Pod tuđim krstom: Carska protiv kaluđera (2)

Da dalmatinski Srbi nisu tako uporno čuvali svoju pravoslavnu veru, danas sigurno ne bi bilo Srba u celoj Dalmaciji.

Unijaćenje Srba nije prestajalo, ali su samo neznatni uspesi postignuti u selima Kričke, Boljaci i varošici Vrlici. I tu je otpor unijaćenju bio veliki, pa su Srbi ubili popa Petra Krčku zato što se sam pounijatio. Da dalmatinski Srbi nisu tako uporno čuvali svoju pravoslavnu veru, danas sigurno ne bi bilo Srba u celoj Dalmaciji. Oni nisu, kao Srbi u Žumberku i Križevcima, podlegli privilegijama i preimućstvima koje su im nuđenje: da ih vlasti materijalno pomaže, decu o državnom trošku školuju, da se zapošljavaju u javne službe i dr.

Unijaćenje Srba sprovedeno je u Istri. Tokom 1657. godine i kasnije biskup Poreča Ivan Batista de Ljudiće vršio je unijaćenje preko ranijeg misionara, dalmatinskog prevodioca Hiacinta Dimitrija. U Istri su Srbi najviše doprli na zapad i bili potpuno odvojeni od ostalih Srba. U takvoj situaciji morali su podleći unijaćenju.

Unijatski vladika i veliki prozelit Janko Šimrak navodi memorandum biskupa Benka Vinkovića iz 1637. godine austrijskom caru Ferdinandu III, koji mu iznosi svoje namere o unijaćenju Srba graničara: „Isprva se Srbima mogu ostaviti njihovi crkveni obredi, pa kada se budu bolje obučili u rimokatoličkoj veri, napustiće lako svoj grčki obred. Tako je bilo u Istri, u Senjskoj biskupiji i Vinodolu, gde se Srbi, napustivši svoju veru i obrede ne zovu više Srbima (Vlasima) već Hrvatima“.

O tome dr L. M Kostić kaže: „Od ovog nadasve dragocenog akta postaje jasno da katolički prozelitizam, dirigovan iz Rima, kao čisto verska akcija, dobija u predelima Hrvata formu krađe narodnosti, prinudnog primanja tuđe narodnosti. I na tome su Hrvati ostali sve do današnjeg dana“.

Ovaj akt, takođe, dokazuje da je bilo prevera i menjanja narodnosti u Istri i Hrvatskom primorju još pre 1637. godine, možda i mnogo pre.

Sa ovim tekstom dr L. M. Kostić daje značajne podatke koji se ne mogu zaobići: „U Peroj, koji se kao srpska oaza zadržao i pod Austrijom i pod Italijom, i tek sad nestaje pod Hrvatima, Srbi su prinudno preseljeni sredinom 17. veka. Tu je prebačeno srpsko stanovništvo sa brda iznad Budve u Srpskom primorju godine 1657. To se mesto dobro održalo protiv svih pokušaja prozelitizma i krajem 17. veka u njemu stanuju isključivo srpske porodice: Ljubotina, Brajići, Drakovići, Vučelići, Vučetići, Maričevići, Popovići i Radulovići.

NEĆE DA KLEČETAMO

gde katolička crkva nije uspela u direktnom preveravanju, Srbi su bili prinuđeni da ne rade na katoličke praznike, da rade na svoje pravoslavne praznike, da idu na njihove litije, da prihvate novi kalendar… Srpski sabor se 1769. godine žali dvoru da domaće državne vlasti nagone „naše jednoverne da idu u katoličke litije i da kleče, što u našoj crkvi nije u običaju, pa se na to nagone i batinaju, i to: ono prvo se događa u Novoj Gradiškoj i po mnogim mestima u Slavoniji, a ovo drugo po Karlovačkom generalitetu i po Baniji“.

Po Aleksu Iviću, „neprijateljstvo katoličkog sveštenstva i austrijske vlade prema pravoslavlju bivalo je sve jače i sve očiglednije. Naročito su zabranjivali Srbima podizanje manastira i preseljavanje kaluđera pravoslavnih iz Turske na austrijsko zemljište. Kad 1642. godine odbegoše iz manastira Rmnja i Moštenice oko sto kaluđera na primorsku granicu, noseći uza se manastirske dragocenosti i ukrase, zamoli njihov iguman Kiril dozvolu da podigne u Primorju jedan manastir.

