Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
Kako je i zašto propao prvi pokušaj istorijskog izmirenja Srba i Hrvata. Austrougarski oficiri Hrvati nisu ostali verni zakletvi Kraljevini SHS
Primajući NIN-ovu nagradu januara 1990. godine za roman „Vaznesenje“, danas, već pomalo zaboravljeni pisac Vojislav Lubarda, podsećajući na 70 godina od postanka jugoslovenske države i prvog „istorijskog pomirenja“ Srba i Hrvata, reći će da su Srbi iz Srbije učinili ono što im je odvajkada ležalo u prirodi – „da praštaju i najgorim dušmanima“. Ovaj književnik, koji je sedamdesetih godina prošlog veka morao da izbegne iz Sarajeva samo zato što nije mogao licimerski da prikriva ko je i šta je, dodao je tom prilikom „da Srbi, odnosno njihovi politički prvaci, nisu olako, čak bezumno, oprostili krvnicima koji su nemilosrdno kasapili srpski narod od 1914. do 1918. godine, da neke od njih režim Karađorđevića nije uzdizao do najvećeg dostojanstva“, sigurno je da bi „1941. godine bilo upola manje ustaških koljača i upola manje poklanih Srba…“
Teško je pronaći, u celoj Evropi, da je bilo koja država postupila poput Srba iz Srbije, važnom šrafu u pobedi saveznika u Velikom ratu, i tvorcima Jugoslavije.
Politički vrh Srbije, kao prvi korak u pokazivanju i dokazivanju iskrenih namera u svejugoslovenskom pristupu i poštovanju nacionalnog pitanja, otvorio je proces nacionalnog istorijskog pomirenja. Prvi korak je bio da izbriše sve ono što se zbilo do 1. decembra 1918. i preda zauvek zaboravu. To je trebalo da bude osnova za zajednički život u novoj državi. Istovremeno, ovo je bio i signal drugim narodima, a najpre Hrvatima, da Srbija nije ono što je o njoj širila propagadna mašinerija iz Beča i da Srbi ne žele da budu tlačitelji troimene braće.
Stvaranjem zajedničke države Hrvati i Slovenci su za početak ušli u blok onih koji su trijumfovali i tako bili oslobođeni plaćanja ogromnih ratnih šteta. Istinske namere srpske strane najbolje ilustruje masovni prijem bivših austrougarskih oficira, posebno Hrvata, u novu jugoslovensku vojsku. Jedan austrijski istoričar, Jedlička, pišući o ovome, i to s poprilične vremenske distance, posle Drugog svetskog rata, izneo je tvrdnju da se ni u jednoj državi nastaloj na ruševinama Habzburškog carstva, „nije tako blagonaklono odnosilo prema bivšim oficirima Crno-žute monarhije, kao u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca“.
U novu, jugoslovensku vojsku primani su čak i najosvedočeniji neprijatelji Srbije, od generala, do nižih oficira, koji su okrvavili ruke, kakav je bio slučaj i sa zloglasnim guvernerom za vreme okupacije, grofom Johanom Salisom Sevićem, koji je javno po Beogradu govorio da „Austrougarska ima dovoljno vešala za celu Srbiju“.
U jugoslovensku vojsku primljen je odmah posle proglašenja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i jedan Slavko Kvaternik, koji je bio major i šef političkog odeljenja Vojne uprave za Srbiju. Taj isti čovek će u aprilu 1941. proklamovati hrvatsko-muslimansku ustašku državu. Od 1915. do 1918, za vreme okupacije, vodio je najpoverljiviju političku grupu. Iako poznat kao izraziti „srbožder“, primljen je u jugoslovensku vojsku sa činom više – potpukovničkim. Pošto je jedno vreme proveo u štabu Potiske divizije, kasnije je postavljen za komandanta garnizona u Celju. Doživeo je i tu čast da ga kralj Aleksandar 1918. primi u „naročitu audijenciju“ i, zatim, odlikuje Ordenom Belog orla.
Među bivšim austrougarskim oficirima koji su primljeni sa činom više u jugoslovensku vojsku, bila je grupa oficira i podoficira koji su bili nosioci Ordena Marije Terezije koji je automatski donosio i titulu barona, odnosno pripadnost austrijskom i mađarskom plemstvu. To su bili Georg Dragičević, Ivan Iskrić, Vladimir Aksa, Gojkomir Glogovac. Ovo najviše vojničko priznanje dobijali su za masakr srpskih vojnika po prelasku Drine.
Većina austrougarskih oficira Hrvata nije ostala verna zakletvi koju su položili Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Neki su se odmah stavili u službu država koje su želele raspad Jugoslavije. A drugi su to uradili 1941. godine, čim je nacistička Nemačka napala Kraljevinu Jugoslaviju.
