Novi talas srpskog filma: Proboj kraljeve vojske na male ekrane

I dalje se snimaju dela klasične komunističke propagande, ali, od početka je vidljiva borba za drugačiji filmski poredak. Postoje različite definicije ovog pojma, međutim, trebalo bi da je ključno pitanje da li je neko ostvarenje komunistička propaganda ili ne

PIŠE: Miloslav SAMARDžIĆ

Prošlo je 26 godina od obnavljanja formalne demokratije u Srbiji. Naoko, od tada se mnogo toga promenilo. Međutim, gledajući suštinu stvari, promene su veoma spore. Sistem je u osnovi ostao socijalistički: dočepati se vlasti radi lične koristi i potom na svaki način braniti osvojenu poziciju.

Slična stvar je i u kulturi: glavni tokovi su centralizovani i dirigovani.

Kako se diriguju, može se videti i na primeru filma. Do 1990. godine, u socijalističkoj Jugoslaviji snimljeno je oko 1.000 igranih filmova, od kojih najviše istorijskih, i to partizanskih, oko 600. Od te godine do danas broj filmova sa istorijskom tematikom drastično opada. Jer, vlast je shvatila da je tolika produkcija komunističke propagande u novim okolnostima, posle pada Berlinskog zida, neumesna, a da joj druge priče o istoriji, blago rečeno, ne odgovaraju. Ne samo kada je reč o Drugom svetskom ratu, koju su toliko falsifikovali, već i o istoriji uopšte, jer ako bi se ekranizovali podvizi, na primer, Nemanjića i Lazarevića, Karađorđa i Miloša, vojvode Mišića i vojvode Stepe, itd, onda bi se lako videlo koliko su komunistički “narodni heroji“ zapravo minorne istorijske ličnosti.

Od 1990. godine o Drugom svetskom ratu snimljeno je svega nekoliko igranih ostvarenja, koja su žanrovski u osnovi ista kao i ona iz ranijeg perioda. Tipični primeri su film “Kako su me ukrali Nemci“ iz 2011. i TV serija “Ravna Gora“ iz 2013. godine.

Kinematografije i televizije zapadnih zemalja mnogo više su posvećene svojoj istoriji nego Srbija, što je još jedan apsurd. Svaka politička garnitura kune se u “evropski put“, a ni jedna ne donosi istinske vrednosti iz Evrope, u koje spada i poštovanje sopstvene istorije. U ovom smislu nedavno je govorio novi urednik Kulturno-umetničkog programa Radio-televizije Srbije, Nebojša Bradić, tvrdeći da će se to najzad promeniti. Internet pretraživač pokazuje da se Bradić i pre desetak godina zalagao za više istorijskih tema u kinematografiji. Izgleda da će najzad uspeti da pokrene stvari sa mrtve tačke, jer je nedavno najavio veliku igranu seriju RTS-a o Nemanjićima, čije emitovanje bi trebalo da počne sledeće godine.

Tu seriju ćemo jedva dočekati, ali, teško da će se nešto bitno promeniti u vezi teme koja nas najviše zanima: Drugi svetski rat. Ne samo što nema ni najave filmova i TV serija sa realnim prikazima događaja, koji bi anulirali efekte onih 600 propagandnih filmova, već se ta propaganda i dalje uporno reprizira.

Za utehu, stvari bolje stoje kada je reč o dokumentarnim serijama i filmovima. I dalje se snimaju dela klasične komunističke propagande, ali, još od početka je vidljiva borba za drugačiji filmski poredak – za novi talas srpskog filma. Postoje različite definicije ovog pojma, međutim, trebalo bi da je ključno pitanje da li je neko ostvarenje komunistička propaganda ili ne. Zanimljivo je kako je ova stvar jasna kada je reč o nacional-socijalizmu, dok se internacionalni socijalizam pokazao kao mnogo otporniji i prilagodljiviji.

