Nedeljković: PROSLAVA DANA UJEDINjENjA U DUBROVNIKU I CAVTATU

O proslavi  Dana Ujedinjenja srpska i hrvatska štampa u Dubrovniku pisale su  sasvim različito. Dok je hrvatski list “Dubrava” pisao  najkraće što je mogao  o obeležavanju 1 decembra koji je on nazvao državnim praznikom, dotle je list Srba katolika ,,Dubrovnik” pisao opširno o proslavi Dana oslobođenja, kako u Dubrovniku tako i u okolini. U listu ,,Dubrava” o proslavi 1935. u Dubrovniku navodi se : ,,1 Decembra proslavljen je u našem gradu na uobičajen način. U veče prije državnog praznika koncertirala je Gundulićeva muzika te je nakon koncerta obišla gradom svirajući. Sutradan održane su molitve-zahvalnice po svim bogomoljama poslije kojih je slijedio defile vojske i mornarice. U veče je priređena svečana povorka”. (1)

Za proslavu  1 decembra 1937. Dubrovnik  je bio iskićen zastavama. Proslavio je Dan oslobođenja. Uoči tog dana, povorka, predvođena sokolskom i Dubrovačkom građanskom Muzikom, i uz svetlost stotinu baklji, obišla je grad i predgrađe Pile. Bilo je mnogo omladine. Povorka je završila pred Kraljevim Dvorom, gde je bio postavljen pult sa mikrofonom. Masi građanstva održana su dva govora. Prva je govorila Smiljana Vezić-Berdović, a drugi govornik je bio Ante Anić, konzul u penziji. Na sam Dan Oslobođenja ujutro su mjesne muzike obišle gradom svirajući vesele marševe. Pre podne su održana u mjesnim crkvama blagodarenja, a posle njih vojska i sokoli prodefilovali su, pozdravljeni od građanstva, preko Place Kralja Petra. Po svršenom defileu održana je u Domu sokola svečana konferencija, na kojoj je prisutne pozdravio starosta Nino Šutić, a Dušan Rajačić recitovao je jednu patriotsku pesmu. Nakon toga novo članstvo sokola položilo je svečano sokolsku zakletvu. Na kraju je otpevano “Hej Slaveni”. Uveče je bila zabava u Oficirskom Domu.  (2)

Dan Ujedinjenja 1937. proslavljen je 1937. u Gornjoj Župi, u okolini Dubrovnika. Rano ujutro praznik je obeležen pucanjem mužara. Sokoli su pod barjakom prisustvovali  svečanom blagodarenju u crkvi Mandalijene. Tu su se našli okupljeni i sokoli Donje Župe, nastavnici Osnovnih škola sa školskom djecom, te školska djeca sa nastavnicom Zanatske škole. Posle održanog blagodarenja B.N. Mišića održao je govor, pozivajući sokole i ostale seljane da kliknu trokratno  “Živjela moćna i velika ujedinjena Jugoslavija”. Sokoli Gornje Župe su zaključili da u buduće svakog Prvog decembra održe sjednicu sa sijelom Sokolskog pogrebnog bratstva. Bratstvo je osnovano toga dana pri sokolskoj četi. Cilj ove zamisli je da se gaji samopomoć i realno sokolsko bratstvo, tako svi sokoli jedan drugog u svakoj prlici pomagati, a osobito pri poljskim radnjama i u slučaju elementarnih nepogoda držeći se one “Svi za jednoga, a jedan za sve”.  Svečanost je zavšena pevanjem  „Oj Slaveni” .(3)

Dan Ujedinjenja u Cavtatu 1937. proslavljen je svečano. U crkvi sv. Nikole župnik je održao blagodarenje u prisustvu svih nacionalnih društava, pretstavnika vlasti i ustanova a zatim održana je svečana sednica u Sokolani. U veče priredilo je sokolsko društvo u svojoj dvorani akademiju. Diletanti sokolske sekcije odigrali su Nušićev „Svet”. Publiku je zabavljala Cavtatska diletanska muzika. U programu je bila zastupljena i Cavtatska Udruga sa recitacijom izabranom od nacionalne radnice Jelke Miš : „Došli naši ….”.(4)

