Robert Pinkerton i njegovo izveštavanje o Srbiji i Srbima 1816. godine

Pinkertonov izveštaj 22. avgusta 1816. iz Beča, doprinos širenju Biblije u Istočnoj Evropi.

Robert Pinkerton (1780–1859), bio je škotski misionar i istaknuti član Britanskog i stranog biblijskog društva (BFBS), bio je ključna je figura u širenju Biblije i hrišćanskih učenja na temelju Svetog Pisma  u Istočnoj Evropi. Njegova misija obuhvatala je brojne regione, ali njegovo izveštavanje o Srbiji i Srbima iz 1816. godine predstavlja posebno vredan izvor za razumevanje kulturnog, verskog i obrazovnog stanja tog doba. Ovaj dragocen dokument  prenosimo u celosti:

„Uz Ruse, Poljake i Čehe, Srbi su najbrojniji narod slavenskog porekla. Nastanjeni su na velikom području južno od reka Dunava, Save i Kupe; zajedno sa svojim kolonijama u Mađarskoj i Slavoniji, ima ih gotovo pet miliona. Srpskom rodu treba pribrojiti i sve Slovene koji žive u Istri, Dalmaciji, Crnoj Gori, Hercegovini, Bosni, delu Hrvatske koji je pod Turcima (Turska Hrvatska) i Srbiji (Srbija Proper), jer svi oni govore srpskim dijalektom slavenskog jezika.

Oko dva miliona tog naroda nalazi se pod austrijskom vlašću; polovina od njih su katolici, dok su druga polovina pravoslavci. Preostala tri miliona još uvek su pod turskim jarmom i pripadaju pravoslavnoj crkvi. Milion Srba rimokatoličke veroispovesti koristi samo latinicu i do sada na svom jeziku imaju samo male delove Svetog pisma. Četiri miliona koji pripadaju istočnoj crkvi još uvek koriste staro slavensko pismo (slavjansko pismo) i crkvene knjige, te poseduju samo stari ćirilični prevod Biblije, koji je među njima retko dostupan.

Među Srbima koji su pod Turcima nema narodnih škola ni mesta za obrazovanje, osim u nekim manastirima gde se obrazuje sveštenstvo. Onaj mali deo naroda koji zna čitati uglavnom je samouk ili ih poučavaju njihovi susedi; za mnoge od njih kaže se da jedni druge uče čitati. Među Srbima obiju veroispovesti, koji spadaju pod austrijsku upravu, vlast je izgradila redovne škole za običan puk, a isto tako i srednje škole (seminarije) u kojima se omladina priprema za zvanje učitelja. Ćirilični prevod Pisma iz devetog veka još je uvek jedini prevod koji se koristi među svim slavenskim plemenima koja pripadaju istočnoj crkvi.

Suvremeni Srbi teško razumeju taj prevod jer, iako je jezik kojim govore i pišu bliži biblijskom slavenskom nego suvremeni ruski, razlike su ipak tolike da bi bilo najbolje napraviti savremeni srpski prevod za gotovo četiri miliona ljudi.

Primećujem da u nekim književnim ostvarenjima koja su se poslednjih godina pojavila među Srbima, oni u mnogome pokušavaju modifikovati svoj jezik, pri tome prateći savremeni ruski, čiju su azbuku već preuzeli u štampi. No, razlike između savremenog srpskog i savremenog ruskog još uvek su tolike da Srbi nikada neće u potpunosti razumeti savremeni ruski prevod.“

Biografija Roberta Pinkertona 

Pinkerton je rođen u Foulshielsu, blizu Selkirka, u Škotskoj. Kao mladić pokazivao je interesovanje za teologiju i lingvistiku, što ga je dovelo do angažmana u Britanskom inostranom biblijskom društvu. Njegov rad u Rusiji, gde je pomogao osnivanje Ruskog biblijskog društva 1813. godine, bio je od suštinskog značaja za širenje Biblije na lokalnim jezicima. Tokom svoje karijere, Pinkerton je mnogo putovao i aktivno radio na distribuciji biblijskih tekstova u Istočnoj Evropi, uključujući Srbiju, Grčku i druge regione. Pored misionarskog rada, bio je plodan pisac i prevodilac.

Pinkertonovo izveštavanje o Srbima 

Pinkertonovo izveštavanje o Srbiji iz 1816. godine daje detaljan pregled demografskih, verskih i obrazovnih prilika među Srbima. Prema njegovim navodima, Srbi su tada bili jedan od najbrojnijih slovenskih naroda, nastanjeni južno od Dunava, Save i Kupe, kao i u kolonijama u Mađarskoj i Slavoniji, brojeći gotovo pet miliona ljudi. On posebno ističe versku podelu među Srbima – oko dva miliona Srba nalazilo se pod austrijskom upravom, od kojih su polovina bili katolici, a druga polovina pravoslavci, dok su preostala tri miliona živela pod turskom vlašću i pripadala pravoslavnoj crkvi.

Pinkerton je takođe ukazao na obrazovnu situaciju. Dok su Srbi pod austrijskom vlašću imali pristup redovnim i srednjim školama, oni pod turskom vlašću su se obrazovali uglavnom u manastirima, a pismenost je bila ograničena na mali broj samoukih pojedinaca.

Što se tiče biblijske literature, Pinkerton je zabeležio da su pravoslavni Srbi koristili staroslovensko pismo i crkvene knjige, ali da je stari ćirilični prevod Biblije bio slabo dostupan i teško razumljiv savremenim Srbima. On je naglasio potrebu za savremenim prevodom Biblije na srpski jezik kako bi se unapredilo versko obrazovanje i pismenost.

Robert Pinkerton je bio pionir u misionarskom radu i širenju Biblije u Istočnoj Evropi. Njegovo izveštavanje o Srbima pruža dragocen uvid u verske, obrazovne i kulturne prilike tog vremena. Kroz svoje aktivnosti, on je ne samo podsticao versko obrazovanje, već je i doprineo boljem razumevanju potreba lokalnih zajednica. Njegov rad ostaje primer predanosti i vizije u misiji širenja Biblije i unapređenja pismenosti među slovenskim narodima, a njegov izveštaj kao trajno svedočanstvo istorijskih zbivanja na ovim prostorima u kome su Srbi od nekada najbrojnijeg naroda  dovedeni gotovo na marginalni položaj na ovim prostorima. 

Pismo je u celosti objavljeno u knjizi „Vuk – Daničićevo Sveto Pismo i Biblijska društva“  autora Petra Kuzmića. Izdavač je Kršćanska Sadašnjost. Prema navodima iz knjige, dokument odnosno izvor se nalazi kod UBS /United Bible Society; Browne History of British and Foreign Bible Society I – II (1804-54).

Priredio: Jovan Njegović Drndak