Nacionalni rad Srpskog pjevačkog društva „Sloga“ u Dubrovniku od 1874. do 1947. godine

Dubrovačko srpsko pjevačko društvo „Sloga“ osnovano je 1874. u Dubrovniku. Radilo je u reprezentativnoj dvorani na drugom spratu u palati Gučetić (Stari teatar) u ulici Od puča. (1).  Društvo  je slavilo sv. Savu. U srpskom pjevačkom društvu „Sloga“ održana je početkom 1904. pokladna zabava na kojoj je pevao društveni hor i svirao tamburaški zbor Dubrovačkog Radničkog Društva. Na zabavi je urednik „Dubrovnika” Antun Fabris prikupljao priloge za postradale Ruse u Rusko-japanskom ratu 1904. (2)  Prosvetno-privredno društvo ,,Srpska zora” pomagalo  je  pre Prvog svetskog rata rad  srpskih  pevačkih   društava na Primorju : „Jedinstva“ u  Kotoru, „Branka“ u  Zadru, „Srbadije“ u  Šibeniku  i „Sloge“ u Dubrovniku.

„Sloga“ je 1924. zajedno sa Dubrovačkim radničkim društvom svečano  proslavila svoju pedesetogodišnjicu. Hor je na početku bio muški hor a od 1925 mešoviti. Proslava 60-godišnjice ,,Sloge” 7 oktobra 1934. održana je u  renoviranim prostorijama. (3) Društvo je okupljalo Srbe katoličke i pravoslavne vere. Hor „Sloga“ je oko 50 puta godišnje pevao u pravoslavnoj crkvi. Crkvenoopštinski savjet podstakao je „Slogu“ da osnuje dečji hor u crkvi. Povodom smrti kralja Aleksandra 1934. „Sloga“ je priredila duhovni komemorativni koncerat u pravoslavnoj crkvi. Pored crkvenih kompozicija na programu je bila prigodna kompozicija Pehara ,,Čuvajmo Jugoslaviju”. Proslava 700-godišnjice srpskog prosvetitelja Sv. Save 1935. počela je predavanjima održanim u prostorijama „Sloge“. Predavači Jovica Perović, prof. Ljeposava Gatalova i prof. Salih Nazečić prikazali su značaj i ulogu Sv. Save na državnom, vjerskom i prosvjetnom polju. Na  dan  Sv. Save  Dubrovačko srpsko pjevačko društvo „Sloga“ priredilo je uveče svečani koncerat koji je dirigovao  Pehar. (4)

Dječji zbor D.S.P.D. „Sloga”  priredio je 25. maja 1935. prvi koncert u društvenoj koncertnoj dvorani. Na programu su bile kompozicije Mokranjca, Pehara, Hajdna, Mocarta, Brunera, dra. Markovca, Špoljara i M. Sparavale. Koncertom je dirigovao Gustav I. Pehar, dirigent „Sloge“. Bugarski pevački zbor „Rodina“ priredio je 19.7.1935. koncert u Dubrovniku. Pred Gradskom općinom bugarske pevače pozdravili su u ime pjevačke župe „Ivo Vojnović“  profesor Čorović, a zatim je sokolska muzika odsvirala bugarsku himnu što je kod prisutnih izazvalo burno oduševljenje i pljesak. Iza toga je „Rodina“ otpevala državnu himnu na što je mnoštvo oduševljeno klicalo caru Borisu, Kralju Petru II i jugoslovensko bugarskom bratstvu. Koncert je održan na poljani pred katedralom a dirigovao je Najdanov, dirigent Sofijske opere. Koncert je bio posvećen većim delom bugarskoj narodnoj pesmi. Osim toga „Rodina“ je izvela nekoliko ruskih pesama i Gotovčevu „Jadovanku za teletom“. Zbor „Rodine“ sastojao se isključivo od solista i zborišta sofijske opere. Koncert se pretvorio u veličanstvenu manifestaciju bratskih simpatija prema bugarskom narodu.  Dubrovačko srpsko pjevačko društvo „Sloga“ priredilo je 10. maja 1936. svoj redovni godišnji koncert u društvenoj koncertnoj dvorani. Na programu su bile kompozicije Arhangelskog, Biničkog, Čeneka, Gotovca, Ksičke, Ljvova, Nastasijevića, Pehara i Šapra. Veliki interes pobudila je kompozicija „Jednom skukom človiku“ koju je komponovao mladi dubrovački kompozitor Zdenko Šapro na tekst Dinka Ranjine.(5)

