KRVAVO KOLO HERCEGOVAČKO – kratko tumačenje crvenog terora u Hercegovini

Teror je – kao sistematsko i planirano širenje straha i užasa kroz sprovođenje različitih vidova nasilja (zastrašivanje, mučenje, likvidacija) da bi se ljudi učinili pokornim – sastavni dio svake revolucije.

Međutim, „preventivni teror“ – likvidacija budućih protivnika, masakriranje „potencijalnih protivika“, onih koji bi tek, možda, u dalekoj budućnosti mogli postati neprijatelji – imao je svoje veliko rođenje u Crnoj Gori i Hercegovini. Četnici su, prema navodima Branka Petranovića, govorili: „Bartolomejska noć u Francuskoj je trajala jednu noć, dok Bartolomejska noć crnogorskih komunista traje punih osam mjeseci.“

Tako, kad čitamo Dedijera, pronalazimo različite momente. Na jednom sastanku sa Ivanom Milutinovićem, opijen revolucijom i snagom revolucionalnog terora, Milovan Đilas naređuje Mitru Bakiću: „Diži se i idi da pališ Katunsku nahiju!“

Ova zapovijedna rečenica Milovana Đilasa suštinski opisuje ono što se naziva „druga etapa revolucije“.

Prelazak na „drugu etapu revolucije“ u Hercegovini i Crnoj Gori imao je dvije zastrašujuće odlike:

1.Obračun sa „reakcionarnim“ snagama, tj. likvidacija Jugoslovenske vojske u otadžbini
2.Preventivne likvidacije (eliminisanje „buržuja“,predstavnika starog režima i svih „potencijalnih neprijatelja“)

Početak ovih aktivnosti, najbolje je opisan u jednom pismu hercegovačkih partizana: „Ide odlično, sovjetiziramo cijelu Hercegovinu“.

PRVU ŽRTVU HERCEGOVAČKOG CRVENOG TERORA UBILI SU CRNOGORSKI KOMUNISTI

Prva hercegovačka žrtva crvenog terora bio je predsjednik hercegovačkih sokola – Čedo Milić iz Mostara. Na Veleizdajničkom procesu, Čedo Milić je bio osuđen na smrt, nakon čega je kazna preinačena u doživotnu robiju. Nije se bavio politikom, niti je bio član ijedne stranke. Za ovim uglednim i plemenitim srpskim rodoljubom ustaše su početkom rata raspisale potjernicu, ucijenivši njegovu glavu na 200.000 kuna, a italijanski fašisti sa 100.000 lira.

Stoga je Čedo pobjegao na crnogorsku teritoriju, u Pivski manastir. Iznurenog, slabo pokretnog i teško bolesnog Čeda Milića, nikšićki NOP odred optužio je da organizuje četnički pokret u Hercegovini. Momci sa puškama strijeljali su starca sa štapom u Gornjem polju kod Nikšića, 22.novembra 1941.

Čedo Milić je, dakle, preživio austrougarske kazamate, Ćesara i Pavelića , bolestan i iscrpljen, sa štapom u ruci, umakao je u Crnu Goru da bi ga tamo ubila bezumna, revolucionarnim pićem zadojena, braća. Rodni Mostar je 1946.proglasio Čeda Milića za „ratnog zločinca i narodnog neprijatelja“ pri čemu je kao „neoboriv dokaz“ korišćen jedan četnički dokument u kojem je pisalo da je od komunista ubijen „Veliki nacionalni borac Čedo Milić.“

Po svemu sudeći, Čedo Milić je bio prva hercegovačka žrtva crvenog terora, pri čemu treba imati na umu dvije stvari:
1.Ubijen je u Crnoj Gori.
2.Ubili su ga crnogorski komunisti.

BRATOUBICA SAVO KOVAČEVIĆ – GLAVNI IDEOLOG

Kako je poznato, hercegovački partizani su pokazivali izvjesni otpor prema bratoubilačkom ratu, zbog čega je Partija dovela prekaljene jedinice iz Crne Gore, radi razbijanja „hercegovačkog liberalizma prema četništvu.“

Zbog tog „liberalnog stava“ donesena je odluka da se formira Operativni štab na čelu sa Savom Kovačevićem. Osnovni, suštinski zadatak Savinog štaba sastojao se u sljedećem: prenijeti bratoubilačko iskustvo iz Crne Gore u Hercegovinu i učiniti ga neophodnim i prihvatljivim rješenjem četničkog pitanja.

