Krvava tačka stavljena u Bečeju

Kraj novosadske racije nije bio i kraj krvoprolića. Naredbom koju je potpisao Ferenc Sombathelji, racija je proširena na Srbobran i Bečej i počela je po završetku pokolja u Novom Sadu

Novosadska racija u kojoj je, za nepuna tri dana, zverski umoreno 1.246 nevnih ljudi, od čega 489 muškaraca, 415 žena, 177 staraca i 165 dece, praktično je obustavljena u petak, 23. januara 1942. godine u 16 časova. Oficijelno, ona je okončana u 21 čas tog istog dana.

Tako je, naime, bilo navedeno, u „Objavi“ koju je potpisao komandant Drugog oružanog odreda, zaduženog za njeno spovođenje, pukovnik Jožef Graši. U tom opskurnom tekstu, on je podvukao da se „teško odlučio na ovakvo ukidanje vojnih mera, ali je to učinio uzdajući se u ozbiljnost i rodoljublje građana Novog Sada“.

Uz to, navedeno je i da su za vreme trajanja racije „neodgovorni i buntovnički elementi otvarali vatru na naše vojnike i žandarme bar u 30-40 slučajeva“, odnosno bacali na njih ručne granate, tako da su mnogi od njih ranjeni“.

„Prilikom upravo završene racije pale su i nevine žrtve. Za ovo neka niko ne prebacuje krivicu na vojsku. Krivci su oni koji su izvršili oružane napade na našu vojsku“, takođe je pisalo u „Objavi“.

O kakvim „oružanim napadima“ i „ranjenim“ žandarmima je bilo reč, čitaoci ovog feljtona su već videli, a „Objavu“ o završetku trodnevnog pokolja, istoričar Janoš Buzaši je, u studiji „Novosadska racija“, objavljenoj u Budimpešti 1963, označio kao „verovatno najsramniji dokument čitave racije u južnoj Bačkoj“.

„Ko na ovaj način stavlja tačku na trodnevni pogrom, taj izvesno nije ništa drugo hteo nego da pod izgovorom da traži partizane uspostavi strahovladu i da posle pogroma prema građanima nastavi primenu zastrašujućih metoda. Koliko rečenica, toliko ciničnih i providnih laži. Za vreme lažnog napada partizana koji je smislio potpukovnik Litomericiki, a izvršio ga Zeldi sa svojim dželatima, „partizani“ nisu ispalili nijedan metak, čak ni iz dečjeg pištolja-igračke“, piše on.

Ogromna većina od pomenutih 1.246 žrtava novosadskog pokolja bačena je, kako smo već pisali, pod koru zaleđenog Dunava. Najveći deo, reka je odnela sa plaže Štrand ali su stradalnici u nju, kroz otvore koji su prethodno pravljeni dinamitom, bacani i kod današnjeg „Danubijusa“, kod starog železničkog mosta i kod bivše novosadske klanice.

Žrtve su, kako smo već videli, prethodno pljačkane, a masovno su prilikom pretresa robljene i njihove, i kuće drugih Novosađana. Sve je to, navodi Zvonimir Golubović u knjizi „Racija u južnoj Bačkoj 1942“, „teklo planski, sa znanjem, odobravanjem i pod rukovodstvom najviših vojnih komandanata“.

U citiranoj studiji Buzaši je, inače, materijalnu štetu prouzrokovanu pljačkom tokom Novosadske racije, procenio na osam do deset miliona penga (zvanična mađarska valuta u Drugom svetskom ratu) ili između 80 i 100 miliona predratnih jugoslovenskih dinara. Posleratna procena Komisije za ispitivanje zločina okupatora i njihovih pomagača znatno je veća – preko 277 miliona, takođe predratnih jugoslovenskih dinara.

Kraj Novosadske racije nije, nažalost, bio i kraj krvoprolića u Bačkoj. Naredbom broj 4009/Pret. I-1942, koju je Ferenc Sombathelji potpisao 15. januara, racija je proširena na Srbobran i Bečej. Počela je po završetku pokolja u Novom Sadu.

Za to je reaktiviran Prvi oružani odred koji je, pod operativnom komandom pukovnika Lasla Deaka, a vrhovnim nadzorom generala Ferenca Feketehalmi-Vajdnera, izvršio zločin u Šajkaškoj. Tamo je, podsetimo, od 4. do 19. januara zverski pobijeno 2.345 ljudi.

