Milisav Semiz – Zaboravljeni heroj beogradskog neba

Na današnji dan prije 74 godine, jedan mladi Hercegovac sjeo je za komande lovačkog aviona IK-3, vinuo se put nebeskih visina nad Beogradom i zaslužio da uđe u legendu. Međutim, sud istorije često neopravdano zaobiđe junake i prepusti ih zaboravu.

Milisav Semiz

Ovo je priča o tom mladom Hercegovcu, Milisavu Semizu, vazdušnom asu i čovjeku koji je u kratkotrajnom Aprilskom ratu 1941. godine oborio četiri njemačka aviona, te tako postao najuspješniji pilot Kraljevine Jugoslavije.

Podaci o njegovom porodičnom porijeklu vrlo su šturi. Zna se da je rođen u Ljubuškom 1912. godine, gdje je završio osnovnu školu. Semizi su u Ljubuški doselili u drugoj polovini 19. vijeka, vjerovatno iz Popova polja. Ovaj Ljubušak, letačku školu završio je u Pančevu 1937. godine. Neki izvori govore da se radilo o prilično nedisciplinovanom kadetu koji nije poštovao autoritete. I danas se stariji Ljubušaci sjećaju priča da je njihov sugrađanin sa školskim avionom proletio ispod mostarskog Starog mosta i tako zaradio kaznu zbog svog avanturizma. Neke hronike o prošlosti Ljubuškog spominju ga i kao učesnika Gajretovih i Prosvjetinih priredbi u rodnom gradu. Rat ga je zatekao, kako smo već rekli, u sastavu Šestog lovačkog puka.

A Šesti lovački puk bio je elitna vojna jedinica države koja će sa istorijske scene nestati u proljeće 1941. godine, popunjena neustrašivim pilotima – časnim herojima koji su sudbini gledali pravo u oči i gordo se smiješili već unaprijed poznatom usudu. Puk je za to vrijeme imao 43 moderna lovačka aviona; 37 njemačkih Meseršmita bf-109 i 6 domaćih IK-3, koji su se tek uvodili u naoružanje i još nisu skroz bili uvedeni u operativnu upotrebu.

Ono što se tih dana odigravalo na uzletištima Šestog lovačkog puka zaduženog za odbranu Beograda, pomalo podsjeća na film.

„Već od 27. marta i puča, slutilo se da će biti rata“, piše Zoran Nikolić u Večernjim Novostima.

„Dan uoči njemačkog napada na Jugoslaviju piloti su bili u pripravnosti pokraj svojih lovačkih aparata. Piloti su dobili slobodno popodne i veče, ali tako što su morali da ostave tačno mjesto i broj telefona gdje se nalaze, kako bi hitno mogli da se vrate u jedinicu. Otišli su da vide porodice i da se pozdrave sa njima. Posle toga su se, prema dogovoru, svi našli u kafani Zora. Jedni su otišli vojnim kamionom, drugi taksijem, ali su se u dogovoreno vrijeme uveče svi našli na poslednjoj prozivci u ovom restoranu. Sa pićem se nije pretjerivalo, jer su svi bili svjesni da će ujutru da polete u susret nadmoćnim Nijemcima. Ipak, pjevala im je legendarna Divna Kostić, ali je odlučno odbijala da primi bilo kakav bakšiš. Odjekivale su pjesme Ovaj mirisni cvetak, O svemu mi piši mati i drugi šlageri onog doba. Kada se noć zagrijala čuli su se i stihovi Oj, Hitleru, milu li ti nanu, ostavićeš kosti na Balkanu. Atmosfera u Zori je kulminirala uz ove stihove i, čak, pucanje u vazduh. Bili su svjesni šta ih čeka, ali su se srčano smijali sudbini u lice. Zora je bila kafana koja je u ono vrijeme imala telefonsku liniju. Oko jedan sat poslije ponoći objavljena je prva, tiha uzbuna. Tada je odjeknulo zvono telefona i glas sa druge strane zatražio je od pilota da se vrate na uzletišta. Ostalo je legenda.“

U jutro 6. aprila 1941. godine, nebo nad Beogradom, prijestolnicom Kraljevine Jugoslavije, zatamnile su stotine njemačkih aviona. Napad nazvan“Kaznena odmazda“ otpočeo je u ujutro, malo prije sedam sati. U prvom talasu nad gradom su se našla 234 njemačka bombardera, u čijoj je zaštiti letjelo 100 lovačkih aviona. Pošto je sistem blagovremenog javljanja zatajio, jedinice vazdušne odbrane za napad su doznale tek kada se iz pravca Fruške gore i Pančeva začula buka mnogobrojnih avionskih motora. Tada je na znak za polijetanje, u razmaku od samo desetak minuta, uzletjela većina lovaca odbrane Beograda, koji su uspjeli da prve neprijateljske formacije presretnu na samim prilazima gradu. U parovima, jugoslovenski kraljevski avijatičari hrabro su uletjeli u grupe njemačkih bombardera, obarajući pojedine avione, ali su ubrzo pristigli njemački lovci iz pratnje, tako da se razvila ogorčena vazdušna bitka. Nijemci su se zbog prepoznatljive siluete naročito okomili na avione IK-3, dok su jugoslovenski Meseršmiti unosili zabunu u njemačke redove, jer su i oni letjeli na istim aparatima. Ali, IK-3 bio je tvrd orah, ponos jugoslovenske avioindustrije bio je nešto sporiji, međutim mnogo pokretljiviji, te je zadavao muke neprijateljskim lovcima. Jugoslovenski piloti izvodili su niz spojenih zaokreta, te zbog manjeg radijusa okretanja kod IK-3, njemački avijatičari koji bi se upustili u vazdušne duele, vrlo brzo bi se našli na nišanu jugoslovenskih lovaca presretača.

