Nedeljko Kuljić: Hrvatska Vojvodina i hrvatska Bosna

Povodom knjige Vasilija Krestića „Hrvatske pretenzije na Vojvodinu i BiH od 1848. godine do danas“, Zrenjanin 2012.

Začeta u germansko-katoličkim radionicama kao deo strategije širenja rimske vere, hrvatska politika je istorijski konačno uobličena kada su Hrvati stekli mogućnost za relativno nezavisnu politiku od Pešte i Beča, i nije se menjala više od stotinu godina. To je politika koja, po feudalnom principu, ne priznaje Srbe kao politički narod, koja je i danas razlog zbog kojeg Hrvati pretenduju na srpski etnički prostor, politika koja je bila uzrok zločina genocida i potonjeg etničkog čišćenja

Građanski rat u Jugoslaviji i njegovi tragični ishodi potvrdili su mnoge rezultate višedecenijskih istoriografskih istraživanja Vasilija Krestića. Izuzetan javni odjek i brojne reakcije na rezultate naučnog rada profesora Krestića bili su u značajnoj meri uslovljeni interesima povezanim s predmetom njegovog istraživačkog interesovanja. Kroz jugoslovenstvo i srpsko-hrvatske odnose prelamala su se najvažnija pitanja naše savremene istorije. Zato su se u njihovom proučavanju uvek sučeljavali principi visoke političke zainteresovanosti i naučne objektivnosti, ideološko-politički zahtevi vremena i imperativi naučnog metoda. U dugom periodu ovo sučeljavanje ostvarivalo se na štetu nauke. Stoga je i žestina reakcija na rezultate njegovog rada bila srazmerna stepenu odstupanja naučne istine od političkih mistifikacija na kojima je počivala druga Jugoslavija. Činjenica da je u naučno-političkoj publicistici ove države, u drugoj polovini XX veka, nekoliko studija izazvalo posebnu pažnju javnosti – posle „Nove klase“ M. Đilasa (sredinom pedesetih), „Stranački monizam ili pluralizam“ K. Čavoškog i V. Koštunice, „Saveznici i jugoslovenska ratna drama“ V. Đuretića i radovi o društveno-istorijskim uzrocima genocida nad Srbima u Hrvatskoj V. Krestića – to potvrđuje na svoj način. Histerija povodom Memoranduma SANU već je bila deo ogoljene propagande u klimaksu krize pred rat i razbijanje države.

Ni danas, ma koliko se to činilo nelogičnim, odnos prema pomenutim pitanjima nije lišen uticaja vansaznajnih činilaca. Nasuprot brojnim istorijskim činjenicama (javnim iskazima vodećih aktera, njihovim programskim spisima, dokumentima, ustavnim zabranama zajedništva oblika Jugoslavije, ponovljenim zločinima sa istim ciljevima i ideološkim predznakom) odgovornost za neuspeh države južnoslovenskih naroda ponovo se relativizuje klišetiranim simetrijama i nalozima politike. Nacionalno se u Srbiji ponovo predstavlja „kao automatsko sužavanje svesti i politika uperena protiv drugog“, a jugoslovenstvo neguje „na pretpostavkama, emocijama i lepim željama koje nemaju nikakvo realno uporište“. (V. Krestić)

U jednom delu srpske inteligencije ono se shvata kao potvrda doktrinarne doslednosti i otklona od posvemašnjih nacionalnih strasti. U drugom, brojnijem, prihvatanje propagandnih falsifikata je rezultat pragmatizma ili izraz provincijalnog duha.

Brojnost predstavnika drugog pristupa je u izrazitoj nesrazmeri s nivoom na kojem  obrazlažu svoje stavove. Ona je samo delom posledica realnog položaja humanističke inteligencije čiji egzistencijalni interesi, društvena promocija i pristup javnosti zavise od prihvatanja epohalnog duha i dominantnih vrednosti. Ovo stanovište danas u Srbiji najbučnije pronose i oličavaju NVO posluga, razne vrste sponzorisanih nezavisnih intelektualno-političkih koterija ezoteričnih naziva, estradni polusvet prestonice i njihova provincijalna karikatura – vojvođansko evropejstvo.