Početak novog talasa srpskog dokumentarnog filma pada u 1991. godinu i seriju RTS-a “Jugoslavija u ratu 1941-1945“ režisera Milana Kundakovića i urednika Božidara Nikolića. Sa 26 epizoda, od kojih su neke trajale i preko sat i po, bila je to revolucionarna TV serija, jer se sa malih ekrana prvi put čula i videla “druga strana“ – nekomunistička, bilo da je reč o učesnicima rata (četnicima), ili istoričarima iz raznih država. Naravno, danas pojedini delovi serije deluju naivno, poput tvrdnje da je Užice bilo prvi oslobođeni grad od Nemaca u Evropi. Sada je opšte poznato da je to bila Loznica, a da Užice uopšte nije bilo “oslobođeno“ od Nemaca, već da su ga Nedićeva žandarmerija i Pećančevi četnici prepustili partizanima bez borbe. Ali, 1991. godine niko nije ni sanjao da je istorija toliko okrenuta naglavačke. Detalji poput ovih pokazuju koliko danas više znamo o Drugom svetskom ratu.

Da je početak bio težak, vidi se već po činjenici što se na sledeći korak čekalo sve do 2002. godine, kada je RTS emitovao osam jednočasovnih epizoda TV serije “Ravnogorska čitanka“ autora Uglješe Krstića i režisera Nikole Lorencina. Ujedno, video se i razlog tako dugog čekanja: hajka protiv Krstića i njegove ekipe, ali i protiv RTS-a. Zanimljivo je da su Krstiću kao otežavajuće okolnosti uzimane činjenice da se zalagao za rehabilitaciju generala Draže Mihailovića i za popis žrtava komunista. To je još jedan dokaz napretka u borbi za deboljševizaciju Srbije: u međuvremenu je Draža rehabilitovan, a država je osnovala kakvu-takvu komisiju za popis žrtava komunista.

Relativno brzo, 2004. godine, RTS je prikazao i dokumentarnu TV seriju “Crveno doba“, autora akademika Dušana Batakovića i režisera Petra Jakonića. Serija je imala šest epizoda, posvećenih zločinima komunista. Očekivano, sve komunističke frakcije pružile su snažan otpor emitovanju jedne ovakve serije i ona, kao ni “Ravnogorska čitanka“, nikada nije reprizirana.

Nastavak “Ravnogorske čitanke“ preuzela je Jovana Krstić, Uglješina ćerka (Uglješa je preminuo neposredno posle emitovanja serije, 2002. godine). Jovana je nasledila očevu firmu, IP “Vajat“, koja je seriju radila u koprodukciji sa RTS-om. Rad na drugom delu “Čitanke“ Jovana poverava Vladimiru Momčiloviću. Momčilović, iskusni režiser RTS-a, kome je ovom prilikom poveren i scenario, traži novu formu i opredeljuje se za naslov “Zapisi iz Ravnogorskog pokreta“. Osnovna ideja bila je sledeća: snimiti što više ravnogoraca, u zemlji i u emigraciji, i prikazati javnosti njihove priče. Bilo je to prvi, i do sada jedini put, da ekipa RTS-a poseti četničku emigraciju u Britaniji, Kanadi i Americi. Snimljeno je niz ispovesti četnika i mnogo scena iz njihovog društvenog života (Dražin-dan, folklorne grupe, verski život…). Troškove putovanja snosili su Pokret srpskih četnika Ravne Gore i Organizacija srpskih četnika “Ravna Gora“ – inače putovanja ne bi ni bilo.

Posle mnogo muka, uz otpor sa “viših mesta“, Momčilović 2006. godine predaje RTS-u prve četiri epizode “Zapisa“. Prva i druga epizoda emitovane su 2007. godine, a treća i četvrta – nikada. Naročito veliki utisak na publiku ostavila bi treća epizoda, u kojoj Mane Srdić, kurir Ličko-kordunaškog korpusa, uz suze govori o svom oproštaju sa majkom, kada je kretao u emigraciju.

Kao četvrtu epizodu “Zapisa“ Momčilović je priložio sjajan dokumentarac Lusile Despot “Više od pola veka“. Radnja filma prati kapetana Radomira Petrovića Kenta, komandanta Boljevačke brigade, tokom njegove posete Srbiji 2002. godine – prve posete od odlaska u emigraciju krajem 1944. Film su prikazale samo neke lokalne televizije, a može se videti na Jutjubu (kao i ostale epizode “Zapisa“).

U međuvremenu, TV Bel kanal iz Banjaluke 2005. godine snima dokumentarac “Istina o četnicima“. Mada rađen u skromnim produkcijskim uslovima, ovaj dokumentarac do danas beleži rekordnu gledanost na Jutjubu, sa preko 260.000 pregleda.

