Sva imena u „kući sećanja”

Cilj Društva za podizanje Memorijalnog centra srpskim žrtvama genocida u 20. veku jeste da se najpre popišu nastradali, a zatim da se u Beogradu podigne zdanje koje će dostojno odražavati uspomenu na ratna stradanja

Na Vidovdan 1916. godine u Londonu, u crkvi Svetog Pavla, pred engleskim kraljem Džordžom Petim i drugim uglednim Englezima, obratio se vladika Nikolaj Velimirović ovim rečima: „Nekada je Srba bilo koliko i vas Engleza. Danas ih je deset puta manje. Gde su? Izginuli braneći Evropu!”

A koliko je Srba tek izginulo od te 1916. godine! Nažalost, to ni sami Srbi ne znaju!

To je i bio jedan od razloga da se u Beogradu osnuje Društvo za podizanje Memorijalnog centra srpskim žrtvama genocida u 20. veku (Srpski memorijal). Njegov cilj je da se najpre popišu sve srpske žrtve stradale u Prvom i Drugom balkanskom ratu, Prvom i Drugom svetskom ratu, građanskim ratovima u bivšoj Jugoslaviji i ratu za Kosovo i Metohiju i u NATO agresiji. Sledeći korak bio bi da se u Beogradu podigne zdanje koje će svojim građevinskim i arhitektonskim karakteristikama i obeležjima dostojno odražavati uspomenu na ratna stradanja.

Ovo udruženje građana okuplja veliki broj naučnika, kulturnih i javnih ličnosti iz Srbije, okruženja i iz srpskog rasejanja. Predsednik Skupštine društva je Apeksandar Matanović, a predsednik Upravnog odbora akademik Vasilije Krestić.

-Zamisao je da Srpski memorijal podiže sam srpski narod, kao svoje svenarodno zdanje, kao svojevrsnu svenarodnu riznicu najsvetijeg sećanja, a nacionalni uzor u tom poduhvatu jeste podizanje Hrama Svetog Save. Predviđeno je da Srpski memorijal bude podignut u Beogradu, a za to je, kao najbolja lokacija, označeno Ušće, lokalitet iza Palate Srbija. Na tom mestu „kuća sećanja” bila bi dostupna, ne samo celokupnoj domaćoj javnosti, nego i stranim gostima, pogotovo stranim delegacijama kojima bi, prilikom zvaničnih poseta, bio dostupan centar za obilazak i za upoznavanje sa neizbrisivim „prilogom” srpskog naroda za spobodu i druge civilizacijske tekovine Evrope i sveta. Zato se društvo obratilo gradonačelniku Beogradu s molbom da podrži predlog za podizanje memorijalnog centra i da se na Ušću, u planovima Beograda, predvidi prostor za takvo zdanje. Za podizanje ovog centra blagoslov je dao sadašnji srpski patrijarh Irinej, a podrška je stigla i od predsednika republike Tomislava Nikolića, SANU, Matice srpske, udruženja ratnih dobrovoljaca i drugih – kaže Jovan Janjić, rukovodilac stručnih službi društva.

Drugi nevino stradali evropski narod i u prošlom veku – Rusi, Poljaci, Jermeni, Jevreji – svoje žrtve su popisali i podigli im memorijalne spomenike . Tako Jevreji imaju svoj „Jad Vašem”, Jermeni „Ararat” itd.

Srbi to, nažalost, dosad nisu uradili iako je jedan od najstradalnijih naroda u 20. veku.

– Moralna obaveza, ali i naša potreba jeste da saberemo, popišemo i sačuvamo imena žrtava ratnih stradanja jer ono što mi danas baštinimo, oni su krvlju svojom zalili. Ako nismo svesni te skupo plaćene cene, nismo svesni ni vrednosti onoga što imamo – kaže Janjić.

Poruka iz Nemačke

Kada je objavljeno da se namerava podizanje Memorijalnog centra srpskim žrtvama genocida u 20. veku (Srpskog memorijala), elektronskom poštom na adresu društva stigla je poruka od Srbina iz Nemačke Olivera Nikolića Levčanina koji je u ovoj zemlji rođen. On je ponudio svoju njivu od 70 ari na putu Kragujevac-Kruševac, ukoliko država ne bude dala lokaciju za gradnju. Pored imanja se nalazi i crkva koja bi se, kako predlaže ovaj naš sunarodnik, mogla koristiti za „kompleks spomenika žrtava”, a u blizini je i kraj gde se nalazila stara srpska kneževina Levač i šumadijski manastir Kalenić.

