Nova Jugoslavija u Dubrovniku

Početkom tridesetih godina 20 veka osnovano je nacionalno-vaspitno i prosvjetno društvo Omladinska Nacionalna Organizacija „Nova Jugoslavija”. Udruženje je osnovala nacionalna omladina Dubrovnika. Glavnu godišnju skupštinu januara 1938. otvorio je potpredsjednik Vlado Mitrović. Na skupštini su svojena pravila potpornog fonda kralja Petra II iz kojeg su potpomagani siromašniji članovi. Izabrana je nova uprava. Članovi uprave 1938. bili su : Pretsjednik kap. Niko Papa, potpretsjednik Milivoj Ćurlica, sekretar Dušan Pavićević, blagajnik Dragiša Jelić, odbornik Blagoje Vukičević. U nadzornom odboru bili su Pero Laptalo, Ivan  Šarić i Pero Sršen. Održana je svečana akademija u „Slozi” 8. januara 1938. Nova Jugoslavija je  9 januara 1938.  razvila svoj barjak: „U subotu večer, … izvršena je …bakljada, koja je obišla dubrovačkim ulicama predvođena Dubr. Građanskom i Sokolskom Muzikom. …U nedelju u jutro stigla je iz našeg dičnog nacionalnog Cavtata delegacija sa Cavtatskom Muzikom, …izvršeno je u Sokolani svečano razvijanje barjaka. Prije toga su muzike obišle grad svirajući. Velike prostorije Sokola bile su dupkom pune omladine i građanstva. Razvijanju barjaka kumovali su : gđa Marija Marinović, kćer poštov. Gospara Luka Bone i gosp. Kap. Ivo Hadžija. …Potom su pročitani pozdravni telegrami i pismo našeg nacionalnog veterana i uvaženog umjetnika g. Marka Murata …Ovo pismo glasi : …Nova Jugoslavija  nastavlja delo Dubrovnika u novoj Slobodi cjelokupnog Naroda. Ona čuva ponos Dubrovnika, …da ugleda radosno „ krepki dubrovački renaissance u krilu ujedinjenog naroda ” onako kao što je nagovijestio istoričar političar čestiti Ljuba Jovanović iz Kotora. …Predvođeni sa tri muzike i zastavom „ Nove Jugoslavije ” iz Sokolane se je formirala jedna uprav impozantna povorka omladine, njoj se je pridružilo i nekoliko naših nacionalnih veterana …vratiše se da se poklone spomeniku kralja Petra… . i spomen-ploči naših dubrovačkih omladinaca, koji su svoj mladi život žrtvovali za slobodnu Jugoslaviju. …a gđica Veselinka Samardžića izrekla je divan govor, u kome je i ovo rečeno : „ …. Dolazimo i pred ploču koja nas potsijeća na naše predratne drugove, koji su se žrtvovali i koji nam služe za primjer kako se radi i stvara, čuva i trpi za  najsvetije ciljeve Naroda i Otadžbine.” ”. Nakon toga povorka je pošla do gradskog pristaništa i ispratila Cavtaćane i njihovu muziku.(1) Zbor članstva  O.N.O. „Nove Jugoslavije” bio je 9 januara 1938. pred Dubrovačkim Radničkim Društvom pa su odatle krenuli u Sokolski dom. Po izvršenom činu razvića i blagoslova, bilo je svečano polaganje lovor vijenca na spomenik kralju Petru I i izginulih dobrovoljaca-omladinaca. Sem omladine iz Dubrovnika svečanosti je prisustvovala i omladina iz Cavtata, Mlina, Župe, Orašca, Zatona, Rijeke dubrovačke kao i delegati iz Sarajeva i Trebinja (2) .