Dvadesetogodišnjica  Ujedinjenja 1938. u Dubrovniku  obeležena je postavljanjem spomen-ploče sokolskim borcima streljanim u Boki Kotorskoj 1914/15. : Filipu kap. Hadžiji, Vasi Milišiću i Milanu Srzentiću.  Posle svečanog defilea vojske, mornarice, mnogobrojnih članova „Nove Jugoslavije“ i sokolskih četa  sa zastavama  a čete Orašac i sa svojom muzikom otkrivena je svečano spomen-ploča sokolima, palim za čast i veličinu Otadžbine, među gradskim vratima od Pila, na mjestu određenom za spomen-ploče. Istovremeno sa otkrivanjem spomen-ploče položen je venac na spomenik Ivana  Gundulića povodom 300-godišnjice njegove smrti. (5)

Sporazumom Cvetković-Maček 26.8.1939. Dubrovnik je odvojen od Zetske  banovine  i   dodeljen  novostvorenoj  Banovini  Hrvatskoj. HSS je u Banovini Hrvatskoj iskoristio vlast da progoni Srbe katolike, Jugoslovene i sokole.

List ,,Dubrovnik” pisao je o pripremama za proslavu 1 decembra 1939. u Dubrovniku. Osvrnuo se na to kako je pre uspostavljanja Banovine Hrvatske proslavljan Dan Ujedinjenja u Dubrovniku. Na Dan Ujedinjenja održavana su u bogomoljama svečana blagodarenja za sreću naroda, koji je poslije toliko muka, napora i borbi postigao svoj cilj, svoje ujedinjenje. Udruženja Soko, Nova Jugoslavija i Dubrovačka Građanska Muzika prisustvovali su sa svojim zastavama i sa svim svojim članovima blagodarenjima. Nakon blagodarenja pomenuta udruženja, predvođena muzikom, zajedno sa rodoljubivim građanstvom išla su ,,između vrata od Pila”, i tu polagala vijence na spomen-ploče podignute onima koji su svoj život žrtvovali za slobodu i ujedinjenje. Posle toga održavala se u Sokolani svečana sjednica. Uveče Dubrovačka Građanska Muzika obilazila je grad te je tom prilikom priređivana bakljada. Sokolsko društvo u Dubrovniku priređivalo je 2 decembra svečanu akademiju. (6)

Dubrovčani su proslavili Dan Ujedinjenja, 1 decembar 1939. i pored svih tehničkih smetnji vlasti HSS u Dubrovniku. Grad i predgrađe bili su iskićeni zastavama. Na blagodarenja u crkvama bilo je brojno građanstvo uz prisustvo vojnih i civilnih vlasti. Za vreme blagodarenja pred katoličkom katedralom i pravoslavnom crkvom bila je postrojena vojska i članovi Nove Jugoslavije. Sokolska muzika predvodila je i jedne i druge. Posle blagodarenja održana je u sokolani svečana sjednica, i novi članovi su položili svečanu zakletvu. Posle svečane sjednice uprkos tehničkim smetnjama koje su imale svrhu da ometu svaki vanjski znak manifestacije, formirana je povorka Dubrovčana predvođena sokolskom muzikom. Pred povorkom su nošena četiri vijenca, koja su položena na spomen-ploče u vratima od Pila. Povorku su sačinjavali članovi sokola sa svojom zastavom, članovi Nove Jugoslavije sa barjakom, te mnoštvo dubrovčana, koji se zatekoše na ulici, jer je većina njih mislila da zbog tehničkih smetnji neće biti nikakve javne manifestacije. U povorci je uzelo učešća preko 2.000 građana. Povorka se zaustavila u vratima od Pila, gdje su na spomen ploče položeni vijenci, a predsjednik Nove Jugoslavije, kap. Niko Papa održao govor upućen omladini, koja je baš tog dana u Dubrovniku pokazala i svojim brojem i svojom odlučnošću, da ne postoji tehničkih smetnji kada hoće javno da se izrazi ljubav prema narodu i državi. U listu ,,Dubrovnik” istaknuto je : ,,Naša dična omladina zaslužuje ovom prilikom ne samo priznanje već najveću pohvalu.” Nakon govora kap. Pape kliknulo se je po tri puta Slava kralju Ujedinitelju i Živio mladom kralju Petru II i Jugoslaviji. Posle toga povorka je prošla u potpunom redu preko place kralja Petra do u Sokolanu (Sponza). Na placi kralja Petra povorka je odala počast zastavama. U komentaru lista ,,Dubrovnik” istaknuto je : ,,… da u ,Dubrovniku – kraj svih zala – još se u punoj snazi održava duh ljubavi prema Kralju i Otadžbini, da mu taj duh nijesu mogle da umanje ni novo povučene granice koje su ga bacile u jedan neizdrživ i neprirodan položaj u političkom i privrednom pravcu.” (7)

