Srpske žrtve u Hrvatskom domu

Zgrada nastala u znak sećanja na zločin ustaša nad Srbima 1941. u Glini ne treba da nosi hrvatsko ime, smatra profesor dr Damir Agičić sa zagrebačkog Filozofskog fakulteta .Kada se na jednom mestu sretnu Srbi, Hrvati i Drugi svetski rat, gotovo po pravilu prestaju priče o dobrosusedskim odnosima, da i ne pominjemo formulu „bratstva i jedinstva”. Nedavni skup u Zagrebu sadržao je sva tri elementa, pa ipak nije se završio novim svađama i otvaranjem starih rana, već inicijativom usmerenom na poštovanje žrtava ustaškog zločina.

Organizatori naučnog simpozijuma, zagrebački Filozofski fakultet, Hrvatski državni arhiv, Centar za suočavanje s prošlošću „Dokumenta” i Srpsko nacionalno veće, izabrali su za temu jedan od najkrvavijih zločina u Drugom svetskom ratu: pokolj srpskih civila u Glinskoj pravoslavnoj crkvi krajem jula 1941. godine. Meštani sela iz okoline Vrginmosta, muškarci iz Gline većinom su ubijeni u prethodnim streljanjima, dovedeni su u grad pod izgovorom da idu na pokrštavanje kako bi sačuvali život. U pravoslavnoj crkvi Rođenja Presvete Bogorodice zaklano je više od 1.200 njih. O brutalnosti zločina svedočili su još u to vreme jedini preživeli, Ljubo Jednak, ali i jedan od krvnika, Hilmija Berberović, koji je opisivao noćnu klanicu u crkvi osvetljenoj samo baterijskim lampama. Na skupu u Zagrebu, istoričari, publicisti, istraživači ne samo iz Hrvatske i Srbije već i iz Kanade, Nemačke, Velike Britanije, kroz 32 naučna rada, predavanja i rasprave pokušali su da daju odgovore na neka otvorena pitanja, da se suoče sa zajedničkim nasleđem. Da li je na akademskom nivou dat odgovor na pitanje: „Šta se zaista dogodilo u glinskoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi?”,  kako je glasio i naziv simpozijuma. Profesor dr Damir Agičić, šef odseka za istoriju na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Zagrebu, kaže da ne može jedan, i to tek prvi, naučni simpozijum dati odgovor na tako teško pitanje oko kojeg su različita viđenja postojala i ranije.

– Važno je da se o zločinima ustaša nad srpskim stanovništvom Gline i okoline u Hrvatskoj javno govori i da niko od učesnika skupa nije osporio samu činjenicu da su nesrećni događaji u Glini u proleće i leto 1941. godine strašan zločin za koji nema i ne može biti nikakvog opravdanja – kaže u razgovoru za „Politiku”, profesor dr Agičić.

Glinska crkva srušena je ubrzo po završenom pokolju; ideja da se ona obnovi na istom mestu nije zaživela, pa je nova pravoslavna crkva sagrađena na drugoj lokaciji, dok je na mestu stare crkve šezdesetih godina prošlog veka sagrađen Spomen-dom žrtava fašizma. Međutim, 1995. godine oštećene su i ukloljene ploče sa imenima žrtava, a spomen-dom preimenovan je u Hrvatski dom. Učesnici skupa u Zagrebu uputili su apel: da se Hrvatskom domu vrati prvobitno ime.

– Ima mnogo razloga zašto ta zgrada nije trebalo da se nazove imenom Hrvatski dom i žao mi je što lokalna vlast nema dovoljno snage da to sama promeni. S druge strane, eventualni pritisak državnih tela na tela lokalne vlasti nisam spreman da podržim. Bilo bi najbolje da takva inicijativa ide iz nevladinog sektora, kao što je sada slučaj, te da predstavnici lokalne vlasti sami uvide da je i njima i Hrvatskoj u celini u interesu da se zgrada nastala u znak sećanja na strašan zločin (hrvatskih) ustaša nad (srpskim) stanovništvom ne bi trebalo nazivati hrvatskim imenom. Jedan neutralan naziv bio bi mnogo primereniji – navodi profesor dr Agičić.

Jedan od učesnika skupa u Zagrebu, istoričar dr Milan Koljanin sa Instituta za savremenu istoriju u Beogradu, sumirajući utiske sa skupa, kaže da su izneti dragoceni podaci o arhivskim fondovima značajnim za istraživanje ove teme, da je vođena zanimljiva diskusija o hronologiji događaja i verodostojnosti pojedinih izvora, ali da je pažnja posvećena i kulturi sećanja.

– U slučaju Gline može da se vidi ne samo rezultat politike uništenja sećanja na zločin nego i stvaranja nove, potpuno suprotne simbolike. Apel organizatora i učesnika skupa da se vrati ime Spomen-dom na zgradu podignutu da služi sećanju na zločine u Glini 1941. godine, treba shvatiti kao napor da se pitanje memorijalizacije ovih događaja počne usklađivati sa osnovnim civilizacijskim normama i sa političkim značajem koji ovo pitanje neosporno ima – navodi dr Koljanin.

U pitanju da li je Jugoslavija posle Jasenovca moguća, sa kojim je, kako ističe dr Koljanin, bila suočena obnovljena država posle 1945. godine, sadržan je i glinski pokolj kao deo procesa uništenja srpskog naroda u hrvatskoj državi stvorenoj posle osovinske agresije na Jugoslaviju aprila 1941. godine.

– Prikriveno ili javno, u jednom ili drugom obliku, to pitanje je uvek bilo prisutno u javnosti. Mnogo više ono je postojalo u „paralelnoj istoriji” i kolektivnoj svesti pre svega srpskog i hrvatskog naroda, od čijeg odnosa je zavisila mogućnost postojanja jugoslovenske države. Svom silinom ovo pitanje je izbilo na političku scenu u drugoj polovini osamdesetih godina prošlog veka da bi devedesetih godina dobilo definitivan negativni istorijski odgovor – kaže dr Milan Koljanin.

Jelena Čalija  

Izvor: Politika

Vezane vijesti:

O ustaškom logoru Jadovno u Hrvatskom domu na temeljima Glinske crkve