OBLASNI ODBOR JADRANSKE STRAŽE U DUBROVNIKU

Jadranska straža osnovana je 1922. Društveni znak bio je buzdovan Kraljevića Marka izvučen napola iz mora. (1). U Domu Jadranske straže u Tivtu Jadranska straža održala je 22.marta 1931. svoju skupštinu. Tajnik Blažo Đurović obraćajući se omladini istakao je: „ od tebe omladino, uzdanico naša, svi mi očekujemo ostvarenje svojih snova, … a osobito naša braća i sestre koji danas čame u ropstvu tuđina, gledaju u tebe i čekaju da im ti najaviš zoru novih dana, uskrsnuće svoje.“ Ideal Jadranske straže bio je „Sve za Jadran, a Jadran ni za što.“ (2).

Delegacija Js. iz Trpnja posetila je nacionalno selo Gornju Vrućicu. Od 240 stanovnika učlanilo se 30 lica, t.j. iz svake obitelji po jedna osoba. Mjesni odbor poslao je 14. novembra 1930. svoju delegaciju u Donju Vrućicu. Mjesni odbor Js. organizovao je podmladak pri osnovnim školama u Trpnju i Gornjoj Vrućici.  Mjesni odbor Js. u Orebiću priredio je 17. decembra 1930. zabavu. Prostrana opštinska vijećnica, u kojoj je održana zabava, bila je sva ispunjena posjetiocima. (3).

Grad Dubrovnik predao je 1932. počasnu bojnu zastavu razaraču „Dubrovnik“ u prisustvu izaslanika kralja, načelnika grada, pretstavnika ustanova, udruženja i mnogobrojnog građanstva Dubrovnika. Ceo Dubrovnik, kao i Gruž bili su okićeni jugoslovenskim zastavama. Pristanište u Gružu, u kome je razarač bio usidren lepršalo se u moru zastavica. Brod je bio okićen lavorikom i cvećem. Blagoslov zastave izvršili su pravoslavni i katolički sveštenik. Pri predaji zastave načelnik grada Dubrovnika  dr. Mića Mićić izjavio je : „Slika sv. Vlaha, patrona Dubrovačkog, koja je utisnuta na zastavi neka bude uvek u pomoći jugoslovenskim mornarima …”. Zastavu je primio komandant razarača Dubrovnik, kapetan bojnog broda Armin Pavić.(4)

Oblasni odbor Dubrovnik u svojim prostorijama uredio je društvenu biblioteku. Prilikom održanja Oblasne skupštine u Korčuli 1933. priređene su velike svečanosti. Iza svečanosti osnovana je u Korčuli muzika Jadranske straže. Februara 1934. održana je revija jugoslavenskih narodnih nošnji sa igrankom.  Prilikom Oblasne skupštine u Kotoru juna 1934. priređen je društveni izlet u Kotor, Cetinje i Budvu. Mjesni odbor Korčula priredio je sa muzikom izlet u Trpanj, Lumbardu i u Lovište, a učestvovao je na proslavi Js u Bitolju. Mjesni odbor Trpanj priredio je izlete do Drvenika, Dube i Drače. Mjesni odbor Blato na Korčuli priredilo je izlet u Prigradicu, a Mjesni odbor Tivat u Cetinje. Oblasni odbor Dubrovnik priredio je 31. 10. 1934. komemoraciju kralju Aleksandru uz učestvovanje svih društava grada  Dubrovnika. Oblasni  odbor Dubrovnik radio je 1934. na nacionalizaciji imena sa nenarodnim oblikom. Prilikom otkrivanja spomenika Njegošu u Trebinju, izaslanstvo Oblasnog odbora Dubrovnik položilo je venac. Novi ogranci Js osnovani su 1934. u Dunavima, Županjem Selu, Kuni, Lumbardi, Poljicima, Pupnatu, Smokvici i Herceg Novom. Ogranci Čilipi, Kameno, Koločep, Lopud, Mrcine, Ston i Trsteno nisu bili aktivni.  Delatnost odbora u Tivtu protezala se na ratnu mornaricu i arsenalske radnike.  Oblasni odbor Dubrovnik 1934. imao je 10 Mjesnih odbora : Dubrovnik I, Dubrovnik II, Blato na  Korčuli,  Duba, Đenović, Korčula, Kotor, Orebić, Tivat, Trpanj. Povjereništava 13 i to: Babino Polje, Blato (Mljet), Goveđari, Drvenik, Kuna, Lovišće, Mlini, Poljice, Risan, Trebinje, Cavtat, Žrnovo i Pomorska vojna akademija. Brojno stanje članstva bilo je 31.12.1933. 1.584, a 31.12.1934. bilo je 1.608. U Dubrovniku podmladak Js delovao je u Muškoj i Ženskoj građanskoj školi, Gimnaziji, Privatnoj franjevačkoj gimnaziji i Pomorskoj trgovačkoj akademiji. Brojno stanje podmlatka 1933. bilo je 1.364. (5).