FIZIČKO I DUHOVNO SATIRANjE

Za razliku od onih koji stvarnost i saznanje dovode u saglasnost sa svojim interesima, naučni pristup Vasilija Krestića sjedinjuje angažovanost i etičku odgovornost. Angažovanost, koja je izvan ideološke isključivosti i politizovanog viđenja sveta, povezuje kritički duh i iskustvo, poznavanje istorijskih izvora i života. To je stanovište koje čuva lični i naučni integritet autora, u kojem nema ustupaka vremenu i okolnostima.

Spis „Hrvatske pretenzije na Vojvodinu i Bosnu i Hercegovinu od 1848. godine do danas“ je nastavak dugogodišnjih opsežnih istraživanja srpsko-hrvatskih odnosa. Zapažanja i činjenice koje se iznose u ovome radu ne menjaju, već konkretizuju ranije zaključke o magistralnim pravcima hrvatske državne i nacionalne politike. Ona ubedljivo pokazuju zašto istorijska saznanja nisu samo svedočanstvo o prošlosti, nego i deo stvarnosti i način da se realistično i utemeljeno razmišlja o budućnosti.
Od vremena početaka samostalnog političkog života Bosne u srednjem veku, bilo je i perioda, pisao je V. Ćorović, kada je svest o užim pokrajinskim interesima bosanskih vladara i njihove vlastele doprinosila uverenju „da je Bosni namenjena historijska misija da stvori jednu trajniju srpsko-hrvatsku zajednicu“. Ponet iskrenom privrženošću državi SHS, Ćorović je 1925. pisao: „Napraviti od Bosne središte oko kojeg će se obrazovati srpsko-hrvatska država, bila je više nego srećna misao… Zato nam je Tvrtkova državna misao izvršena našom današnjom državnom tvorevinom, milija od Dušanove“. Ovo su reči istoričara koji je dobro znao da su u Bosni „verske razlike bile i ostale temelj klasnih, političkih, pa i nacionalnih“ podela i morao znati da su na drugoj strani govorili: „…slogu kakovu neki Srbi hoće s vami uglaviti, takovu može postići svaki vol sa svojim mesarom… Takove sloge naprosto ne trebamo, jer bismo prestali biti ono što jesmo i hoćemo da budemo – Hrvati“. („Hervatstvo“, 2. maj 1904)

Vreme je donelo znane događaje koji su odlučili o sudbini južnoslovenske države. Za hroniku vremena zla je količina propagandnih laži i manipulacija koja ih je pratila. Sledeći svoje profesionalno čulo, V. Krestić je zapisao brojne činjenice i podatke koji razobličavaju njihovu oktroisanu sliku i tumačenja.

Mnogo je uporišta u istorijskim događajima i arhivskoj građi, smatra V. Krestić, koja pokazuju da srpski političari i intelektualci krajem XIX i početkom XX veka nisu dovoljno poznavali prošlost i istorijske težnje naroda s kojim su stvarali zajedničku državu. Glavna prepreka njenoj budućnosti bila je ideja hrvatskog državnog i istorijskog prava ili ekskluzivna velikohrvatska politika. I onda kada su je Štrosmajer i Rački nominovali kao jugoslovenstvo, bila je prilagođena istoj zamisli i podređena istom cilju. Začeta u germansko-katoličkim radionicama kao deo strategije širenja rimske vere, ona je istorijski konačno uobličena kada su Hrvati stekli mogućnost za relativno nezavisnu politiku od Pešte i Beča, i nije se menjala više od stotinu godina. Povremena odstupanja su predstavljala samo njeno upodobljavanje konkretnim okolnostima. To je politika koja, po feudalnom principu, ne priznaje Srbe kao politički narod, koja je i danas razlog zbog kojeg Hrvati pretenduju na srpski etnički prostor, politika koja je bila uzrok zločina genocida i potonjeg etničkog čišćenja. Zbog osobitog geopolitičkog položaja (bez strateške dubine) Hrvatske, ona je bila i ostala razlog njenih trajnih pretenzija na BiH. Zato je antisrpsko savezništvo s muslimanima samo pitanje taktike, smatra Krestić, a postojanost strateških interesa razlog zbog kojeg tek predstoji muslimansko-hrvatski sukob.