Ako se pitamo šta je kvalifikovalo Savu Kovačevića da dođe na čelo Operativnog štaba, dovoljno je prisjetiti se da je neposredno pred stupanje na ovu dužnost, komandant Sava optužio za saradnju sa okupatorom, a potom likvidirao Novicu Kovačevića i još sedam Grahovljana, svojih rođaka i komšija. To je bila dovoljna kvalifikacija da se 4.januara 1942, u Lastvi imenuje za komandanta Operativnog štaba NOP –a za Hercegovinu.

Osim Save, na visoke dužnosti su imenovani: Petar Drapšin (politički komesar), Đoko Putica (zamjenik komandanta) i Mile Kilibarda (zamjenik političkog komesara). Ovaj datum je ozvaničio početak druge faze revolucije u Hercegovini, početak zastrašujućeg crvenog terora. Upravo zbog kolebljivosti hercegovačkih partizana u pogledu eliminacije četničkih jedinica, u Baljcima kod Bileće je 28.januara (svega dvadesetak dana nakon Savinog dolaska u Hercegovinu) formiran Prvi hercegovačko-crnogorski udarni bataljon pod komandom Vlada Šegrta.

Ako izuzmemo Hercegovca Šegrta, većinu komandnog sastava bataljona činili su crnogorski partizani. Sav bataljon je bio prožen prekaljenim crnogorskim partizanima, koji su imali zadatak da okuraže Hercegovce u sprovođenju revolucionarnog terora. Glavni cilj ovog bataljona bila je likvidacija majora Boška Todorovića i razbijanje četničkih formacija u nevesinjskom srezu.

16. februara – u Ljeskovom Dubu su strijeljani: Gedeon Guzina (predsjednik Gatačkih sokola) i Jovan Buha. Prijeki vojni sud Udarnog bataljona osudio je ove ugledne Hercegovce na smrt, i to kao „buržuje“ i „potencijalne neprijatelje“. Osim njih, strijeljan je Lazar Lale Milanović, solunski dobrovoljac i najmlađi nosilac Ordena Karađorđeve zvezde za mačevima. U tome je bila sva njegova krivica!

U noći 19/20 februara u Kifinom Selu, nakon junačkog otpora, ubijen je major Boško Todorović. Njegove posljednje riječi, prema svjedočenju očevidaca, bile su: „Braćo, zar sam ja odista zaslužio da na ovaj način od vas ginem?!“

U Ljubomiru, Đoka Puticu su seljaci zasuli kamenjem i pogubili nesuđenog komandanta stalnog Operativnog štaba. Sava Kovačević i Petar Drapšin su iskoristili ovo ubistvo kao povod da pokrenu stravične zločine nad Srbima u Ljubomiru. 27.februara su stigli u Ljubomir i ubili 21 Srbina. Dvojicu seljaka koji su kamenovali Puticu, Sava i Drapšin su ubili motkama.

Marta 1942, u selima između Trebinja i Bileće ubili su preko 40 ljudi, a među njima, solunske dobrovoljce, Radovana i Sekulu Vukovića. Radovan je bio težak vojni invalid, nosilac Albanske spomenice i ordena Karađorđeve zvezde sa mačevima.

Aprila 1942, u Lastvi su likvidirana braća Stijačić, Sinovi Vidaka Stijačića (obješenog u Trebinju 1916). Oba brata, Petar i Ivan, bijahu učesnici Balkanskih ratova i solunski dobrovoljci.