U dopisu iz Dubrovnika od 27.4.1935.  časopisu “Podmladak Jadranske straže” izveštavali su da su pri Trgovačkoj akademiji u Dubrovniku osnovali Podmladak J.s. od 45 članova. Na čelu je bio profesor M. Beloti. Iz Herceg Novog su javljali da su pri Učiteljskoj školi osnovali  Podmladak J.s.  u koji se upisalo 75 članova. Na čelu im je  bila profesorka Bogumila Janjanin.  Podmladak J.s. pri Državnoj realnoj gimnaziji u Dubrovniku osnovan je 1.10. 1934. nastojanjem prof. Miloša S. Na godišnjoj skupštini održanoj 30.10. 1934. izabrana je Uprava : pretsjednik Galzinski Vitold; potpretsjednik Ercegović Milislav; tajnik Beritić Tihomil; zamjenik tajnika Njivić Antica; blagajnik Pavlović Josip; zamjenik blagajnika M. Grbavić. U izveštaju od 18. 1. 1937. istaknuto je da  su  pri Ženskoj zanatskoj školi u Dubrovniku bile 42 članice Podmladatka J.s. Bila je izabrana nova Uprava: pretsjednica Radovan Ljubica, uč. III str. razr.; potpredsjednica Gale Lenka, uč. III razreda;  blagajnica Kralj Branka, uč. II razr.; Revizori : Kolić Katica, III razr.; Mašin Stanislava, II razr. Odbornici : Dobrota Vidosava i Radovan Nevenka, I razr. (6)

Oblasni odbor Js. u Dubrovniku priredio je 9. aprila 1935. pomen M. Pupinu, kome su prisustvovali pretstavnici svih gradskih nacionalnih, kulturnih i humanih udruženja. O životu i radu M. Pupina govorio je potpredsednik Oblasnog odbora Dušan Bašić, vrhovni državni tužilac u penziji.  Jadranska straža u Dubrovniku održala je 23.maja 1937. svoju redovnu godišnju oblasnu skupštinu, kojoj su prisustvovali članovi uprave kao  i  delegati mjesnih odbora Kotora, Tivta, Baošića, Dubrovnika 2, Korčule i Blata na Korčuli, te Povjereništava Cavtata, Veleluke i Suđurđa.  U upravni oblasni odbor birani su članovi dosadašnje uprave a i  ugledniji građani bez obzira na partijsku pripadnost, jer Jadranska straža nije političko udruženje, već patriotsko sa devizom da čuvamo Jugoslaviju i naše more.  Zaključeno je da se otvori prenoćište za članove i podmladak  Jadranske straže koji iz unutrašnjosti u velikom broju silazi na more. Zaključeno je  da se omogući štampanje knjige “Vodić” kroz Boku-Kotorsku od Petra Šerovića osobitog poznavaoca i pisca istorije Boke-Kotorske , u interesu turizma na Jadranu.(7)