U svojim aktivnostima Nova Jugoslavija sarađivala je sa ostalim dubrovačkim nacionalnim društvima.  Na poziv Sokolskog društva u Dubrovniku upučenog 1937. dubrovačkim društvima i ustanovama da u Petrovoj Petoljetki  izvrše humana djela zavetovali  su se : 1) Pododbor društva Kneginje Zorke pomagaće starce i starice u domu na Posatu i o Uskrsu će svake godine obući 15 siromašnih đaka osnovnih škola; 2) Državna Pomorska trgovačka akademija uzgajaće đake u sokolskom duhu …; 3) Lječničko udruženje sprema se održavati pučka predavanja; 4) Ženska zanatska škola osnovaće fond za siromašnu djecu;  5) Vatrogasna četa nabaviće neke vatrogasne sprave, povećati broj izvršujućeg članstva i širiti ljubav i slogu po načelu  „Brat je mio koje vjere bio”; 6)  „Nova  Jugoslavija” zasadiće 1.000 komada borovih sadnica na Srđu. Osnovaće „fond kralja Petra II”. Po okolnim selima sokolske čete su se zavetovale da će  podizati sokolske domove, spomen česme, spomenike. Dvadesetogodišnjica  Ujedinjenja 1938. u Dubrovniku  obeležena je postavljanjem spomen-ploče sokolskim borcima streljanim u Boki Kotorskoj 1914/15. : Filipu kap. Hadžiji, Vasi Milišiću i Milanu Srzentiću.  Posle svečanog defilea vojske, mornarice, mnogobrojnih članova „Nove Jugoslavije“ i sokolskih četa  sa zastavama  a čete Orašac i sa svojom muzikom otkrivena je svečano spomen-ploča sokolima, palim za čast i veličinu Otadžbine, među gradskim vratima od Pila, na mjestu određenom za spomen-ploče. Istovremeno sa otkrivanjem spomen-ploče položen je venac na spomenik Ivana Gundulića povodom 300-godišnjice njegove smrti. (3) Na sahrani biskupa Ućelinija na Lopudu juna 1937. iz Dubrovnika učestvovali su korporativno: Sokolsko društvo iz Dubrovnika sa zastavom i svojom muzikom, sokolske čete iz okoline Dubrovnika sa svojim zastavama, Dubrovačko Radničko Društvo sa svojom zastavom, Društvo „Knjeginja Zorka“, O.N.O. „Nova Jugoslavija“ sa svojom zastavom. (4)

Sokolska četa  Zaton davala je na sv. Antuna 1937. javni čas u svom mjestu. Ovoj sokolskoj svečanosti pridružila se O.N.O. „Nova Jugoslavija” iz Dubrovnika sa svojim članovima. (5)

Nova Jugoslavija  priredila je 14. januara 1939. svoju godišnju akademiju sa igrankom u prostorijama D.S.P.D. „Sloge”. U 1939. imala  je preko 300 članova. (6)

Majka atentatora Danila Ilića, Stoja Ilić sahranjena je 25 marta 1939. u Sarajevu  u prisustvu vojnih i civilnih vlasti, sokolskih i kulturnih društava i nepregledne mase sveta. Na grobu je održao govor u ime „Prosvete” i u ime drugova Danila Ilića  Nikola Trišić.(7)  U Dubrovniku je 7 maja 1939. proslavljena tridesetogodišnjica „Narodne Odbrane” i s njom spojena  komemoracija Vidovdanskih heroja i Stoje, majke Danila Ilića. Svečanost je počela dočekom delegata iz Beograda, Zagreba, Sarajeva, Splita, Korčule … . U Dubrovnik su došli na proslavu „Narodne Odbrane” prof. Mile Pavlović i Bruno Pariš kao pretstavnici iz Beograda, Milan Božić iz Sarajeva i Silvio Alfirević iz Splita.  Parastosu za Stoju Ilić i Vidovdanske heroje održanom u crkvi Sv. Blagoviještenja, prisustvovalo je u velikom broju građanstvo bez razlike vere, a „Nova Jugoslavija” korporativno na čelu sa zastavom i Dubrovačkom Građanskom muzikom. U dvorani „Sloge” održana je komemoracija koju je otvorio Nilo Ćurlica sa govorom u kome se ističe  gotovost naše omladine da sačuva idealizam predratne nacionalne omladine. Nikola Trišić, drug Danila Ilića i zatočenik u aradskoj tvrđavi, govorio je o „Metodama borbe Mlade Bosne”. Svi govori u „Slozi” prenošeni su preko megafona koji je bio postavljen na Placi Kralja Petra. Uveče je u sokolani  održana jubilarna proslava „Narodne Obrane” kojoj su prisustvovali delegati i veliki broj članova i prijatelja  a takođe i zvanični prestavnici, konzuli … . Na pročelju sokolane bio je postavljen 3 metra visoki portret Gavrila Principa  kojega je u noći osvetljavao reflektor sa Sponze .(8)