„Turska je satirala narod fizički, Austrija duhovno“, pisao je V. Ćorović. Za turskog vakta pljačkalo se „od vezira, do sitnih pokrajinskih defterdara“. Austrougarska okupacija donela je bezobzirnu i organizovanu državnu eksploataciju. Unoseći u Bosnu vekovima negovanu prepredenost, ona je sistematski podsticala surenjivosti između naroda koji su u njoj živeli. Kao nekada islamisti, posle okupacije privilegovan položaj su dobili katolici. Kao i okupaciona vlast i glavni poverenici papske kurije – jezuiti, nastupali su verski netolerantno i nacionalno isključivo, „više silom, nego razlogom“.

Hrvati su sledili tradiciju austrougarske politike, bili njen deo i neretko u njoj prednjačili, piše V. Krestić. Snujući svoje imperijalne ambicije, sa svešću da su Srbi glavna prepreka u njihovom ostvarenju, od Revolucije 1848. sve što je srpsko proglašavali su velikosrpskim. Iz istog razloga, u adresi Sabora iz 1878-1881, pozdravili su okupaciju BiH i izrazili nadu da će se time steći uslovi za njeno priključenje Trojedinoj kraljevini, unutar dualističkog uređenja Habzburške monarhije. Hrvatski publicisti, istoričari, pisci, političari i „akademička mladež“ negovali su raznovrsne predstave o teritoriji koju bi, saglasno hrvatskom

državnom i istorijskom pravu, trebalo zaposednuti. Bosna i Hercegovina su uvek bile u tim planovima. U jednoj od verzija iz 1869, prema pravašu Eugenu Kvaterniku, to bi morao biti prostor „od salcburgtirolskih Alpah do Kosova i Albanije“. To je bio razlog zbog kojeg je ruski naučnik Aleksandar Hilferding upozorio da se radi o posezanju za tuđim teritorijama koje će srodne slovenske narode neminovno voditi sukobima.

EVROPEIZACIJA BH MUSLIMANA

Vasilije Krestić navodi mnogo podataka koji ukazuju da zagovornici ovih ideja nisu bili samo pravaši i frankovci. Na svoj način zastupala ih je i većina hrvatskih političara XX veka, od S. Radića, V. Mačeka i A. Pavelića, do S. Krajačića, F. Tuđmana i S. Mesića – obrazlažući ih istorijskim, etničkim, geografskim, ekonomskim, političkim, pa i razlozima rasne prirode. Neke od tih zamisli danas zvuče groteskno, čak infantilno. Pojedine suludo (zbog čega je, možda, Zilhad Ključanin 1994. napisao da su „ Hrvati narod sa falinkom, kome se u 50 godina historije dešavaju dva fašizma“). Mnoge se mogu shvatiti kao neukusna kompenzacija dosadašnje istorijske marginalnosti. Sve zajedno, međutim, potvrđuju fanatičnu predanost iracionalnom cilju – etničkoj čistoći države i proširenju njene teritorije. Bile su to ideje XIX veka, ali i zalaganja iz 1918, 1939, 1941, 1945 i devedesetih godina, za čije ostvarenje se nije prezalo ni od upotrebe najgorih sredstava. Opravdavajući rat, Tuđman je 1993. tvrdio da on:„…u stanovitom smislu u razgraničavnju između naroda stvara čak i neke povoljne okolnosti za opstanak pojedinih naroda u budućnosti“. Zato „Demografsko pitanje u Hrvatskoj, BiH i Istri treba rešavati pomoću vojske, govorio je 1995, jer se u tim krajevima samo tako može učvrstiti hrvatstvo“. I 1998. na otvaranju ratne škole u Zagrebu, na pitanje da li je bila moguća nezavisna Hrvatska bez građanskog rata, poglavnik odgovara: „Naravno… ali ne bi ostvarila svoj cilj – konačno rešenje srpskog pitanja…Rešili smo srpsko pitanje i Srba više neće biti 12 odsto i šest odsto Jugoslovena, koliko ih je bilo. A tri odsto, koliko će ih biti, neće više ugrožavati hrvatsku državu.“  Konačno, ni na genocid, po njemu, ne bi trebalo gledati drugačije, jer, kako je zapisao u svom glavnom „teorijsko-sistematskom“ delu „…tokom istorije je uvek bilo genocida kad se većem narodu nađe na putu manji“.