O odnosu građana Dubrovnika prema Jadranskoj straži u glasniku „Jadranska straža“ ističe se : „Skoro u svakoj prigodi kada su trebale doći do izražaja simpatije za djelo Jadranske straže, Dubrovnik je bio na visini na kojoj se može slobodno takmičiti i sa jačim sredinama, veće aktivnosti i bogatstva.“ U Dubrovnik je 30. maja 1931. stiglo posebnim vozovima preko 600 izletnika Jadranske straže  iz svih krajeva Južne Srbije (Makedonije). Izletnici su predvođeni Sokolskom i građanskom kumanovskom muzikom (u živopisnoj narodnoj nošnji svoga kraja) u povorci došli u grad, pozdravljeni burnim pljeskanjem. Ispred gradske opštine pozdravio ih je u ime dubrovačke Jadranske straže Dušan Bašić istakavši : „ … dolaskom u drevni slavenski grad obnavljaju one veze , koje su i u davnoj prošlosti usko vezivale stari slobodni Dubrovnik sa carskim Skopljem.“ U počast izletnicima vojna muzika otsvirala je na Šetalištu Kralja Aleksandra birani program. Jadranska straža u Dubrovniku  ovom prilikom poklonila je pevačkom društvu „Vardar“ lovor vijenac sa natpisom „Jadranska straža u Dubrovniku 30 V 1931. Srpskom Pjevačkom Društvu „Vardar“ u Skoplju“. Mjesni odbor Jadranske straže u Dubrovniku organizovao je podmladak Jadranske straže u Velikoj realnoj gimnaziji, Trgovačkoj akademiji, Učiteljskoj školi, Muškoj i Ženskoj građanskoj školi i u osnovnim školama. Podmladak su vodili na izlet u Boku Kotorsku i Trebinje. Jadranska straža sarađivala je sa sokolskim društvima. U redovima Saveza sokola i Jadranske straže bili su nacionalni pregaoci. Ljuba  Jovanović, iz Kotora,  bio  je. starešina Sokolske  župe  Beograd „Dušan  Silni“ od 1920. do 1923.  a od  1923.   bio  je  predsednik  Oblasnog  odbora  Jadranske  straže  u  Beogradu. Bio je  na čelu redakcionog odbora za Almanah Jadranske Straže.  Starešina Sokolskog društva Đenović, Jerotej Jovo Petković, uređivao je „Sokolski vestnik“ okruga župe Mostarske (1921-1922.) i „Jadranska straža“ bokeški prigodni list (1924.). Mjesni odbor Trpanj organizovao je proslavu rođendana Kralja Petra  1931. u Trpnju zajedno sa sokolskim društvom. Skupština Mjesnog odbora Jadranske straže u Makarskoj 31. januara 1932. održana je u prostorijama Sokolskog doma. Mesni odbor Js. u Ulcinju je zajedno sa Sokolskim društvom Ulcinj (članovi, naraštaj i podmladak u svečanim sokolskim odorama) i masom građana proslavio desetogodišnjicu Jadranske straže u Ulcinju. Oblasni odbor Jadranske straže u Dubrovniku proslavio je Jadranski dan 1935. svečanom sjednicom u dvorani Narodne ženske zadruge. Bili su prisutni pretstavnici civilnih i vojnih vlasti te nacionalnih i kulturnih ustanova grada Dubrovnika. Članovi Oblasnog odbora Jadranske straže u Dubrovniku 1932. bili su Pretsjednik Ivo Lovrićević, direktor Pomorske akademije; potpretsjednici : Janko Kršnjavi i dr. Đivo Supilo; sekretari: dr. Ante Bernardi i Stijepo Kastrapeli. Na teritoriji koju je obuhvatao Oblasni odbor Dubrovnik bilo je 1932. 3.537 članova u 33 ogranka. Bilo je 11 sekcija podmladka. Ogranci (mjesni odbori i povjereništva)  bili su u  Blatu na  Korčuli, Velaluci, Korčuli, Orebiću, Trpnju, Vrućici (Gornjoj i Donjoj), Dubi na Stonskom Ratu, Stonu, Trebinju, Dubrovniku, Gružu (Dubrovnik 2), Lopudu, Komolcu, Grudi, Popovićima, Župi-Mlini, Cavtatu, Obodu, Postranju, Ćilipima, Mrcinama, Babin Polju, Maranoviću, Herceg Novom, Igalu, Kumboru, Đenoviću, Baošiću, Kotoru, Tivtu i Suđurađu. Jadranska straža priređivala je balove u Dubrovniku. U počasnom odboru  dama za ples Jadranske straže 1930. bile su : Maksimilijana Vasić, Jelena Bašović, Pina Lovričević, Ana Sbutega, Anka Brili, Marija Marinović, Rada Mičić, Jela Nedeljković, Ana Skrivanić, Anka Rajić, Bože Hadžija i Mira Nardeli. Jadranski dan proslavljen je 31.oktobra 1936. u dvorani  Dubrovačkog radničkog društva. Oblasni odbor i Podmladak Jadranske straže u Dubrovniku priredili su 23.januara 1937. u prostorijama Oficirskog doma akademiju sa plesom. Na zabavi je učestvovala mnogobrojna publika iz svih slojeva građanstva od pomlatka do pretstavnika civilnih i vojnih vlasti. Pre plesa održana je akademija, na kojoj su sudjelovali članovi i podmladak Jadranske straže  i poznate muzičke sile u gradu. Branko Hope otpevao je romanse uz pratnju svoga profesora Mo Rogovskog. Učestvovale su Dora Trojanović i Marija Grazio. Ples je trajao sve do zore. Zabava je imala odjeka u celom gradu.