Nasrtanja njemačke avijacije nastavljala su se tokom cijelog dana. Odupirući se ovim napadima, jugoslovenski piloti ogorčeni su prodirali u neprijateljske formacije, pokušavajući učiniti nemoguće. Ova njihova hrabrost i drskost iznenadila je i njemačke posade koje su mislile da se radi o posebnoj borbenoj taktici. Naročito uspješni bili su piloti lovaca IK-3, koji su tog dana oborili od 11 do 14 neprijateljskih aparata, uz tri izgubljena sopstvena aviona.

U tim danima užasa ali i slave, pilot narednik Milisav Semiz oborio je četiri neprijateljska aviona. Poslije sloma odbrane Beograda preživjeli piloti uništili su preostale avione i krenuli u povlačenje. Jedan podatak objavljen za vrijeme NDH, otkriva nam da se Milisav Semiz tokom Aprilskog rata junački borio i u rodnoj Hercegovini.

Naime, odmah posle njemačkog napada na Jugoslaviju, u Čapljini je došlo do otvorene ustaške pobune. Pobunjenici predvođeni ekstremistima i pojedinim katoličkim sveštenicima napali su čapljinski odred vojske Kraljevine Jugoslavije. U višednevnim borbama jedinicama regularne vojske naneseni su teški gubici i tek intervencijom „Pitomačkog bataljona“ iz Bileće pobuna je nakratko skršena. U ovim borbama učestvovao je i Milisav Semiz koji je vjerovatno uzletao sa aerodroma Kapino polje kod Nikšića.

Umjetnički prikaz borbi nad Beogradom

O ovome piše Kasim Grujić u svom članku objavljenom u Napretkov božićnoj knjizi 1942. godine. U ovom radu pompezno nazvanom “Sjajna borba Ustaša sa srbskom vojskom i četnicima u Čapljini“ autor je pomenuo i Milisava Semiza: “…Četnicima je dobro poslužio zrakoplovac Mile Semiz koji je iz zrakoplova otvarao paljbu na ustaše i znakovima pokazivao četnicima naša strojopuščana gnjezda i položaj našeg topa, osobito na drugom glavnom bojnom sektoru kod Mogorjela.“

Poslije Aprilskog rata, Milisav Semiz je sa preživjelim drugovima, stigao u Egipat, gdje je pristupio jedinicama RAF-a. Da li je imao vazdušnih pobjeda kao pilot Ujedinjenog Kraljevstva nije poznato. Sa grupom jugoslovenskih vazduhoplovnih oficira 1942. padobranom se spustio na teritoriju Sandžaka, ali su ga vrlo brzo zarobili albanski balisti, pa ga zajedno sa ostalim drugovima, predali Nijemcima. Život mu je spasilo to što se predstavio kao Englez, a pri tom, kao britanski pilot, imao je i iskaznicu RAF-a. Deportovan je u Njemačku, odakle je uskoro pobjegao i kraj Drugog svjetskog rata dočekao je u neutralnoj Švajcarskoj.

Poslije rata vratio se u Jugoslaviju i počeo da leti u transportnoj avijaciji. Bio je prvi Srbin i Jugosloven koji je vozeći avion preletio Atlantik!

U sjećanju njegovih kolega kao najupečatljiviji dio njegove letačke karijere, koji dobro odslikava njegov avanturistički duh, ostao je događaj kada se samoinicijativno spustio na, zbog magle zatvoreni minhenski aerodrom, primio nove putnike i ponovo uzletio! Stariji piloti JAT-a sjećaju ga se kao, vjerovatno, najboljeg avio-instruktora kojeg je bivša Jugoslavija ikada imala.

Milisav Semiz tragično je nastradao u saobraćajnoj nesreći 1970. godine, u blizini Zagreba. Mnogi svjetski mediji objavili su da je “život tragično izgubio heroj Drugog svjetskog rata”. Začudo, u socijalističkoj Jugoslaviji o njemu se malo pričalo. Možda zbog toga što su piloti Šestog lovačkog puka časno branili svoju otadžbinu, koja je za nove vlasti bila trula „Tamnica naroda“.

Piloti 6. lovačkog puka ispred aviona domaće proizvodnje IK-3

Mi smo o daleko neuspješnijim pilotima, Franji Kluzu i Rudiju Čajavecu znali gotovo sve, a o herojima šestoaprilskog neba nad Beogradom – gotovo ništa.

Hercegovac Milisav Semiz ni u rodnom Ljubuškom, ni u ostatku Hercegovine, kao, uostalom, ni u Beogradu čiju je slobodu hrabro branio, nema ni slijepu ulicu koja nosi njegovo ime, a kamoli da su, poput gore spomenutih kolega, po njemu nazvani nekadašnji tekstilni i elektronički industrijski giganti.

Engleska vazduhoplovna revija „Vings“ u jednom od svojih izdanja pisala je da su piloti Šestog lovačkog puka oborili 48 njemačkih aviona, uz gubitke 29 sopstvenih, što je, ocijenili su, izvanredna proporcija! Milisav Semiz bio je prvi među njima sa četiri pobjede! Tako je naš zemljak, sa svojim drugovima, ipak, dostojno kaznio aktere „Kaznene odmazde“.

Izvor: MOJA HERCEGOVINA

Vezane vijesti:

DAN SJEĆANjA NA RUŠENjE NARODNE BIBLIOTEKE SRBIJE

Godišnjica bombardovanja Beograda – Jadovno 1941.

danas 70 godina od nacističkog bombardovanja beograda

Godišnjica Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji – Jadovno 1941.