U Hrvatskoj danas gotovo da više i nema Srba. Njihov broj saobražen je istorijskim ciljevima nove evropske države u čije su temelje upisani zločin i laži. I povjesničari (na čelu s poglavnikom) su tome dali svoj „znanstveni“ doprinos. Kao i memorijal u Jasenovcu. Time, međutim, nije narušen ideološki kontinuitet na kojem  je ona nastala. Štaviše, apologiji „Domovinskog rata“ i etničkog čišćenja otvoreno se dodaje rehabilitacija fašističke NDH. V. Krestić pedantno beleži novije primere veličanja ove monstruozne tvorevine. Dok je uspostavljanje BiH u Drugom svetskom ratu nazivao „povjesnim apsurdom“ i „vraćanjem jedne kolonijalne tvorbe nastale od XV do XVIII stoleća“, Tuđman je NDH smatrao „izrazom tisućuljetnih povjesnih težnji hrvatskog naroda“ i spoznaje tih težnji od strane „međunarodnih čimbenika“. P. Vučić je (1995) pisao da je NDH „trajan svedok visokog državotvornog pokreta… istinski baštinik hrvatskog povjesnog državotvornog ideala i misli“. Januara 1997. „Feral tribjun“ je objavio da je sa predikaonice Ranjenog Isusa, usred Zagreba, propovednik Vjekoslav Lasić tražio da Hrvatska bude „ljepša, bolja, veća i sretnija“ i da toj Hrvatskoj središte bude Banja Luka – kako je to želeo poglavnik A. Pavelić. Bez Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Dalmaciji, smatra V. Krestić, Hrvati će se sa više snage i pouzdanja okrenuti ostvarenju dugoročnih istorijskih ciljeva. A slobodne i ujedinjene Hrvatske nema, tvrdio je Stjepan Radić, bez Bosne i Hercegovine. S takvim ciljevima Tuđman je ušao u rat i rušenje Jugoslavije

Ideološkom kontinuitetu u savremenoj Hrvatskoj ne doprinose samo istorijski falsifikati. U istom pravcu sadejstvuju i medijska dresura, državna politika diskriminacije i inferiorni izlivi mržnje i domoljublja fanatizovanog pučanstva, koji tvore ambijent ispod praga društvene i političke pristojnosti. U uobičajenim okolnostima, sve ovo bi (poput ranijih „povjesnih“ obrazloženja) izazivalo podsmeh ili prezir. Uz naša potonja istorijska iskustva, to je upozorenje da od nove evropske klijentske države ne bi trebalo očekivati ništa novo. Sa svojim pokroviteljima („međunarodnim čimbenicima“) ona će i u budućnosti predstavljati opasnost po okruženje i sredstvo za ostvarenje tuđih interesa. Tuđmanova izjava iz septembra 1995. da Hrvatskoj pripada misija evropeizacije BH muslimana i Mesićeva pretnja vojnom intervencijom u BiH 2010. samo potvrđuju planove dugog trajanja.

