Trebinjska deklaracija o zaštiti ćirilice

Učesnici naučno-političkog skupa „Govori srpski – piši ćirilicom“, srpski lingvisti i političari, saglasili su se da se bez jedinstva srpskih političara i filologa ne može očuvati jedinstvo srpskog jezika, a preko njega ni jedinstvo srpskog naroda bez obzira na to da li on živi u istoj ili u različitim državama. Ono što objedinjuje srpski narod, što mu daje nacionalni identitet jeste prije i iznad svega srpski jezik i njegovo pismo ćirilica. Srpski jezik i srpska ćirilica temeljni su identitetski nacionalni kriterijumi srpskoga naroda. Između srpskog jezika i srpske ćirilice vlada odnos kakav neme nijedan drugi jezik sa svojim pismom.Ćirilica je neotuđivi dio srpskoga jezika, i zato je srpski jezik u svoj punoći srpski tek kad se ispisuje ćirilicom. Ta dva termina jedino u srpskom jeziku, između svih jezika na kugli zemaljskoj, mogu metonimijski da se zamjenjuju: kad se kaže srpski jezik nužno se misli i na srpsku ćirilicu, a kad se kaže srpska ćirilica, to istovremeno znači i srpski jezik. Srpska ćirilica je, što je opštepoznato i naučno opšteprihvaćeno, najsavršenije pismo na svijetu, jer u njoj svakome književnom glasu (fonemi) srpskoga jezika odgovara posebno slovo (grafema). Iako je ćirilica jedino srpsko nacionalno pismo, iako ona Srbe prati od početaka pismenosti do danas, u posljednjem stoljeću ona kod Srba biva sve više potiskivana latinicom, i sve češće njom zamjenjivana. A latinicu je najveći broj Srba dobio tek početkom dvadesetog vijeka. Ona je došla zajedno sa ulaskom Hrvata u zajednički državu – najprije Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, a onda i Jugoslaviju. U čitavom 20. vijeku ćirilica je na različite načine potiskivana od latinice, da bi danas bila gotovo potpuno istisnuta i u samom srpskom jeziku.

Ćirilica je nit koja povezuje gotovo svu srpsku pismenost od njenih početaka do danas, bilo da se odnosi na crkvenoslovenski (srpskoslovenski, srpsku redakciju staroslovenskog jezika; slavenosrpski), ili na srpski narodni jezički izraz. Tako je na ćirilici pisana Povelja Kulina bana 1189. godine kao prvi sačuvani dokument na srpskom narodnom jeziku. Ćirilicom je pisano (oko 1186) Miroslavljevo jevanđelje, najznačajniji ćirilički spomenik srpske i južnoslovenske pismenosti. Najstarija srpska štampana knjiga na crkvenoslovenskom jeziku Oktoih prvoglasnik (1494/1945) štampana je ćirilicom. I prva štampana knjiga na srpskom narodnom jeziku, a to je Dubrovački molitvenik (iz 1512. godine), koju je Milan Rešetar u drugom izdanju izdao pod nazivom Srpski molitvenik, takođe je štampana ćirilicom. Prvi srpski bukvar Inoka Save štampan je 1597. godine u Veneciji na srpskoslovenskom jeziku ćirilicom. I da ne nabrajamo dalje, jer nema nijednog važnijeg spomenika srpske pismenosti (bilo da je nastao u Zeti, starom Humu, Hercegovini, Raškoj, Staroj Srbiji, pa i u primorskim krajevima) a da nije napisan ćirilicom. Ćirilica je tako kroz vijekove bila na širokim prostorima srpskog jezika svjedok kontinuiteta i identiteta srpskog jezika i književnosti, srpske kulture, istorije; prepoznatljiv znak i simbol; pokazatelj koliko je srpsko nasljeđe bogato i utemeljeno. A kod nesrba po pravilu je smatrana osnovnim znakom srpskog identiteta.