Kad se podigne Srpski memorijal – sad već popularno zvan „kuća sećanja” – trebalo bi da podseća i na „plavu grobnicu”, albansku golgotu i na Jasenovac i Jadovno, glinsku crkvu, hercegovačko-dalmatinske jame, pokolj u Kragujevcu, Kraljevu, Dragincu i na drugim mestima, mučenja i stradanja na Starom sajmištu i u Jajincima, na egzodus Srba iz Hrvatske i sa Kosova i Metohije i na sva druga stradanja. Bila bi to svojevrsna „Ćele kula 20. veka” koja bi čuvala uspomene na višemilionske srpske žrtve pale za slobodu, kažu u udruženju.

– Od države se očekuje da ovu ideju i ovaj poduhvat podrži, pravno ozvaniči, da obezbedi odgovarajuću lokaciju i, shodno mogućnostima, ovaj projekat pomogne.

Srpski memorijal u Beogradu trebalo bi da bude ne spomenik, već svojevrsna nacionalna institucija za prikupljanje, sređivanje i proučavanje dokumentacije o stradanjima, genocidu i drugim zločinima nad srpskim narodom u 20. veku, kaže Janjić.

On dodaje da na području Srbije, bivše Jugoslavije, ali i na više mesta u svetu, postoje obeležja i memorijalna znamenja (kapele, groblja, spomenici) – Cer, Kajmakčalan, Krf, Zejtinlik, Jasenovac, Staro sajmište, Prebilovci, Gospić, Jadovno i desetine drugih, ali nema centralne institucije koja bi objedinila i zbirno iskazala sva ta ogromna stradanja.

Kao što je poznato, postoji ideja da se u Beogradu uredi i lokalitet logora iz Drugog svetskog rata – Staro sajmište. U Društvu za podizanje Memorijalnog centra srpskim žrtvama genocida u 20. veku to podržavaju i ističu da u ova dva odvojena poduhvata nema nikakvih eventualnih „poklapanja” jer se Staro sajmište obeležava kao nekadašnji logor, a Srpski memorijal će biti centralno zdanje svih srpskih ratnih stradanja u 20. veku.

Izmena etničke slike

U BiH je 1910. godine, prema austrougarskom popisu, pravoslavnih bilo 214.000 više nego muhamedanaca, a na kraju veka, po, takođe, državnom popisu, 1991. godine u BiH je bilo 535.000 muslimana više nego Srba. Na početku 20. veka, Srbi u Hrvatskoj činili su više od trećine stanovništva, a prema poslednjem popisu činili su svega 4,6 procenata od ukupnog stanovništva ove bivše jugoslovenske republike. Početkom istog veka, oko 1912. godine, na Kosovu i Metohiji bilo je oko četrdeset procenata Srba, a sada jedva dva procenta.

Na Versajskoj mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine zaključeno je da je Kraljevina Srbija u tom ratu izgubila, za svoje uslove, ogromnih 1.247.435 stanovnika, ili 28 procenata od ukupne populacije. Nažalost, njihova imena nikad nisu prikupljena, zabeležena i sačuvana od zaborava. Još 1920. godine procenjivano je da je u Velikom ratu u Bosni i Hercegovini stradalo oko 400.000 stanovnika srpske nacionalnosti. U vreme tog rata nastali su i prvi koncentracioni logori u Evropi, ali i u Bosni i Hercegovini, koji su bili namenjeni isključivo nepokornim Srbima, tadašnjim buntovnicima protiv Austrougarske monarhije, tvrdi dr Milivoje Ivanišević iz Instituta za istraživanje srpskih stradanja u 20. veku.

Prema istorijskim podacima, Drugi svetski rat je odneo još više srpskih života. U tom ratu stradalo je 1.607.000 Srba ili 16,25 procenata od ukupne srpske populacije u Jugoslaviji (u istom ratu Englezi su izgubili 0,8 procenata, Italijani 0,9 procenata, Francuzi 1,4 procenta, Nemci 6,1 procenat, a SSSR između 8,8 i 12,9 procenata svojih državljana). Usled ratnih stradanja u 20. veku, u razdoblju od 1910 do 1991. godine, više je nego prepolovljeno srpsko stanovništvo u BiH – u Jasenovcu, Sremskoj Mitrovici, Pagu, Jadovnu, Gospiću, Prebilovcima i po drugim stratištima, pobijeno je na stotine hiljada Srba.