PONOSNI NA LIDVIDACIJU „NARODNIH IZDAJICA“

5. aprila Operativni štab izdaje saopštenje: „Hercegovci! Ovo je jedan od najznačajnijih časova u istoriji naše borbe, ovo je jedna od najslavnijih pobjeda naših partizana, koji neumoljivo uništavaju narodne izdajice.“

Maj/Jun 1941. Ivan Lola Ribar piše izvještaj Titu u kojem stoji Ribarev zaključak da je „pravo čudo kako su drugovi iz Hercegovine uspjeli za tako kratko vrijeme da upropaste onako sjajan narodni ustanak.“

Za dva mjeseca na nevesinjskoj teritoriji, Udarni bataljon je ubio 81 lice, a zatim su stigli u Gacko. U Braićevićima su ubili 12 lica, na Dražljevu 17. Sveukupno, u Gacku je ubijeno 46 ljudi (dvoje djece, 36 starijih od 60 godina). Udarni bataljon Vlada Šegrta nastavio je krvavi pir u selu Dobrelji, gdje su likvidirani nenaoružani i nemoćni starci, a među njima i jedan dvanaestogodišnji dječak, kojeg je mlada partizanka prisilila pred strijeljanje da sam sebi iskopa grob.

LIJEVA SKRETANjA

Što se tiče lijevih skretanja – revolucije koja jede svoju djecu – pored mnogih crnogorskih slučajeva, među kojima centralno mjesto zauzima likvidacija braće Tadić, možemo pomenuti i dva hercegovačka primjera:

1. Majo Benderać, komandant bataljona „Luka Vukalović“ i njegov zamjenik Miloš Šaraba, uslovno su osuđeni na smrt zbog masovnog dezerterstva u njihovom bataljonu, a potom primorani da jurišaju u smrt: na izuzetno utvrđene italijanske bunkere iznad Trebinja. Tako su i poginuli. Međutim, pravi razlozi za njihovu eliminaciju bili su sljedeći:

Benderać je bio bivši podnarednik jugoslovenske vojske i sestrić likvidirane braće Stijačića, zbog čega je izražavao negodovanja i proteste; dok je Šaraba bio solunski dobrovoljac, nosilac srpskih i francuskih odlikovanja koji je uvijek nosio bradu i ispod petokrake imao ušivenu srpsku trobojku.

2. Petar Milošević – borac Udarne čete Bilećkog bataljona strijeljan jer je svom saborcu otkinuo parče hljeba iz torbe. Stvarni razlog strijeljanja bilo je učvršćivanje neljudske, bratoubilačke discipline i razvoj tzv.borbenog morala. Četa se rasula mjesec dana kasnije.

KOVAČEVIĆ, DRPŠIN I ŠEGRT – NAJPRODUKTIVNIJI EGZEKUTORI

Tokom parcijalnog i nepotpunog nabrajanja komunističkih zločina na tlu Hercegovine nijesam imao namjeru da iznesem istorijsku sliku određenih zbivanja. Ona je data u istoriografskim radovima Sava Skoka, Vladimira Dedijera, Branka Petranovića i drugih istoričara. Mnoge stvari, poput Šestojunskog ustanka, i danas su prekrivene sivim velom tajne.

Međutim, moja je namjera da ovim tekstom odgovorim na savremene pokušaje rehabilitacije opravdanja i revitalizacije komunističkih mitova o Savi Kovačeviću, Vladu Šegrtu i Koči Popoviću. Sava Kovačević je prenio bratoubilaštvo iz Crne Gore u Hercegovinu, dok je Vlado Šegrt bio jedan od nedvosmisleno najproduktivnijih hercegovačkih bratoubica, skupa sa Kovačevićem i Drapšinom.

U Hercegovini, samo tokom 1941-1942 godine, pale su 522 žrtve komunističkog terora.

16.maj 1942. Koča Popović, komandant Prve proleterske brigade: „Hercegovački drugovi iz Operativnog štaba rade u vojničkom pogledu tako dobro da mi treba od njih da učimo.“

U savremenom Beogradu, oživljava se mitska slika „nadrealiste i poliglote“, – pa čak i „liberala“ – Koče Popovića – koji je „tako besprijekorno govorio francuski jezik“, da bi svoje liberalne, nadrealne i kosmopolitske vidike iskazao tokom „oslobođenja Beograda“ kada su hiljade ljudi strijeljane, a jedan od najvećih poliglota u istoriji čovječanstva, profesor Veselin Čajkanović, koji je govorio 17 jezika ( a nezvanično 27 ) isključen sa Beogradskog univerziteta.