Zbog toga se pri progonu Srba (posebno u Prvom svjetskom ratu od Austrougorske, i u Drugom svjetskom ratu u NDH) najprije progonila ćirilica. Devetnaesti i početak 20. vijeka je, više od svih vijekova ranije, obilježen mnogim pokušajima zabrane upotrebe“srpske ćirilice“. Javne zabrane najčešće su davale suprotne rezultate od očekivanih i zadatih. Budile su svijest o značaju i vrijednosti ćirilice i vezanosti za nju, te dovodile do snažnih otpora sa težnjom da se ćirilica sačuva i odbrani, jer se smatralo da odbrana ćirilice predstavlja odbranu ne samo srpskog jezika nego i nacionalnog identiteta samih Srba.

I pored svih zabrana, najviše je ćirilica potisnuta i zaboravljena počev od perioda „stvaranja, proklamovanja i ozakonjenja „ravnopravnosti“ dvaju pisama: ćirilice i latinice. A ta „ravnopravnost“ ozvaničena je Novosadskim dogovorom. Iako latinicom Srbi, mimo Srba katolika, praktično nisu pisali sve do 1918. kada je stvorena Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, latinica je za manje od sto godina gotovo potpuno istisnula ćirilicu iz upotrebe. Formalno je ćirilica bila ravnopravna sa latinicom, a suštinski se sve činilo da se sasvim potisne i zaboravi. Kod Srba je stvorena svijest da su oba pisma – i ćirilica i latinica – podjednako srpska pisma. A nisu. Naime, nije potpuno tačno kada se kaže da je i latinica, poput ćirilice, srpsko pismo. Ćirilica jeste srpsko pismo, a latinica Gajeva, s malom Daničićevom doradom, nije srpsko pismo, nego je pismo srpskoga jezika. Ona nije srpsko pismo zato što i nije stvorena za srpski jezik, ali je pismo srpskoga jezika zato što se taj jezik danas ne samo kod Srba nego i kod Hrvata, Bošnjaka i Crnogoraca piše latinicom. Ona je nekad bila i srpsko pismo zato što je bila pismo Srba katolika, a tako je označena i u prvom izdanju Vukovog Rječnika, ali je prestala to da bude onoga trenutka kad su, izuzimajući pojedince, Srbi katolici, na talasu pravaške ideologije, otišli u Hrvate. Prema tome, ćirilica je jedino pravo srpsko pismo, koje pored funkcionalnog značaja ima i simbolički značaj kao jedno od najprepoznatljivijih obilježja srpske nacionalne kulture tokom skoro jednog milenijuma. Osim toga, i po međunarodnom standardu ISO 12199 (Alphabetical ordering of multilingual terminological and lexicographical data represented in the Latin alphabet ) među jezicima koji koriste latinična slova ne navodi se srpski jezik. Pošto u međunarodnom informacionom sistemu za kulturni i naučni razvoj, čijih se standarda pridržavaju sve članice UNESKO, ne postoji odrednica srpski jezik – latinica, sve što je dosad napisano takvom latinicom u svjetskim bibliotečkim fondovima knjiži se u – hrvatsku kulturnu baštinu.

Tako su Srbi u 21. vijeku došli u situaciju da napuštanjem ćirilice i rastakanjem srpskog jezika gube vlastiti nacionalni identitet. Nužno je zato na svim prostorima na kojim Srbi žive ćirilicu sačuvati tako što će biti jedino službeno pismo cijeloga srpskoga naroda. Obavezno je da se srpska politička i filološka djelovanja nađu na istom putu, na putu zaustavljanja ništenja srpskog nacionalnog identiteta zbog neuvažavanja značaja srpskog jezika i srpske ćirilice kao osnovnih nacionalnih odrednica. Na tom poslu potrebno je da se nađu sve srpske institucije i svi srpski filolozi i uticajni političari.