Prilikom svečanog otvaranja Doma Jadranske straže u Dobroti 23. jula 1939. Dubrovački Oblasni odbor Js. održao je glavnu skupštinu u Kotoru. Skupštinu je otvorio pretsjednik Mjesnog odbora Js. u Kotoru Marko komodor Dabčević (8).

Oblasni odbor J.s. u Dubrovniku, zajedno sa Mjesnim odborom J.s. u Gružu proslavio je 5. decembra 1937. o prazniku Sv. Nikole, zaštitnika pomoraca, slavu

„Dana Pomoraca” u hotelu Wregg u Gružu.  Preko lista „Dubrovnik” pozvao je pomorske kapetane, strojarske časnike i mornare da posjete proslavu. (9)

Jadranska straža u Dubrovniku proslavila je 30. oktobra 1938. svoju slavu „Jadranski dan”. U Oficirskom domu održana je akademija, koju je pozdravnom riječi otvorio predsednik Dušan Bašić, nakon čega je održano predavanje o oslobođenju jadranske obale i o važnosti mora za napredak i veličinu države i naroda. Akademija se nastavila prigodnim deklamacijama i dvema koncertnim  tačkama koje je izvršio Podmladak Jadranske Straže posle čega je sledila igranka.  Proslavi su prisustvovali vojne i civilne vlasti, te nacionalna i kulturna društva i mnogobrojno građanstvo. (10)

Sporazumom  Cvetković-Maček 26.8.1939.  Dubrovnik  je  odvojen  od  Zetske  banovine  i   dodeljen  novostvorenoj  Banovini  Hrvatskoj. HSS je u Banovini Hrvatskoj odmah počeo sa progonima. Časopis „Jadranska straža“ iz Splita januara 1940. preneo je izveštaj Povjereništva Jadranske straže Suđurađ : „Radi mjesnih prilika povjereništvo nije priredilo većih zabava i manifestacija, već se proslava Jadranskog dana obavila održavanjem svečane sjednice“. Oblasni odbor Jadranske straže u Dubrovniku proslavio je 31.oktobra 1940. Jadranski dan održavši svečanu sednicu na kojoj je predsjednik Dušan Bašić u pozdravnom govoru istakao istorijsku važnost Jadranskog dana. U izveštaju se ističe: „Drugih priredaba nije bilo zbog sadašnjih teških prilika. Toga dana na društvenim prostorijama vijala se društvena zastava“. Dok se u Banovini Hrvatskoj Jadranska straža našla u teškim prilikama  u Zetskoj banovini radila je normalno. Mjesni odbor Jadranske straže Tivat proslavio je Jadranski dan 31.10.1940. priredivši besplatnu bioskopsku predstavu za sve kaplare, vojnike i mornare tivatskog garnizona. Istog dana uveče, a posle redovne bioskopske predstave, priređen je za sve učesnike ples. U Upravnom odboru Oblasnog odbora Jadranske straže u Dubrovniku 1940. bili su: pretsjednik Dušan Bašić; potpretsjednici Marko Dabčević, komodor i Niko Baule, pomorski kapetan; tajnici Mirko Bakočević i Vicko Luksio; blagajnik Pasko Benta; bibliotekar i arhivar gđa Regina Car, učiteljica u penziji (11).