„Nova Jugoslavija” izdala je proglas u kome se ističe: „riješila je da sedmi maja o.g. četrdeseti dan poslije smrti majke legendarnog Danila Ilića posveti uspomeni Njezinoj i svih majka koje su kroz decenije i vjekove rađale sinove  borce i žrtvovale ih na oltar Otadžbine, Slobode i Jedinstva … sedmi maja biće u Dubrovniku posvećen Majkama, koje su uzdignute glave stale pod krstove na koje su bili razapeti njihovi sinovi, prvoborci naše nacionalne revolucije, …”(9)

Sporazumom Cvetković-Maček 26.8.1939. Dubrovnik je odvojen od Zetske  banovine  i   dodeljen  novostvorenoj  Banovini  Hrvatskoj.HSS je koristila vlast za otpuštanje Srba katolika, jugoslovenskih nacionalista i sokola. Progoni nisu slomili ni Srbe katolike ni njihov list ,,Dubrovnik”. Dubrovčani su proslavili Dan Ujedinjenja, 1 decembar 1939.  i pored svih tehničkih smetnji vlasti HSS u Dubrovniku. Grad i predgrađe bili su iskićeni zastavama. Na blagodarenja u crkvama bilo je brojno građanstvo  uz prisustvo vojnih i civilnih vlasti. Za vreme blagodarenja pred katoličkom katedralom i pravoslavnom crkvom bila je postrojena vojska i članovi Nove Jugoslavije. Sokolska muzika predvodila je i jedne i druge. Posle blagodarenja održana je u sokolani svečana sjednica, i novi članovi su položili svečanu zakletvu. Posle svečane  sjednice uprkos tehničkim smetnjama koje su imale svrhu da ometu svaki vanjski znak manifestacije, formirana je povorka Dubrovčana  predvođena sokolskom muzikom. Pred povorkom su nošena četiri vijenca, koja su položena na spomen-ploče u vratima od Pila. Povorku su sačinjavali članovi sokola sa svojom zastavom, članovi  Nove Jugoslavije sa barjakom, te mnoštvo dubrovčana, koji se zatekoše na ulici, jer je većina njih mislila da zbog tehničkih smetnji neće biti nikakve javne manifestacije. U povorci je uzelo učešća preko 2.000 građana. Povorka se zaustavila u vratima od Pila, gdje su na spomen ploče položeni vijenci, a predsjednik Nove Jugoslavije, kap. Niko Papa održao govor upućen omladini, koja je baš tog dana u Dubrovniku pokazala i svojim brojem i svojom odlučnošću, da ne postoji tehničkih smetnji kada hoće javno da se izrazi ljubav prema narodu i  državi. U listu ,,Dubrovnik” istaknuto je : ,,Naša dična omladina zaslužuje ovom prilikom ne samo priznanje već najveću pohvalu.” Nakon govora kap. Pape kliknulo se je po tri puta Slava kralju Ujedinitelju i Živio mladom kralju Petru II i Jugoslaviji. Posle toga povorka je prošla u potpunom redu preko place kralja Petra do u Sokolanu (Sponza). Na placi kralja Petra povorka je odala počast zastavama. U komentaru lista ,,Dubrovnik” istaknuto je : ,,… da u  ,Dubrovniku – kraj svih zala – još se u punoj snazi održava duh ljubavi prema Kralju i Otadžbini, da mu taj duh nijesu mogle da umanje ni novo povučene granice koje su ga bacile u jedan neizdrživ i neprirodan položaj u političkom i privrednom pravcu.” (10)