***

Učesnici skupa jednoglasno su zaključili da je, radi zaštite ćirilice i srpskog jezika, neophodno provesti sljedeće neodložne aktivnosti:

1) Da srpski političari i lingvisti istraju u nastojanju da se usvoje i zakonski ozvaniče upravo napravljene Izmene i dopune Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama u Republici Srbiji, kojim se, uz prijedlog osnivanja Saveta za jezik, prije svega konkretizuje primjena člana 10. Ustava Republike Srbije, koji određuje službenu upotrebu srpskog jezika i ćiriličkog pisma.

2) Da se u Crnoj Gori, kroz zakonsku regulativu, obezbijediti Ustavom zagarantovani ravnopravni status ćirilice i latinice, uz poduzimanje svih aktivnosti kako bi se već napravljeni Predlog Zakona o zaštiti ćiriličkog pisma usvojio. Jer, Ustavom zagarantovani „srpski jezik u službenoj upotrebi“ podrazumijeva sprovođenje te odredbe i u praksi. Budući da su Ustavom razdvojeni sinonimni termini „službeni jezik“ i „jezik u službenoj upotrebi“ – oni se u praksi ne smiju odvajati, ili se Ustavom Crne Gore srpski jezik mora definisati i kao službeni, jer je većinski jezik u Crnoj Gori.

3) Najteže je stanje sa srpskim jezikom u BiH, a samim tim i u Republici Srpskoj, prije svega zbog neskrivene težnji Bošnjaka da Srbima nametnu i u srpskom jeziku naziv bosanski jezik. Na djelu je zapravo povampirena Kalajeva jezička i nacionalna politika u BiH koja preko „bosanskog“ kao „zemaljskog jezika“ želi da stvori bosansku naciju, koju bi činili svi stanovnici BiH, tako da bi se u njoj ukinuli i Srbi i srpski jezik. Zato se Srbi nikako ne mogu niti smiju saglasiti sa bosanskim nazivom tog političkog jezika, koji ima simboličku funkciju a i nesaglasan je sa etničkim nazivom onih koji ga upotrebljavaju, a isti naziv nameću i Srbima i Hrvatima. To posebno zbog toga što naziv koji za jedan jezik koristi jedan narod ne mora biti naziv jezika kod drugog naroda, posebno još ako je nasuprotan tvorbenim pravilima jezika drugoga naroda.

A prvi korak u očuvanju Srba i srpskog jezika u Republici Srpskoj i BiH jeste zaustavljanje procesa odumiranja ćirilice kao bitne identitetske crte kako srpskoga jezika tako i srpskoga naroda. Ćirilica kod Srba – i u Republici Srpskoj kao i u Srbiji – mora imati status jedinog službenog pisma, kako je to u sadašnjem Ustavu Republike Srbije i zapisano, i kako je to preneseno i konkretizovano u Izmenama i dopunama Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama u Republici Srbiji. Neophodno je da i Republika Srpska što prije napravi Zakon o službenoj upotrebi ćirilice u Republici Srpskoj, i da taj zakon posluži kao osnova za izradu zakona o jeziku i pismu u Republici Srpskoj.

4) Neophodno je što prije napraviti zajednički ćirilički bukvar, ekavskog i ijekavskog izgovora, koji će biti i potvrda početka praktične realizacije službenog statusa ćirilice kod Srba bez obzira na to gdje oni žive.

Trebinje, 4. mart 2017.
Učesnici naučno-političkog skupa „Govori srpski – piši ćirilicom“

Izvor: Stanje stvari

Vezane vijesti:

Antić: Deklaracija o jeziku nova podvala Srbima

Potpisana Deklaracija o zajedničkom jeziku | Jadovno 1941.

U Sarajevu predstavljena Deklaracija o zajedničkom jeziku …

Milana Babić: Ćirilica je pitanje srpskog dostojanstva …

Preti nam nestanak ćirilice | Jadovno 1941.

Gdje je tradicija tu je i ćirilica | Jadovno 1941.