Na podsticaj iz Hercegovine i pomoći pristalica Narodne odbrane, članstva Sokola i Jadranske straže, a pod rukovodstvom Mirka Stankovića, održan je 16. decembra 1939. „javni dogovor” u cilju „okupljanja srpstva kao naroda” i podsticanja „nacionalne akcije” u cilju „beskompromisnog odražavanja svih ustanova koje su bitne za čuvanje i održavanje narodnog jedinstva”. (12)

U listu ,,Dubrovnik” istaknuto je da je masovnim upisivanjem u članstvo Jadranske straže u Tivtu ,,protivnika osnovnih principa same ove institucije” dovedena nova uprava. Od tog vremena u cijelom radu tivatske Jadranske straže  vladao je frankovački duh. Uprava je odbijala upis nekoliko stotina službenika ratne mornarice iz Tivta, kad su ovi to tražili. Na godišnjoj skupštini ,,Jadranske straže” 9. februara 1941. u Tivtu učestvovala je četvrtina članova, pristalica frankovačke uprave, predvođenih od ljudi koji su skinuli državni grb sa zgrade tivatske općine. Sa skupštine su izostali oni koji su  protestovali  protiv rada te grupe ljudi, ili da se ne izlože uvredama i pogrdama bukača. U svom govoru potpredsjednik Ilko Perušina istakao je da se tivatska  Jadranska straža sada nalazi u ,,hrvatskim rukama”, i da je iz ovih ruku ,,neće oteti nikakva sila”. (13)

Sve što se dešavalo u Banovini Hrvatskoj bilo je uvod u ono što se dešavalo u NDH.

Saša Nedeljković

član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije

1.Silvije Alfirević, „Jadranska straža i naše pomorstvo”, „Dubrovački zabavnik”, izdanje knjižare i štamparije „Jadran”, Dubrovnik 1928, str.85;

2. „Glavna godišnja skupština“, „Jadranska straža“, br. 8,  august 1931, Split, str. 223;

3. „Jadranska straža“,br. 3, Mart 1931, Split, str. 82; „Jadranska straža“, br. 8,  august 1931, Split, str. 224;

4. M. Vukelić-Desanski, „Velika svečanost u Dubrovniku”, „Nedeljne ilustracije“, br. 40, Beograd, 2 oktobra 1932, str. 30;

5. „Izveštaj Glavnog odbora Jadranske straže za IV glavnu skupštinu Ljubljana, 6-8.9.1935“, str. 11-12;

6. „Podmladak Jadranske straže“, juni 1934, br. 10, Split, str. 170, 171; „Podmladak Jadranske straže“, maj 1935, br. 9, Split;  „Podmladak Jadranske straže“, mart 1937, br. 7, Split, str.111;

7. „Jadranska straža“,br. 5, Maj 1935, Split, str. 208; „Jadranska straža u Dubrovniku“, „Dubrovnik”,  br. 17, Dubrovnik, 29 maj 1937, str.5;

8. br.5, maj 1931, str.138-139; „Izlet Jadranske straže iz Južne Srbije“, br.10, str.279, oktobar 1931; br.2, str.65,februar 1932; str.378, br.10, oktobar 1932; br.11, novembar 1932; str.510, br.12, decembar 1936; „Akademija“,str.120, mart 1937,br.3; str. 383, br.9, septembar 1939; „Jadranska straža“, Split; 

9. „ Jadranska Straža proslavlja Sv. Nikolu”, br. 45,  „Dubrovnik”, 4 Decembar 1937, Dubrovnik, str. 3;

10.  „Jadranska straža u Dubrovniku“, „Dubrovnik”,  br. 44, Dubrovnik, 5 novembra 1938, str. 4;

11. Jadranska straža, str.33,br.1, januar 1940; str.508, 509, Decembar 1940,br.12, Split

12. „Dubrovnik u narodnooslobodilačkoj borbi i socijalističkoj revoluciji 1941-1945”, str. 1051;

13. J, ,,Vrabac u lastavičinom gnjezdu.”,  „Dubrovnik”,  br. 8, Dubrovnik,  22 februara 1941, str. 3-4;