | Jadovno 1941.

Branioci su napustili grad | Jadovno 1941.