Dubrovačko srpsko pjevačko društvo „Sloga“ priredilo je u prvoj polovini oktobra 1936. turneju po Jugoslaviji.  Posetili su Sarajevo, Oplenac i Beograd. Održali su 10 oktobra 1936. koncert na Kolarcu u Beogradu. (6)

Program koncerta zakazanog za 20. jun 1937. u atrijumu Sponze bio je  :

1. Duhovne pjesme  Rimski-Korsakov “Oče naš”– mješoviti hor; Bortnjanski “Javisja blagodat Božija”– mješoviti hor; Mokranjac “Statija treća” — mješoviti hor;

1. Svjetovne pjesme a) umetničke Milojević “Muha i komarac” — mješoviti hor; Gotovac “Ponuda dragoga” — muški hor, tenor solo Ante Šoljarić; Mokranjac “Kozar” — mješoviti hor;

b) narodne pjesme Vidošić “Dvije pjesme iz Mostara” a) Ej, bejturane—alt solo Štefica Vidošić uz pratnju muškog hora, b) Baćevići, selo malo — mješoviti hor; Odak “Rapsodija treća” (Dorica pleše …)  mješoviti hor; Horovođa Tihomil Vidošić. (7)

Uprava „Sloge“ uputila je pismo od 18.10.1937. Upravnom odboru Srpske pravoslavne opštine u Dubrovniku u kojem  je istakla : „Pripomoć „Slogi“ od crkve smanjena sa 1.500 na 1.000 dinara. Dubrovačko pjevačko društvo od svog osnutka prije 63 godine usko je skopčano sa crkvom da se ne može odvojiti jedno od drugoga“. (8).

„Sloga“ je 1938. održala horski koncert u Sponzi. U listu ,,Dubrovnik” istaknuto je da je svetovni deo programa bio izraz napora da se u jedno kolo združe pesme kršnog Dinarca sa Tajčevičevim pesmama iz Stare Srbije. U programu su bile dve pesme Slavenskog ,,Dedo i mečkite” i ,,Rugalica”. Prva je pesma krševa a druga slavonskih nizina. U listu ,,Dubrovnik” istaknuto je : ,,solidnom i dobro fundiraranom radu neumornih boraca za našu narodnu pjesmu i sljedstveno tome i —  za našu nacionalnu kulturu.” Sloga je sarađivala sa pevačkim društvima iz Jugoslavije. „Sloga“ sa svojim članovima i predstavnicima i članovima ostalih dubrovačkih nacionalnih društava dočekala je „Gusle“ iz Mostara. „Gusle“ su održale koncert 20.5.1937. u atrijumu Sponze. Na banketu  je pozdravio „Gusle“ sudija Svetozar Barbić, kao pretsjednik  pjevačke župe „Ivo Vojnović“. (9)  „Sloga“ i  „Gusle“ bile su najbolja pjevačka društva u sastavu pjevačke župe „Ivo Vojnović“.