Povodom zabrane proslave Dana Ujedinjenja 1 decembra 1939. u Cavtatu u listu „Dubrovnik” objavljen  je članak koji je potpisan sa Cavtatska omladina i u kome se ističe: „Radi toga svog vjerovanja, još pod mrskom Austrijom teško je stradao izgnanstvom, taoštvom, mučeništvom u utamničenju, nevoljama u dezerterstvu i ostalim mnogobrojnim maltretiranjima, koja su  crnožute aveti iskaljivale na mnogim patriotima našega rodoljubivog mjesta. …Ali Jugoslavija, … ostati će vječno čista i sjajna kao sunce, … A Ti, stara naša majko,  Srbijo kao nekoć kada su tebe radi očevi naši, braća i sestre naše u izgnanstvu, u tamnicama i progonstvu, u mukama i patnjama svoj duh čeličili; kao onda, kada su u Tebi sva slobodarska uzdanja bila,  obraća se Cavtat tvoj i moli te i preklinje : Ustaj Srbine, složi se, ne kloni – pravda te zove, na ovo naše sinje Jadransko more! “.(8)  O zabrani proslave Dana Ujedinjenja u Cavtatu istaknuto je u Sokolskom glasniku : „Pišu nam iz Cavtata: Sresko načelništvo u Dubrovniku je, 6. marta, kaznilo sa po 120 dinara članove ovdašnjeg sokolskog društva: Miljana Vlatka, Matića Franu, Kušelja Peru, Kvarantoto Iva i Lele Antuna, zato što su, na praznik Prvog decembra, kad im je bila zabranjena proslava Dana ujedinjenja, izlazeći iz sokolane pevali pesme „Jugoslavija”, „Poleti sivi Sokole” i „Hej trubaču”. To pevanje je u odluci kvalifikovano, kao „izazivanje i narušavanje noćnog mira”, a denuncirani su bili od strane članova „Hrvatske zaštite” (9)  Izvan Banovine Hrvatske Dan Ujedinjenja proslavljan je normalno. U Budvi uz proslavu Dana Ujedinjenja, 1 decembra 1939, podignuta je spomen-ploča kap. Milanu Srzentiću kog su austrijske vlasti u septembru 1914. zajedno sa kap. Hadžijom, streljale. Spomen-ploču podigli su budvanski Sokoli. Održano je nekoliko govora kojima je predočeno tadašnjem mlađem naraštaju, kako se umire za svoj narod i svoje ime.(10)

Povodom proslave Dana Ujedinjenja 1940. list „Dubrovnik“ je pisao : „zabranjuje im se da polože vijenac na spomenik našeg Osloboditelja, … Kralja Petra; zabranjuje se da položi vijenac na spomen-ploče uzidane na čast palih boraca za slobodu iz Dubrovnika”. Skromna proslava Dana Ujedinjenja u Dubrovniku 1. decembra 1940, ograničena je na svečanost priređenu u Sokolani. List „Dubrovnik“ je pisao o proslavi : „Društvima koja bi se usudila da ne poslušaju …..g. šef policije zapretio je upotrebom sile i hapšenjem članova uprave. … Pred vratima svih zgrada u kojima se nalaze nacijonalna društva stajalo je na dan Ujedinjenja po dva i tri policajca u uniformi ili bez nje.“ (11)