Zaista se moramo pitati koliko mora biti cinična, deartikulisana i nazadna vlast Republike Srbije – skupa sa upravom Beograda – koja povodom godišnjice oslobođenja jednoj beogradskoj ulici daje ime Koče Popovića !? Da li je čovjek koji u izvještaju 16.maja 1942, kao komandant Prve proleterske brigade, sa svim saznanjima koje ima o crvenom teroru u Hercegovini, kaže da „treba učiti od hercegovačkih drugova“, može i smije imati ulicu u Beogradu ?

Osim toga, napori aktualnih trebinjskih vlasti da se afirmišu, ili bar ne diraju, likovi i djela njihovih narodnih heroja – poput Vlada Šegrta i Dragice Pravice – pokazuju cjelokupnu izopačenost neotitoističke svijesti naših vlastodržaca. Oni nas ubjeđuju da ih moramo slijediti, da će upravo oni sačuvati srpsku kulturu i srpske nacionalne interese, koje su njihovi ideološki prethodnici tako uporno i tako sistematski – uništavali.

ŠEGRT ZAŽALIO ŠTO NIJE BILO BILO VIŠE STRIJELjANjA

No, prije polemike sa neznavenim vlastima, najbolje je da pročitamo šta je monstruozni Vlado Šegrt svojevremeno izjavio:

„Bilo je možda previše strijeljanja. Ja to iz sadašnje perspektive razmišljam, ali iz ondašnje možda nije, no je trebalo još više.“

Jedan od najvećih crnogorskih monstruma, komandant Sava Kovačević Mizara, počinio je niz stravičnih zločina nad mirnim stanovništvom. Heroj je počeo iz svog sela, od svojih komšija i rođaka, koje je sadističkim postupcima likvidirao, da bi nastavio svoje orgije po Crnoj Gori i Hercegovini, o čemu smo djelimično govorili. Dva najveća monstruma, Sava Kovačević i Petar Drapšin, nijesu preživjela rat.

Vlado Šegrt je umro početkom devedesetih u Trebinju. Iza ovih heroja ostali su prljavi, bratoubilački tragovi. Na Vračaru, na početku Mileševske ulice, i danas postoji ploča sa Savinim likom. U Crnoj Gori se redovno proslavlja veliki Komandant. U Hercegovini, na Tjentištu, neotitoisti i jugonostalgičari mašu sa crvenim zastavama, pjevajući „Dok Sutjeska voda teče, umrijeti Sava neće.“

KOME JE UPUĆEN OSMIJEH LjUBA ČUPIĆA?

A pitam ja vas: Hoće li oživjeti umrla i pokopana savjest naših jugonostalgičara, koji nas sa najvećih pozicija u trima državama, kao prvi činovnici Srbije, Srpske i Crne Gore, pozivaju da prihvatimo nametnute istorijske „istine“? Upoređivanja Dodikovog, Vučićevog i Đukanovićevog režima u pogledu odnosa prema istorijskoj istini nijesu neopravdana. U svemu treba tražiti dublji, simbolički smisao. U svakoj ideologizaciji istorije, stoji neka dublja tajna?

Jer, kako bismo drugačije mogli shvatiti izopačenu crnogorsku ideološki određenu kvazi-istoriografiju? Kako bismo se drugačije zapitali kome je zapravo upućen osmijeh Ljuba Čupića? Kome se taj čovjek smije? Četnicima i italijanima koji ga strijeljaju – ili pak, svojim partizanskim drugovima koji su ga oklevetali i izdali?

Kako bismo razumjeli Dodikovo insistiranje da je on „dijete Kozare“ koje nema ništa sa četnicima?

Da li bismo – da nije naših manipulatora, koji neprestano izvrću istorijske činjenice –pomislili da odbranimo istinu, da se vratimo u tako davna vremena i zavirimo u ljudske sudbine pune očajanja, nade i straha, željne nesuđene pravde, ili makar, istine ?

Rade Crnogorac

Izvor:

SLOBODNA HERCEGOVINA