Pjevački hor „Kola srpskih sestara” iz Petrovgrada (Zrenjanin) stigao je 29. maja 1937. u Dubrovnik večernjim vozom iz Sarajeva. Dubrovačka nacionalna društva priredila su gostima srdačan doček. Ženski hor „Kola srpskih sestara” iz Petrovgrada (Zrenjanin)  je 30 maja 1937. održao svoj koncerat u dvorani „Sloge”. Ovaj mladi hor postavio je sebi zadatak da propagiranjem pesme doprinese svoj udeo u nacionalno-kulturnom pravcu. Na programu su bile kompozicije Zajca, Mokranjca, Pokornog, Bošnjakovića, Bajića, Milojevića i dr. Horom je dirigovao Bohumil Hrabak. Publika, koja je u velikom broju posjetila koncerat, sa simpatijama je primila goste i spontano im odobravala. Hor je nastupao u banatskom narodnom odijelu, što je ostavilo lep utisak. Gostima je od strane Dubrovačkog Srpskog Pjevačkog Društva „Sloga“ predan lovor vijenac. Mješoviti hor Dubrovačkog srpskog pjevačkog društva „Sloga“ otputovao je 1938. u Mostar na proslavu pedesetogodišnjice društva „Gusle“ iz Mostara. Putem su im se pridružili pjevačka društva iz Kotora, Hercegnovoga i Trebinja. Na proslavu je došlo 11 srpskih pjevačkih društava. Povorka pjevačkih društava, na čelu sa sokolskom muzikom i pjevačkim društvom ,,Jedinstvo” iz Kotora bila je oduševljeno pozdravljena od građana Mostara. Položeni su venci na grob Šantića i Ćorovića. Održana je svečana akademija. U veče je bio održan koncert. Prvu tačku koncerta državnu himnu i poslednju ,,Oj Sloveni” pevali su zajednički svi pjevači, njih oko 600. (10)

Prigodom parastosa kralju Aleksandru 9 oktobra 1938. mješoviti hor  „Sloge” pod vođstvom Iva Prišlina izveo je u pravoslavnoj crkvi Hrističevo ,,Opijelo”. Delo je bilo posvećeno žrtvama palim za Oslobođenje i Ujedinjenje.(11)

Jugoslovenski pjevački savez priredio je pjevački slet 1939. u Beogradu. Slet je bio priređen u čast proslave dvaju stogodišnjih saveznih društava : Pančevačkog srpskog crkvenog pjevačkog društva i Srpskog pjevačkog društva ,,Jedinstvo” iz Kotora. (12)

Na Redovnoj glavnoj skupštini 3 aprila 1938. u Upravni odbor Srp. Pjev. Društva ,,Sloga” izabrani su : predsednik dr. Đuro Orlić, I podpredsednik Stijepo Murati, II podpredsednik Uroš Berdović, I sekretar prof. Đorđe Jordanović, II sekretar Anka Kobasica, blagajnik Risto Brkan, domaćin Blagoje Samardžić, muzički referent dr. Vladimir Berdović, inspektor hora Dušan Rajačić, arhivar Blagoje Vukičević, odbornici Branko Hope i Bruno Vernaca. Zamjenici Smiljana Vezić-Berdović, Milenko Lazarević, Niko Čorbić i Branko Pejović. U Nadzornom odboru bili su : Svetozar Barbić, Kristo Dominković i Dušan Babić. Zamjenici bili su Ilija Zorić i Todor Sparavalo.

Na skupštini Dubrovačkog srpskog pjevačkog društva „Sloga“ marta 1939. izabran je Upravni odbor društva i to: predsednik Rafo Marić, kasacioni sudija u penziji; potpredsednici Uroš Berberović i Stijepo Murati; sekretari Milan Bojanić i Bruno Vernaca; blagajnik Jefto Krcunović; domaćin Blagoje Samardžić; dr. Vladimir Berdović, muzički referent;  Nikola Miloš, inspektor hora; arhivar Branko Pejović; odbornici Svetozar Barbić i Branko Hope; U Nadzornom odboru bili su dr. Đuro Orlić, Kristo Dominković i Ilija Zorić. (13)

