Racija i susret sa Ribentropom

Da bi izbegla slanje mađarskih vojnika na istočni front, Budimpešta je ubeđivala Nemce da Srbi spremaju ustanak širih razmera. Ostvaren cilj da se ubijanjem intelektualaca i drugih uglednih ljudi obezglavi Srpstvo

U zloglasnoj mađarskoj raciji u Šajkaškoj koja je trajala od 4. do 19. januara, svirepo je ubijeno 2.345 ljudi. Od toga, 2.203 bili su Srbi, 259 Jevreji, 64 Romi, a među žrtvama bilo je i pripadnika drugih nacija, uključujući i troje Mađara. Oko 1.500 žrtava bili su muškarci, a bestijalno je umoreno i 512 žena i 312 dece.

Racija je, da podsetimo, počela posle sukoba mađarske žandarmerije i vojske sa Šajkaškim partizanskim odredom na Pustajićevom salašu kod Žablja, 4. januara 1942. Ustanički pokret u Vojvodini je, mesecima pre toga, bio u potpunoj defanzivi i to je, praktično, bila jedina još, koliko-toliko, aktivna jedinica, ali sa svega četrdesetak boraca. Tog dana su, ipak, pružili jak otpor, ubivši desetak i ranivši isto toliko žandarma i honveda. Potkraj dana, odred je potpuno razbijen, uz sedam mrtvih i tri ranjena, dok se ostatak razbežao po okolnim ritovima.

Fizičko likvidiranje ostalih članova odreda nastavljeno je i izvršeno u toku nekoliko narednih dana. Tako je, još istog dana, ovaj sukob, nazvan u mnogim neprijateljskim dokumentima „žabaljskim ustankom“, sa vojnog gledišta i stanovišta državne bezbednosti bio završen. Tu istinu ni okupatorske vlasti u nekim svojim kasnijim dokumentima nisu poricale, nego, štaviše, i same isticale“, piše u knjizi „Racija u Južnoj Bačkoj“ Zvonimir Golubović, naš najtemeljniji istraživač događanja u Bačkoj januara 1942.

Ako je bilo tako, a očigledno jeste, zašto je onda vojni i politički vrh u Budimpešti – u oktobru 1946. godine, na suđenju u Novom Sadu, načelnik mađarskog Generalštaba Ferenc Sombathelji-Knaus, koji je izdao direktnu naredbu za raciju, potvrdio je da je za to imao saglasnost regenta Mikloša Hortija – odlučio da krene u krvavi obračun koji će odneti hiljade nevinih života?

Stav da je, kako navodi većina istoričara, jedan od ciljeva racije bilo definitivno uterivanje straha u kosti buntovnim Srbima i početak desrbizacije tradicionalno srpske oblasti, svakako potvrđuju i navedeni brojevi žrtava i, naročito, jezivi strah koji je zavladao posle njihove bestijalne egzekucije.

Ukoliko je, uz to, cilj bio i početak energičnijeg rešavanje jevrejskog pitanja, zbog čega je, uostalom, za komandanta racije i postavljen osvedočeni nemački čovek, general Ferenc Feketehalmi-Cajdner, čija majka Vilhelmina Valinger je, uzgred, bila Nemica, i on je ostvaren: šajkaški Jevreji su u raciji praktično zatrti.

Ako je, najzad, cilj bio da se, ubijanjem intelektualaca i drugih uglednih i imućnih ljudi, obezglavi Srpstvo u Šajkaškoj, i to je ostvareno: u raciji su pobijeni gotovo svi pravoslavni sveštenici, lekari, advokati, profesori, učitelji, inženjeri, apotekari, opštinski beležnici, zanatlije, trgovci, najimućniji zemljoradnici…

Ipak, niko od istoričara ne zanemaruje ni širi istorijski okvir više nego tragičnih događaja u Šajkaškoj, naprotiv. Baš u vreme kada se racija približavala kulminaciji, a nevina srpska, jevrejska i druga „nearijevska“ krv tekla potocima, od 6. do 10. januara 1942. godine, u ranije planiranoj poseti Budimpešti bio je nemački ministar inostranih poslova Joakim fon Ribentrop. Došao je sa Hitlerovim zahtevom da Mađarska na istočni front pošalje 150.000 svojih vojnika, što su Mađari hteli da izbegnu.