Koliko je bilo krhko ovo „istorijsko pomirenje“ i koliko je bila štetna odluka o prijemu u jugoslovensku vojsku tolikog broja bivših austrougarskih oficira, uglavnom bez ikakve provere, govori podatak da je u prve četiri godine postojanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca zabeleženo 19 špijunskih afera iza kojih je, uglavnom, stajao Stjepan plemeniti Sarkotić, okupacioni guverner BiH, koji će emigrirati u Beč i suštinski biti formalni osnovač ustaškog pokreta.
Najznačajnija afera je zabeležena u leto 1923, kada je otkrivena ozbiljna tajna organizacija bivših austrougarskih oficira Hrvata koji su se spremali da novoj državi, pod čiju su zastavu stupili, zadaju smrtni udarac. Vasa Kazamirović piše da je centar špijunske države bio u Zagrebu, sa jakim ispostavama u Varaždinu, Virovitici, Skoplju, Bitolju i Debru. Iz Debra su kraci išli ka Albaniji, odnosno prema Tirani. Tih dana će se u beogradskoj štampi pojaviti prvi zahtevi za uklanjanje bivših austrougarskih oficira iz jugoslovenske vojske.
– Austrougarski duh ne sme se više trpeti u vojsci, jer za nju predstavlja najveću opasnost – pisalo je, između ostalog, u „Vremenu“ 17. jula 1923.
U trag ovoj zavereničkoj organizaciji ušlo se posle hapšenja Danice Androlić, lične sekretarice vođe Hrvatske seljačke stranke, Stjepana Radića, na jugoslovensko- italijanskoj granici. Kod nje su pronađeni kompromitujući dokumenati, upravo vezani za ovu tajnu organizaciju.
Na čelu zaverenika nalazio se potpukovnik Slavko Kvaternik koga će lično kralj Aleksandar odlikovati. Prilikom hapšenja kod njega je pronađena studija, namenjena Italijanima, o stanju na jugoslovenskim granicama. Pored oficira, u ovoj grupi bilo je i ličnosti koje su imale visoke položaje u državnoj upravi, bankarstvu i industriji.
Odluka kralja Aleksandra da masovno prima u jugoslovensku vojsku austro-ugarske oficire iz Hrvatske, pa da tako ojača jugoslovensku vojnu silu, mogla bi se pravdati opasnošću od izbijanja rata sa Italijom, koji je tih godina visio u vazduhu, ali i tradicionalnom netrpeljivošću Hrvata sa komšijama sa Apeninskog poluostrva. Međutim, vreme će ga ubrzo demantovati. Već 1920, kada su velike sile bile odlučile da predaju Rijeku Italiji i kada je samo korak delio od ratnog sukoba, u Zagrebu, a dobrim delom i u ostatku Hrvatske, nije pokazan ni minimum volje da se ratuje i brani ovaj grad. Dokumenta govore da su se na mitinzima u tom delu zemlje, koji je trebalo da podignu patriotsku atmosferu, naprotiv, čule parole i uzvici: „Ne trebamo rata, neka idu gospoda u rat, dolje Srbija!“
Kada je 10. aprila 1941. proglašena Nezavisna Država Hrvatska, 3.600 oficira jugoslovenske vojske postaje stožer Pavelićeve vojske. Među njima su bili – 31 general, 228 pukovnika, 254 majora, više od 1.000 kapetana, 500 poručnika…
SVE SRPSKE STRANKE BILE ZA ZAJEDNIŠTVO
Kada je proglašena Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, i kad se Narodna skupština Srbije, 29. decembra 1918. godine, sastala da to potvrdi ili odbaci, nijedna ozbiljnija politička partija nije ni pomislila na to da akt od 1. decembra te godine dovede u pitanje. Sve su stranke jednoglasno bile za ulazak Srbije u novu državu, iako je svakom od prisutnih poslanika bilo potpuno jasno da se Srbija time „pretapa u Kraljevinu SHS“, i to bez ikakvih uslova, ne zadržavajući nikakvu autonomnu vlast, a dopuštajući istovremeno postojanje pokrajinskih uprava u drugim oblastima.
Tek kad su Hrvati počeli opstrukcije u novoj državi, u Beogradu će se čuti prvi glasovi da Jugoslaviju nije trebalo stvarati, da je bilo bolje da se formira samostalna država, uključujući teritorije gde su Srbi bili većinski narod.
Autor:
Izvor: NOVOSTI
Vezane vijesti:
Da li je Kraljevina SHS bila greška? | Jadovno 1941.