Sporazumom  Cvetković-Maček 26.8.1939.  Dubrovnik  je  odvojen  od  Zetske  banovine  i dodeljen  novostvorenoj  Banovini  Hrvatskoj. HSS je u Banovini Hrvatskoj odmah počeo sa otpuštanjem državnih službenika  i progonima. Na podsticaj iz Hercegovine i pomoći pristalica Narodne odbrane, članstva Sokola i Jadranske straže, a pod rukovodstvom Mirka Stankovića, održan je 16. decembra 1939. „javni dogovor” u cilju „okupljanja srpstva kao naroda” i podsticanja „nacionalne akcije” u cilju „beskompromisnog održavanja svih ustanova koje su bitne za čuvanje i održavanje narodnog jedinstva”. Uprkos progonima Savjet dubrovačkih kulturnih i nacionalnih ustanova (Dubrovačka Građanska muzika, Dubrovačko Radničko društvo, D.S.P.D.„Sloga”, Matica Srpska, Narodna Odbrana, O.N.O.„Nova Jugoslavija”, Pododbor društva Knjeginja Zorka i Sokolsko Društvo) proslavio je godišnjicu  oslobođenja  svog  grada  13 novembar 1940. Član društva Vuk Ćorović odlikovan je februara 1940. ordenom Sv. Save IV stepena.(14)

U dvorani „Sloge” proslavljene su Materice. Hor „Male Sloge”, đaci osnovne škole, građanske škole i gimnazije, pod dirigovanjem učitelja D. Rajačića  izveli su zabavni program. Atrakcija bila je četvorogodišnja beba Biljana Milišić, koja je u krinolini sa perikom i lornjonom recitovala pesmicu o „malenoj dami sa krinolinom”. Vredne članice P. D. „Knjeginja Zorka” obule su a i neke odjenuli preko 90 siromašne dece, među kojima i mnoge rimokatoličke vere. (15)

Akademsko  pjevačko društvo ,,Obilić” letovalo je 1940. u  Kuparima. Iako je društvo  imalo samo  jedan deo  članova  na  molbu Dubrovčana  priredilo  je jula  1940. koncert  zajedno  sa  srpskim dubrovačkim pjevačkim društvom „Sloga“ u atrijumu Sponze. Koncert je trajao jedan i po sat, a sastojao se od deset tačaka mješovitih horova od domaćih kompozitora, pretežno od Mokranjca. Nekoliko tačaka koncerta izveli su zajednički ,,Obilić” i ,,Sloga”, a nekoliko samo ,,Obilić”. Dirigovao je Svetolik Pašćan-Kojanov. Burni aplauzi mnogobrojne publike bili su nagrada pjevačima i dirigentu. Poslije koncerta Dubrovčani su priredili večeru pjevačicama i pjevačima u bašti hotela Imperiala. Večera na kojoj je bilo 140 lica prošla je u vrlo intimnom bratskom raspoloženju. (16)

Za  Dubrovačko srpsko pjevačko društvo „Sloga“ slikar Atanasije Popović naslikao je ikonu sv. Save. Prilikom proslave ulaska srpske oslobodilačke vojske u  Dubrovnik 13. novembra 1940. na svečanom blagodarenju u hramu sv. Blagoveštenja, blagoslovio je ikonu prota Mitrović, a pjevački hor  „Sloge“ otpjevao je himnu sv.Save. (17)

Reprezentativne prostorije društva ,,Sloga” koristila su ostala nacionalna društva i ustanove. Pododbor društva „Kneginja Zorka” u Dubrovniku priredio je novembra 1937. u svečanoj sali „Sloge” predavanje. Predavač je bila Zorka Nikolas, predsjednica Kola srpskih sestara u Detroitu. Ona je obilazila Jugoslaviju radi upoznavanja prilika u njoj. Održavala je predavanja o životu našeg naroda a specijalno naših žena u Sjevernoj Americi. Tema predavanja bila je „Naši u Americi”. Predavanje je saslušano sa pažnjom i odobravanjem brojne publike.  Prvog maja 1938.  u dvorani „Sloge“ održano je komemorativno veče posvećeno spomenu na 30-godišnjicu smrti Valtazara Bogišića na kome  je govorio dr. Lujo Bakotić. (18)