Na Primorju je Dan Ujedinjenja svečano proslavljan. Dok je hrvatski list ,,Dubrava” pisao što je mogao manje o obeležavanju 1 decembra koji je on nazvao državnim praznikom, dotle je list Srba katolika ,,Dubrovnik” pisao opširno o proslavi Dana oslobođenja.   Sporazumom Cvetković-Maček  Dubrovnik je odvojen od Zetske  banovine i  dodeljen  novostvorenoj  Banovini  Hrvatskoj. HSS je u Banovini Hrvatskoj odmah počeo sa progonima Srba katolika, Jugoslovena i sokola.  Dok su Dubrovčani proslavili Dan Ujedinjenja, 1 decembar 1939. i pored svih tehničkih smetnji vlasti HSS u Dubrovniku, u Cavtatu je proslava zabranjena. Skromna proslava Dana Ujedinjenja u Dubrovniku 1. decembra 1940, ograničena je na svečanost priređenu u Sokolani u palati Sponza. U članku “Sjetimo se !” u listu “Dubrovnik” istaknuto je : “Ko se svojih zaslužnih sinova dostojno ne sjeća, nije dostojan ni da ih ima, a i on sam ne zaslužuje da postoji među časnim i plemenitim ljudima i narodima.”. (12)

Saša Nedeljković

Ččlan Naučnog društva za zdravstvenu istoriju Srbije

Napomene :

1.,,1 Decembra”, ,,Dubrava”, Dubrovnik, 2 prosinca 1935, br. 42, str. 3

2.“1 decembra”,   ,,Dubrovnik”, Dubrovnik, 4 decembar 1937, br 45,str.3;

3.“Proslava Prvog decembra u Gornjoj Župi”,,,Dubrovnik”, Dubrovnik, 4 decembar 1937, br 45,str.3;

4.„Dan Ujedinjenja”, „Dubrovnik”, br.46, Dubrovnik, 11. Decembar 1937,  str. 3,4;

5.„Dubrovačke  vjesti“,  „Dubrovnik”,br. 48,  Dubrovnik, 3 decembra 1938, str. 3;

6.,,1 decembra”, „Dubrovnik”, br. 48, 2 decembra 1939, Dubrovnik, str. 4;
7.,,Proslava 1 decembra”, „Dubrovnik”, 9 decembar 1939, br. 49, Dubrovnik, str.4;

8. „Cavtat o danu Ujedinjenja”,   „Dubrovnik”, 16 decembra 1939, br. 50, Dubrovnik, str.4;

9. ,,Kazne i denuncijacije”, ,,Sokolski glasnik”, 22 mart 1940, br. 12, Beograd, str.5;

10.,,Dirljiva svečanost u Budvi”, ,,Dubrovnik”, br.49, Dubrovnik, 9 decembra 1939, str.4;

11. „Proslava Dana Ujedinjenja u Dubrovniku”,br.48,”Dubrovnik”,7 decembra 1940, Bokeška štamparija (D.J.Čelanović),str. 4; ”Mozaik današnjice”,br.49, ”Dubrovnik”, 14 decembra 1940, Kotor-Dubrovnik,str.3- 4;

12. “Sjetimo se !”, „Dubrovnik”, 3 aprila 1937, br.9, Dubrovnik, str. 2;

Vezane vijesti:

List ,,Dubrovnik” o borcima za oslobođenje i ujedinjenje 1912 – 1918.

Sećanja V. M. Vukmirovića na borbe četnika u Balkanskim ratovima

Saša Nedeljković: Dubrovački Srbi i Savez srpskih kulturnih ustanova

Nedeljković: List ,,Dubrovnik” o pokušajima pohrvaćenja Srba katolika i Bunjevaca

Nedeljković: Dubrovački Srbi

Nedeljković:Bokelji i Boka Kotorska u listu ,,Dubrovnik” od 1937. do 1941 godine

Nova Jugoslavija u Dubrovniku