PROVINCIJSKE VELMOŽE

Pretenzije na Vojvodinu proizlaze iz istih strateških nastojanja. U težnji da ostvare teritorijalno proširenje Hrvati su se pozivali na istorijsko pravo ili nacionalni princip. Dok su se, u prvom slučaju, pozivali na sopstvene istorijske konstrukcije i fantazmagorije, u drugom nisu prezali ni od grubih falsifikata. „Principijelni“ stav prema autonomiji Vojvodine u Austro-Ugarskoj J. J. Štrosmajera recimo, zavisio je od istorijskih okolnosti i procene moguće koristi za Hrvatsku. U vreme revolucije 1848. pretenzije su bile usmerena na Srem i oslonjene na načelo „državnog i istorijskog prava“, jer su u njemu Srbi bili većina. Kada su govorili o prisajedinjenju čitave Vojvodine, Trojednici, oslanjali su se na načelo nacionalnosti, računajući na savezništvo s Mađarima, Nemcima i Rumunima, jednako kao što su u BiH računali s „Hrvatima islamske veroispovesti“. Kada je krajem 1860. postalo jasno da će pod pritiskom mađarskih zahteva Beč ukinuti Vojvodinu, biskup je misao o autonomiji Vojvodine proglasio nezrelom i neizvodljivom. S. Radić je s karakterističnom srbofobijom 1905. pisao da: „Srijem ima ostati hrvatski ili postati ugarski“, ali da nikako ne može biti srpski. S željom da internacionalizuje hrvatsko pitanje, on je 1922. jednom londonskom listu izjavio da su u oblastima Bačke, Baranje i Banata koje „nerazumno i nelogično nazivaju Vojvodinom… Srbi prema Hrvatima u posve neznatnoj manjini“. Njegov naslednik V. Maček je nastavio velikohrvatsku politiku s megalomanskim teritorijalnim pretenzijama i predlozima prekrajanja unutrašnjih granica u Jugoslaviji. Najposle, samo nekoliko dana posle sporazuma Cvetković-Maček iz 1939, Hrvatski nacionalni pokret (iza kojeg je stajala HSS) posebnom okružnicom obavestio je da je glavni cilj Hrvatske da sruši Jugoslaviju. Uz pomoć Hitlera i Musolinija Hrvatskoj je 1941. pripao čitav Srem, a hrvatski komunisti u NOP-u su od kraja 1942. nastojali da ga u takvom statusu i zadrže. Posle Drugog svetskog rata ove ideje su privremeno pritajile, da bi dolaskom F. Tuđmana ostvarile novu praktičnu potvrdu. Kontinuitet starog državnopravnog ideala je očuvan. Jedan od njegovih prominentnijih baštinika, predsednik HOP-a (pokreta koji je 1929. osnovao A. Pavelić) Vjekoslav Matijević je 1993. izjavio da Hrvati moraju „biti čvrsti i nepopustljivi u vezi sa pitanjem naših granica i zajedničkim snagama zaustaviti prijelaz Srba preko Drine. Jasno, tu uključujem Srijem, Banat, Bačku, Sandžak i Boku“.

Jugoslavije više nema. Srbi su ponovo savremenici svoje istorije. Kao što ih više nema u Hrvatskoj, nema ih ni na Kosmetu. Na zidu Visokih Dečana piše „Ovo je svojina UČK“.

Ostali su u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Vojvodini. Saglasno procesima dugog trajanja u Bosni su već proglašeni agresorima i počiniocima genocida. U Podgorici je Stjepan Mesić proglašen za počasnog građanina, a odmetnute provincijske velmože u Vojvodini, potkazujući sopstvenu državu i narod, tvrde da je Vojvodina „unutrašnja kolonija Srbije… njen plen“. I nailaze na razumevanje u evropskoj Hrvatskoj. Hrvati su, piše V. Krestić, stajali iza svih autonomaških pokreta u Vojvodini da bi oslabili jedinstvo i umanjili moć Srbije.

Ostala je i istorijska istina – kao remetilački faktor. I ona je jedna od prepreka na putu ostvarenja ideje „velike Hrvatske“. Samo na taj način se može shvatiti odnos prema delu Vasilija Krestića. Da li je potrebno još argumenata u prilog razumevanju interesa koji povezuju sve one koji se na njega obrušavaju?

Zato je danas lekovito, makar i zakasnelo, sagledati povezanost našeg realnog i istorijskog života i suočiti uvrežene ili nametnute stereotipe sa ovim svedočanstvima istine. Za nauk političarima i opomenu potomstvu. Zbog istine o svetu u kojem su živeli i nestajali mnogi srpski naraštaji. Svetu u kojem život nikad nije bio određen prirodnim poretkom stvari i odnosa među ljudima i narodima, već interesima; u kojem su i danas, kako bi to svojim poetskim idiomom rekao M. Bećković – paščad puštena, a kamenje vezano.

Izvor: Pečat