Zapitan u toj stvari za mišljenje, predloži grof Frankopan da se odbije igumanova molba, jer će se, kao što on reče, lakše uvesti u tom slučaju katolička vera među pravoslavne. Srbi Krpoćani, veli Frankopan, primili su svi listom katoličku veru, a ima tome nekoliko primera i u Žumberku kao i u Uskočkoj Gori“. Na intervenciju grofa Frankopana, koji ni ovom prilikom nije mogao pokriti svoju mržnju prema svemu što je srpsko, izađe januara 1643. godine careva rezolucija da se kaluđeri i popovi srpski iz Turske ne primaju i da se ne smeju naseljavati po Hrvatskoj i Slavoniji“.

Pojedinačno katoličenje nastavljeno je i dalje i to vrlo uspešno. Po Adamu Pribićeviću („Naseljavanje Srba po Hrvatskoj i Dalmaciji“, Vindzor, Kanada 1955), to je naročito bio slučaj u Lici gde su, „pretnjama i azilom pokatoličeni: Adžije, Starčevići, Petrovići, Uzelci, Vukovići, Došeni i drugi“. A bilo je prelaza u katoličku veru pojedinaca koji su bili od centralne vlasti naročito odlikovani ili unapređeni; uslov je bio – odricanje pradedovske pravoslavne vere.

Na primer, „u vojsci bila su pravoslavnim Srbima više od dva veka onemogućena napredovanja u više vojničke stepene samo zato što su pravoslavni. Tek za vreme carice Marije Terezije uspeli su pojedini pravoslavni Srbi u Hrvatskoj da dobiju i najviše činove. Jedan od prvih bio je Mihailo Mikašinović, sin krajiškog vojvode iz sela Plavšinaca kod Koprivnice. On je svojim junaštvom i drugim vojničkim vrlinama uspeo da od carice dobije čin podmaršala austrijske vojske i titulu barona iako je uvek ostao odličan Srbin i pravoslavac i odlučan branilac pravoslavlja u Varaždinskom generalitetu kada se svim sredstvima nastojalo da se Srbi odbiju od pravoslavlja i sjedine s Rimskom crkvom. On je čak bio protiv toga da se Srbi žene katolkinjama „da ne bi i sami radili na zaturanju svoga naroda“, kako se izražavao u jednom sačuvanom pismu mitropolitu Nenadoviću iz 1769. godine.

Jovan Radonjić podseća da je akcija protiv pravoslavlja povedena još žešće neposredno posle sklapanja Karlovačkog mira u januaru 1699. godine. A kad je Habzburška monarhija u proleće 1716. godine ušla u rat s Turcima i srpska oružana pomoć bila joj je potrebna više nego ikad, akcija protiv pravoslavlja je skoro prestala. Srbi u srezu Križevačkom to koriste žaleći se na unijatskog episkopa u manastiru Marči Rafaila Markovića i tražeći postavljenje pravoslavnog vladike. Kad dvor nije odobrio postavljenje pravoslavnog vladike, Srbi su se pobunili u Varaždinskom generalitetu.

(Nastaviće se)

Ostoja Milisavljević

Izvor: VEČERNjE NOVOSTI

Vezane vijesti:

Pod tuđim krstom: Vatikan krsti krštene (1)

Pod tuđim krstom : Slovo vladike Teofana (3)

Pod tuđim krstom : Zakon ministra Budaka (4)

Pod tuđim krstom : Puškom čistiti veru! (5)

Pod tuđim krstom: Biskup savetuje Srbe (6)

Pod tuđim krstom: Gresi Svete stolice (7)

Pod tuđim krstom: Hrvat samo – katolik (8)

Pod tuđim krstom: Planovi fratra Brkana (9)

Pod tuđim krstom: Pokolj na Svetog Iliju (10)

Pod tuđim krstom: Tajnu skriva Vatikan (11)

Pod tuđim krstom: Vatikan krije zločin (12)

Pod tuđim krstom: Četnik već u vrtiću! (13)