„Mađarska je pokušavala da uveri Rajh kako pacifikacija Južnih krajeva zahteva značajnije angažovanje njenih vojnih snaga s obzirom na aktivnosti nepoćudnih Srba i Jevreja sklonih boljševičko-judejsko-masonskoj zaveri. Horti je uveravao nemačku stranu da Srbi spremaju ustanak širih razmera i da su mu zbog toga potrebne značajnije vojne snage, čime je dao raciji širi istorijski kontekst i povod. Mada je unapred bila isplanirana kao antisrpska i antikomunistička, racijom se želeo opravdati skromniji mađarski angažman na Istočnom frontu i time ublažiti nemačko nezadovoljstvo i negativne reakcije“, konstatuje u knjizi „Mađari u Vojvodini 1941-1946“ novosadski istoričar, dr Aleksandar Kasaš.

S druge strane, u studiji „Skica za portret jednog ratnog zločinca – slučaj Ferenca Sombatheljija“ Golubović podseća da je Hitler, kao nagradu za učešće u napadu na Jugoslaviju u aprilu 1941, Mađarskoj dao Bačku, Baranju, Međumurje i Prekomurje, ali da joj je obećao i Banat. Njega su, međutim, zaposeli Nemci. Mađari obećanje, ipak, nisu zaboravili i tvrdnjama da su tobožnji ustanak u Šajkaškoj zapravo podigle partizanske snage iz Banata, pokušavali su da pokažu kako Nemci nisu sposobni da stvari tamo drže pod kontrolom. I da, sledstveno tome, Banat treba prepustiti Mađarskoj, koja će umeti da ga umiri.

„Vojni i politički vrh Mađarske dugo je stajao iza izmišljene tvrdnje da je racijom sprečen ustanak širokih razmera, jer je iz Banata u Bačku prešlo 800 naoružanih partizana, koji su uz pomoć takođe naoružanih pripadnika NOB-a u Bačkoj, imali za cilj da pobiju sve Mađare i Nemce!“, navodi Golubović u studiji o Sombatheljiju.

Koliko, i kako naoružanih, ustanika je 4. januara 1942. bilo na Pustajićevom salašu kod Žablja, čitaoci ovog feljtona su već videli, a ova ne baš naročito nadahnuta, ali za žitelje Šajkaške pogubna mađarska igra, Ribentropa nije ni malo impresionirala. Praktično bez uslova, mađarska strana je pristala da potpiše sporazum o slanju na Istočni front traženih 150.000 honveda. Banat je, razume se, ostao pod nemačkom upravom.

Deset dana posle Ribentropa, u Budimpeštu je, inače, stigao i načelnik nemačkog Generalštaba, feldmaršal Vilhelm Kajtel, da precizira detalje tog sporazuma. Broj honveda koji su u proleće 1942. otišli da se, na strani Vermahta, bore na istočnom frontu povećan je na 200.000. Oni su činili mađarsku Drugu armiju koja se, uzgred, posle sovjetske ofanzive u januaru 1943. raspala, ostavivši u zaleđenim stepama oko 70.000 mrtvih.

Vratimo se, međutim, raciji u Južnoj Bačkoj. Jer, užas u Šajkaškoj, opisan u prethodnim nastavcima, bio je samo njen prvi krvavi čin. Još dok je on trajao, onaj drugi, ne manje strašan, koji će se, takođe u januaru 1942. godine, odigrati u Novom Sadu je, tajno, kako se zločin uostalom uvek i priprema, osmišljavan u Budimpešti.

NASELjAVAJTE ŠAJKAŠKU

Ribentropova poseta dala je krila Stranci strelastih krstova, mađarskoj kopiji Nacional-socijalističke partije Nemačke. Pod parolom „Čija je zemlja, tog je i domovina“, njen predsednik Ferenc Salaši je u jesen 1942. obišao Šajkašku, podstičući mađarske bezemljaše da nasele imanja Srba pobijenih u raciji. Po ulasku nemačkih trupa u Mađarsku, u aprilu 1944, on je došao na čelo vlade u kojoj je, uzgred, mesto zamenika ministra odbrane zauzeo general Feketehalmi-Cajdner. Ta vlada je, zajedno s Nemcima, deportovala 437.000 od blizu milion Jevreja koji su živeli u Mađarskoj. Među njima bilo je i oko 12.000 Jevreja iz Bačke, od kojih se većina nikada nije vratila.

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (1)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (2)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (3)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (5)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (6)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (7)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (8)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (9)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (10)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (11)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (12)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (13)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (14)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (15)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (16)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (17)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (18)