Za vreme Drugog svetskog rata u Srbiji je stradalo 926.000 ljudi srpske nacionalnosti. U BiH – 904.000 stanovnika, od toga je Srba 721.000, muslimana 68.000 i Hrvata 24.000. Na području Hrvatske stradalo je 876.000 ljudi, i ovde su najveći srpski gubici koji iznose 486.000, a hrvatski 160.000 građana.

Da su brojke bez imena nedovoljne i nepouzdane, vidi se i po žrtvama iz Drugog svetskog rata, napominje Jovan Janjić i dodaje da se sve do naših dana, a to znači više od sedam decenija, manipuliše brojkom od 1.706.000 poginulih ljudi. To nije stvarna, dokazana, brojka, to je bila proizvoljna procena Edvarda Kardelja usvojena od Međunarodne komisije za reparacije u Parizu i evidentirana u aktu od 13. decembra 1945. godine.

Srpska groblja po svetu

Jedan od osnivača Društva za podizanje Memorijalnog centra srpskim žrtvama genocida u 20. veku dr.Milivoje Ivanišević pobrojao je i oko 300.000 poginulih Srba iz Prvog svetskog rata, koji leže van granica zemlje. Oni su, pre svega, sahranjeni u „plavoj grobnici”, Albaniji, a ima ih u Alžiru oko 350, Tunisu 2.500, Francuskoj 748 itd. Približne brojke nalaze se i u Italiji, Egiptu, Velikoj Britaniji, Norveškoj, Poljskoj, Rumuniji, Makedoniji. U zarobljeničkim logorima Austrougarske, u Olomoucu, skončalo je 1.200 Srba, a u Jindrihovicama 7.200 (oba su na teritoriji današnje Češke), u Austriji, u logoru u Rajedndorfu, njih 8.000.

Na popisu stanovništva u proleće 1948. godine ispostavilo se da su demografski gubici Jugoslavije veći za više od milion stanovnika i da iznose oko 2.800.000 ljudi.

Takođe, Životije Đorđević u svojoj temeljnoj demografskoj studiji iz 1997. godine „Gubici stanovništva Jugoslavije u Drugom svetskom ratu” uspeo je da obelodani zatamnjene statističke podatke koji su decenijama bili prikrivani. Ustanovljeno je da su od ukupnih jugoslovenskih gubitaka, 2.825.000 ljudi, Srbi činili gotovo dve trećine, a ostalo Hrvati (192.000), muslimani (97.000), Slovenci (112.000), Romi (75.000), Jevreji (72.000) idr.

U zbiru ostalih demografskih gubitaka jugoslovenske države, uračunati su i ubijeni i proterani Nemci i Austrijanci (495.000 ljudi).

– Nakon razbijanja bivše zajedničke države, mnogi spomenici u slavu srpskih žrtava za zajedničku slobodu, našli su se u i inostranstvu, u drugi m državama. Srbi su proterani, a mnogi spomenici porušeni. Istovremeno, odvija se proces revizije istorije, izjednačavaju se žrtve i dželati, branici i agresori, oslobodioci i okupatori, patriote i kvislinzi…

Ne samo da se brišu imena, nego i brojke žrtva. Najdrastičniji primer manipulacije brojem žrtava genocida jeste u slučaju logora Jasenovac, dela NDH, gde se barata brojkama od nekoliko desetina do nekoliko stotina hiljada žrtava, ističe naš sagovornik.

– Znaju se mnoge brojke, ali se ne znaju imena. Čovek-žrtva nije brojka, on zaslužuje da se sa imenom svojim pamti u svom narodu zaključuje naš sagovornik.

Poziv na saradnju

Društvo za podizanje Memorijalnog centra srpskim žrtvama genocida u 20. veku poziva sve državne organe i institucije, društva za negovanje tradicija oslobodilačkih ratova, udruženja boraca, logoraša i druga slična udruženja da se uključe u prikupljanje imena srpskih žrtava stradalihu ratovima u toku 20. veka.

Istovetna molba upućena je i Svetom arhijerejskom sinodu Srpske pravoslavne crkve, odnosno eparhijama, crkvenim opštinama i parohijama. Prikupljena imena žrtava dostavljaju se Društvu za podizanje Memorijalnog centra srpskim žrtvama genocida u 20. veku, poštom na adresu Ulica Zmaj Jovina br. 15, Beograd ili elektronskom poštom na adresu srpski.memorijal@gmail.com

Dragoljub Stevanović

Izvor: POLITIKA