Nova Jugoslavija  priredila je 14. januara 1939. svoju godišnju akademiju sa igrankom u prostorijama D.S.P.D. „Sloge”. Na programu pored umetnika prof. Šlausa i Prišlina, učestvovali su omladinci koji su izveli ostale tačke. Veliko oduševljenje pobudile su muzičke tačke Kovačevića, Foretića i Spaventi, naročito solo sviranje Kovačevića, koji je svojom spremom i načinom sviranja uvjerio mnogobrojnu publiku, da se nalazi između omladine koji poseduju muzičkog talenta i koji stupaju u budućnost sa sigurnim uspehom viših muzičkih vrednosti.  Skupne recitacije predstavljale su novost za Dubrovnik. Prikom proslave 22 godišnjice ulaska srpske oslobodilačke vojske u  Dubrovnik 13. novembra 1940. Boža Hope održao je govor u Dubrovačkom srpskom pjevačkom društvu „Sloga“. (19)

Skromna  proslava  Dana  Ujedinjenja  u  Dubrovniku 1. decembra 1940,  ograničena  je  na  svečanost  priređenu u Sokolani u Sponzi.   List „Dubrovnik”  pisao je o  proslavi : „Društvima  koja  bi  se  usudila  da  ne  poslušaju  …..g. šef  policije  zapretio  je  upotrebom  sile  i  hapšenjem  članova  uprave.  … Pred   vratima  svih  zgrada  u  kojima  se  nalaze  nacijonalna  društva  stajalo  je  na  dan  Ujedinjenja  po  dva  i  tri  policajca  u  uniformi  ili  bez  nje.“ (20)

,,Sloga” je 1941. proslavila svoju slavu Svetog Savu, a domaćin slave bio je pretsjednik ,,Sloge” Rafo Marić, kasacioni sudija u penziji. Učitelj Dušan Rajačić održao je kraći govor o sv. Savi i značaju dana proslave. Četvoro dece recitovalo je prigodne pesme. Prvo je mala Traživuk recitovala pjesmu Rikarda Katalinića o sv. Savi. Recitovali su mala i mali Nikitin, a poslednja Biljana Miličić  koja je recitovala Rastko od Ilića. Uveče je u hotelu Imperial priređena akademija sa igrankom. Prisustvovao je izaslanik kralja, pokrovitelja društva „Sloge“. Na akademiji je pevao mešoviti hor „Sloge“ koga je izvežbao horovođa dr. Vlatko Berdović. Nastupao je čelista Koh i sopran Dora Trojanović. U listu ,,Dubrovnik” o proslavi : ,,Sama igranka pružala je nezaboravnu sliku, elitne zabave, koja je u svojoj otmenosti publike i odgovarajućeg držanja samo dobar znak, da naše srpske zabave još održavaju i čuvaju stari duh dubrovačke otmenosti i skladnosti.” (21)

Među prvim žrtvama ustaškog terora bili su činovnici Trgovačko-industrijalne banke u Dubrovniku (bivša Srpska banka). Ustaše su uhapsile sve članove upravnog odbora i činovnike do kojih su mogli da dođu. Član uprave ,,Sloge”  Stijepo Murati bio je uhapšen i  7 jula 1941. vezan sproveden za Zagreb.(22)

Dr. Vladimir Berdović je do 1941. vodio „Slogu“, a od 1943. do smrti 1980. vodio je hor. Od 1924. bio je stalni član Dubrovačke filfarmonije. Posle Drugog svetskog rata vodio je hor pravoslavne crkve sv. Blagoveštenija, koji je često izvodio njegove kompozicije. Od osnivanja Dubrovačkih letnjih igara dao znatan doprinos njenom razvoju a od 1954. do 1963. bio je urednik njihovog muzičkog programa. Dubrovačko srpsko pjevačko društvo „Sloga“ ugašeno je 1947, a nastavilo je delovati kao dubrovačka podružnica srpskog kulturnog društva Prosvjeta koja je u Dubrovniku delovala do 80 godina 20 veka. Danas u prostorijama društva u ,,Saloča od zrcala” radi dubrovačka Narodna knjižnica.  (23)

Dubrovačko pjevačko društvo od svog osnutka 1874. bilo je usko povezano sa pravoslavnom crkvom u Dubrovniku.  U svom radu  sarađivalo je sa ostalim  srpskim  društvima i ustanovama. Hor je na početku bio muški hor a od 1925 mešoviti. Društvo je okupljalo Srbe pravoslavne i katoličke vere. Hor „Sloga“ je oko 50 puta godišnje pevao u pravoslavnoj crkvi. Društvo je bilo deo pjevačke župe „Ivo Vojnović“ Jugoslovenskog pjevačkog saveza. List „Dubrovnik” odao  je priznanje društvu ,,Sloga” kao neumornom borcu za narodnu pjesmu i   nacionalnu kulturu. Društvo je priredilo je u oktobru 1936. turneju po Jugoslaviji a 1938. učestvovalo je na proslavi pedesetogodišnjice društva „Gusle“ iz Mostara.