Ponovo je usledilo višegodišnje zatišje, da bi 2015. godine Drugi program RTS-a emitovao dokumentarni film “General Mihailović – Heroj i kazna“. Ako je suditi po kvalitetu – vredelo je čekati. Film je pre svega tehnički superioran u odnosu na sve što je prethodilo, iz prostog razloga što je prvi snimljen u HD tehnici. Dominira i produkcijski, jer su se udružili “44blu“ Raše Draškovića, jedna od vodećih kompanija iz ove oblasti u Holivudu, i “Sinemon prodakšn“ Ivice Vidanovića, koji je to isto u Srbiji. U filmu se kombinuju s jedne strane ekspertska objašnjenja specijalista za ovu oblast iz Srbije, Amerike i Britanije, a s druge strane emotivna svedočenja učesnika događaja, ali posebno je upečatljiv plač britanske istoričarke dr Heder Vilijams (izazvan pitanjima o tome šta je britanska politika učinila Srbima). Može se reći da je tek ovim filmom postignut potpun otklon ne samo od komunističke propagande kao takve, već i od njenih repova, koji se nehotice vuku i u delima dobronamernih autora. Na žalost, ni ovaj film nije repriziran.

Početkom 2016. godine videli smo i dvodelni dokumentarac Prve TV “Džejms Bond je Srbin“, autora Mašana Đurovića. Duško Popov, koji je inspirisao Jana Fleminga za lik najčuvenijeg filmskog agenta, tokom Drugog svetskog rata nije bio u Srbiji, ali jeste bio njegov rođeni brat, dr Ivan Popov, takođe uspešan tajni agent. Za svoje uspehe dr Ivan je mnogo dugovao četničkoj organizaciji, sa kojom je tesno sarađivao. “Džejms Bond je Srbin“ je prvi dokumentarac na ovu temu sa glumačkim rekonstrukcijama, i to veoma uspešnim. Među tim rekonstrukcijama je i ona u kojoj četnici napadaju i ubijaju Nemce. Uopšte, kao i u filmu “General Mihailović – Heroj i kazna“, i u ovom ostvarenju četnici su prikazani bez predrasuda.

Tokom ove godine prvi put se pojavilo jedno filmsko ostvarenje u emigraciji: dokumentarac “Kraljeva vojska“ Zorana Kljajića, čiju realizaciju je pomogao Muzej srpske baštine u Vindzoru, Kanada. Publika u Srbiji još nije imala prilike da vidi ovo delo.

U toku je rad na dokumentarnoj TV seriji “Kraljevina Jugoslavija u Drugom svetskom ratu“, u produkciji “Pogleda“ iz Kragujevca, koji od ove godine nisu novinsko-izdavačko, već preduzeće sa pretežnom delatnošću iz oblasti kinematografije, audio-vizuelnih sadržaja i TV programa. Premijerno, jedna epizoda serije prikazana je na Radio-televiziji Republike Srpske, decembra 2014. godine. BN televizija je 2015. godine otkupila šest epizoda, a prikazala ih je početkom ove godine. Državna TV Poljske otkupila je 12 epizoda, a plan je da cela serija ima 18 epizoda od po pola sata. Svih 18 epizoda treba da se završe do novembra, kada će biti prijavljene na redovni godišnji konkurs RTS-a.

Kada je reč o najavama, jedan dokumentarac već godinama sprema ekipa slovenačke TV 24Nova, dok TV Poljska radi na dva projekta: jedan o “poljskom Džejmsu Bondu“ – poručniku Draganu Sotiroviću, koji je pre zarobljavanja od strane Nemaca bio načelnik štaba Šumadijskih četničkih odreda, a drugi o poljskim četnicima u Srbiji. Sotirović je pobegao iz logora i postao visoki oficir poljske armije, dok su s druge strane Poljaci bežali iz logora u Srbiji i pridruživali se četnicima

A kada je reč o igranim ostvarenjima, planova ima mnogo, ali, “malo rukah, malena i snaga“.

(Sloboda, glasilo SNO u Americi, Čikago, 10. jul 2016)

Izvor: Pogledi

Vezane vijesti:

Četnike ilegalce traže i Poljaci | Jadovno 1941.

Draža sahranjen iza Belog dvora? | Jadovno 1941.

Tito je tražio bombardovanje Srbije 1944!