Sokolski glasnik, list Saveza Sokola Kraljevine Jugoslavije, izveštavao je o progonima. U  članku   „Pišu  nam  iz Dubrovnika“ od 22 marta 1940. ističe se :  „Nakon  mnogobrojnih  otpuštanja  sokolskih  članova   i  Jugoslovena  iz  dubrovačke  opštine, 13 marta  su došle na red nove žrtve, pa su iz službe  gradskog  poglavarstva  otpušteni  inžinjer  Jozo  Dražić,  stalni  činovnik  sa  9  i  po  godina  službe;  Milivoj  Čurlica,  stalni činovnik, sa  isto  toliko  godina  službe;  Ivo  Premić,  strojar  vodovoda,  sa  8  godina  službe;  i  Ivo  Labaš,  čuvar  bolnice,  sa  5  godina  službe. Jedini   razlog   njihovog   otpuštanja   je,   što   su   članovi  Sokola. Otpušten  je  također  i  Andro  Žile,  činovnik   blagajne, sa  8  godina  službe, zato  što  je  Jugosloven. – Čitava  trezvena  i  čestita  javnost  je  ogorčena  zbog  ovih  sramotnih  progonstava „(11)

Za vreme Drugog svetskog rata sve do 27. marta 1942. SKOJ je pokušao da sarađuje sa O.N.O. „Nova Jugoslavija” ali zbog suprotnih stavova nije došlo do saradnje. Za „Novu Jugoslaviju” po tvrđenju SKOJ-a nije bilo poštenog rodoljuba  među  Hrvatima i Muslimanima. (12)  Sem omladine iz Dubrovnika  „Nova Jugoslavija” okupljala je i omladinu iz Cavtata, Mlina, Župe, Orašca, Zatona i  Rijeke dubrovačke.

Saša Nedeljković

član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije

Napomene :  

1.       „Naša omladina”,str.2, br.43, „Dubrovnik” , 20 novembra 1937; „Svečanost razvijanja barjaka Nove Jugoslavije”, str.3-4, br.2, „Dubrovnik”, 15 januara 1938; O.N.O. „Nova Jugoslavija”, 29 Januara 1938,   str. 4, br. 4, „Dubrovnik”,  Dubrovnik;

2.      „Razvijanje barjaka O.N.O. Nove Jugoslavije”, „Dubrovnik”,  br. 46,                11. decembra 1937, Dubrovnik, str. 4; „Program svečanosti”, „Dubrovnik”, 6 Januara 1938, br.1, Dubrovnik , str. 3;

3.      „Dubrovačke  vjesti“, str. 4, br. 47, 26 novembra 1938; str. 3, br. 48, 3 decembra 1938, „Dubrovnik”; „ Petrova Petoljetka u društvima i ustanovama”, str.4, „Dubrovnik”, br.39, 23. Oktobar 1937, Dubrovnik;

4.      „Sahrana”, br.19, „Dubrovnik”, 8.6.1937, Dubrovnik, str. 1, 2, 3,4;

5.      „Sokolska svečanost u Zatonu”, ,Dubrovnik”, br.21, Dubrovnik, 19 Juni 1937, str. 3;

6.      „Akademija sa igrankom O.N.O. „Nova Jugoslavija”, „Dubrovnik”, br. 1,   Dubrovnik, 14. januara 1939, str. 4; „Zabava O.N.O. “Nove Jugoslavije”, „Dubrovnik”, br.3, Dubrovnik, 21.januara 1939, str. 3;

7.      „Stoja Ilić”, „Bratstvo”, br. 4, Osijek, 15 aprila 1939, str. 76;

8.      „Dvije značajne nacijonalne manifestacije”, str.3, „Lične vijesti”, br.19, „Dubrovnik”, 13 maja 1939,  Dubrovnik, str. 4;

9.      „Sedmi maj – posvećen majkama”, br. 18,  „Dubrovnik”, 6 maja 1939, Dubrovnik, str. 4;

10.   ,,Proslava 1 decembra”, br. 49 „Dubrovnik”,   9 decembar 1939, Dubrovnik, str.4;

11.   ”Pišu nam  iz  Dubrovnika “, Sokolski glasnik, br.12, God.XI,  22 mart 1940, Beograd, str.5;

12.  „Dubrovnik u narodnooslobodilačkoj borbi i socijalističkoj revoluciji 1941-1945“, Split 1985, str. 79, 80, 104;