Sporazumom  Cvetković-Maček 26.8.1939.  Dubrovnik  je  odvojen  od  Zetske  banovine  i dodeljen  novostvorenoj  Banovini  Hrvatskoj. U Banovini  HSS  je iskoristio vlast  za  progone i otpuštanja. Uprkos progonima srpska društva nastavila su nacionalni rad okupljena u Savjetu dubrovačkih kulturnih i nacionalnih ustanova. Dubrovačko srpsko pjevačko društvo „Sloga“ ugašeno je 1947, a nastavilo je delovati kao dubrovačka podružnica srpskog kulturnog društva Prosvjeta koja je u Dubrovniku delovala do 80 godina 20 veka.

Saša Nedeljković

član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije

Napomene :

1.Sofija Božić, „Srbi u Hrvatskoj 1918-1929“, str. 309, 310, Beograd, 2008; ,,Kultura Srba u Dubrovniku 1790-2010”, Beograd-Dubrovnik, 2012, str.276;

2.„Zabava”, br. 9, „Dubrovnik”, u Dubrovniku  28 februara 1904, str. 3;

 3. Sofija Božić, „Srbi u Hrvatskoj 1918-1929“, str. 309, 310, Beograd, 2008;,,Kultura Srba u Dubrovniku 1790-2010”, Beograd-Dubrovnik, 2012, str. 331, 335, 336;

 4. Milorad Vukanović, „Iz istorije Srpske pravoslavne crkve u Dubrovniku opštestvo srpske pravoslavne crkve od 1929. do 1946. u Dubrovniku“, „Bratstvo“  XVDruštvo „Sveti Sava“, Beograd 2011,  str. 95; ,,Duhovni komemorativni koncerat Sloge”, ,,Dubrava”, br. 19, Dubrovnik, 17 studenog 1934 godine, str. 3; ,,Kulturni život Dubrovnika”, ,,Dubrava”, br. 22, Dubrovnik o sv. Vlahu 1935, str. 12;

 5.„ Prvi koncert dječjeg zbora S. P. D. „Sloge“ u Dubrovniku“, „Koncert Bugara u Dubrovniku“, „Đirilometodski vjesnik, Juni, juli, avgust 1935 , br. 6, 7 i 8,  Zagreb, str.79 ; „Koncert „Sloge“ u Dubrovniku“, „Đirilometodski vjesnik,   Juni, juli, avgust 1936, br. 6, 7, 8, Zagreb, str. 98 

 6. ,,Kultura Srba u Dubrovniku 1790-2010”, Beograd-Dubrovnik, 2012, str. 338, 339;

7.„Program koncerta”, „Dubrovnik”, br.21, Dubrovnik, 19 Juni 1937, str. 3;

8.Milorad Vukanović, „Iz istorije Srpske pravoslavne crkve u Dubrovniku opštestvo srpske pravoslavne crkve od 1929. do 1946. u Dubrovniku“, „Bratstvo“ XV Društvo „Sveti Sava“, Beograd 2011,  str. 95;

9. H. ,,Koncerat srp. pjev. društva ,,Sloga”, br. 26, „Dubrovnik”, 2 jula 1938, str.3,4; „Srpsko pjev. Društvo „Gusle“ iz Mostara u Dubrovniku“, „Dubrovnik”, br.22, Dubrovnik, 26. juna 1937, str.3;

10.  „Dubrovačke vijesti”,  „Dubrovnik”,br. 17, Dubrovnik,  29 maj 1937, str. 5;„Koncerat Ženskog hora “Kola srpskih sestara” iz Petrovgrada”, „Dubrovnik”,  br. 18, Dubrovnik,  5 Juna 1937, str. 4;  ,,Svečanost  u Mostaru”, ,,Sloga u Mostaru”, br. 26,„Dubrovnik”, 2 jula 1938, str.2, 3:

11.,,Glasovito Hristićevo ,,Opijelo”, „Dubrovnik”, 8 oktobra 1938, br. 40 Dubrovnik, str. 4;

12. ,,Jugoslovenski pjevački slet u Beogradu”,„Dubrovnik”, 2 februara 1939, br. 5,  Dubrovnik,  str. 3;

13. ,,Redovna glavna skupština 3 aprila 1938”,  „Dubrovnik”,  br. 14, Dubrovnik, 9 aprila 1938, str. 4; „Nova uprava “Sloge”, br. 10, „Dubrovnik”, 11 marta 1939, Dubrovnik, str.4;

14. ,,Dubrovnik u narodnooslobodilačkoj borbi i socijalističkoj revoluciji 1941-1945”, Split, 1985, str. 1051; „Kroz grad i predgrađe”, br.45, „Dubrovnik”,16. novembra 1940, Kotor–Dubrovnik , str. 3 – 4; “Odlikovanje”, „Dubrovnik”, 17 februara 1940, br. 7, Dubrovnik, str. 4;

15.“Proslava Materica”, „Dubrovnik”, br. 1, 4 januar 1940, Kotor-Dubrovnik, str.4;

16. ,,Akad. Pjev. Društvo ,,Obilić”, „Dubrovnik”, 20 jula 1940, br. 28, str.4;  ,,Vokalni koncerat u Sponzi”, „Dubrovnik”, 27 jula 1940, br. 29, Dubrovnik, str.4;

17. “Ikona sv. Save”, „Dubrovnik”, br. 47, Kotor-Dubrovnik, 30 novembra 1940, str. 4;

18. „Predavanje o našim u Americi”, „Dubrovnik”, 20 Novembar 1937, br.43, Dubrovnik, str.4; „Dubrovačke  vijesti“, br. 17, „Dubrovnik”, 30 april 1938, Dubrovnik, str. 3;

19. „Akademija sa igrankom O.N.O. „Nova Jugoslavija”, „Dubrovnik”, br. 1,   Dubrovnik,14. januara 1939, str. 4; „Zabava O.N.O. “Nove Jugoslavije”, „Dubrovnik”, br.3,Dubrovnik, 21.januara 1939, str. 3; “Dolazak oslobodilaca u Dubrovnik”,„Dubrovnik”, br. 48, Kotor-Dubrovnik, 7 decembra 1940, tr. 2;

20.  „Proslava  Dana  Ujedinjenja u Dubrovniku”, „Dubrovnik”, 7 decembra 1940, br.48, Bokeška štamparija,str. 4; „Mozaik današnjice”, br.49, „Dubrovnik”, 14 decembra 1940, Kotor-Dubrovnik, str. 3-4;

21. ,,Proslava sv. Save”, „Dubrovnik”, br 5, 1 februar 1941,  Kotor-Dubrovnik, str. 4;

22. Mato Jakšić, ,,Dubrovnik 1941”,  Beograd 1966, str.80,97,98; 

23. ,,Kultura Srba u Dubrovniku 1790-2010”, Beograd-Dubrovnik, 2012, str. 203, 204, 276, 336;

Vezane vijesti:

List ,,Dubrovnik” o borcima za oslobođenje i ujedinjenje 1912 – 1918.

Sećanja V. M. Vukmirovića na borbe četnika u Balkanskim ratovima

Saša Nedeljković: Dubrovački Srbi i Savez srpskih kulturnih ustanova

Nedeljković: List ,,Dubrovnik” o pokušajima pohrvaćenja Srba katolika i Bunjevaca

Nedeljković: Dubrovački Srbi

Nedeljković:Bokelji i Boka Kotorska u listu ,,Dubrovnik” od 1937. do 1941 godine

Nova Jugoslavija u Dubrovniku