Kada je o Srbobranu reč, racija tu nije bila ni izbliza krvava kao u drugim do sada pominjanim mestima. Od 25. do 28. januara je, istina, blizu 140 Srba i Javreja zatvoreno i maltretirano u zgradi Gimnazije, ali je, na sreću, ubijeno samo troje. Ostali su odvedeni u logor u Bačkoj Topoli, proveli tamo tri meseca i živi se vratili svojim kućama.

Krvava kulminacija racije u Bečeju odigrala se između 26. i 28. januara, ali je, navodi se u zborniku dokumenata Komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača „Racija – III grupa masovnih zločina“ koji je priredio dr Drago Njegovan, imala i svojevrstan, takođe krvav prolog.

Na osnovu presude Sombatheljijevog Suda načelnika Generalštaba, deset bečejskih omladinaca je, naime, osuđeno na smrt i pogubljeno 20. januara. Uz to, žandarmerija i policija hapsile su viđenije Srbe i Jevreje i neki su, u opštinskoj zgradi, ubijeni između 16. i 18. januara.

Atmosfera u gradu bila je više nego napeta, a pukovnik Deak je 25. januara sa svojim štabom iz Žablja stigao u Bečej. Tu su ga dočekali opštinski beležnik Đula Berec, predsednik Sreskog suda Ištvan Hodij, predsednik opštine Imre Karačonji, sreski načelnik Karolj Đere i još desetak istaknutih Mađara. Insistirali su da čišćenje počne što pre.

„Objava“ slična novosadskoj, osvanula je u ponedeljak, 26. januara. Sabirni centar za Srbe i Javreje bio je bečejski hotel „Central“, a u 21 čas nekoliko muškaraca, žena i dece odvedeno je do Ustave na ušću Velikog bačkog kanala u Tisu. Pobili su ih mađarski vojnici, a pod koru zaleđenih voda koje su se tu spajala, bacili meštani Bela Helmer, inače opštinski strvoder, i njegov pomoćnik Ištvan Komaromi.

Na isto mesto i u isto vreme, bečejski Srbi i Jevreji dovedeni su i sutradan. Usledio je masovni zločin koji po bestijalnosti nije zaostajao za onim na novosadskom Štrandu.

„Krvava noć, koja je započela u devet časova uveče 27. januara, trajala je do četiri sata izjutra 28. januara 1942. Za to vreme, pobijeno je 200 osoba, što ljudi, što žena, što dece“, navodi se u jednom od dokumenata zbornika „Racija – III grupa masovnih zločina“.

Baš kao i na „Štrandu“, stradalnici su, na utabanom snegu nasipa iznad Ustave, mahom bosi, čekali da na njih dođe red i da ih, uzanom prtinom, jednog po jednog, odvedu do mesta strašne smrti.

Racija u Bečeju okončana je 29. januara, a u njoj je ubijeno 215 nevinih duša, među kojima i trinaestoro dece. Dan kasnije, general Ferenc Sombathelji Knaus, izdao je naredbu sledeće sadržine:

„Sa 30. januarom obustavljam delatnosti organa unutrašnje bezbednosti u Bačkoj. Komanda 5. armije neka povuče svoje jedinice u mirnodopske garnizone“.

Prema podacima iz knjige „Racija u južnoj Bačkoj 1942“, te „delatnosti organa unutrašnje bezbednosti“ koje su trajale 26 dana, nevinim životima platilo je 3.809 civila – 1.965 odraslih muškaraca, 927 žena, 477 dece i 440 starica i staraca. Njih 2.578 bili su krivi zato što su Srbi, 1.068 jer su Jevreji, 64 što su Romi, 31 što, kao Mađari, nisu verovali u Hortijeve „hiljadugodišnje granice“ ili nisu mrzeli svoje prve komšije…

OTIMANjE PAJINE GALANTERIJE

Pored direktne pljačke žrtava tokom pokolja, posle racije u Novom Sadu nastala je i jagma za imovinu koja je za njima ostala. Tako je veliku galanterijski radnju Paje Jakovljevića, o čijem tragičnom kraju je u ovom feljtonu svedočio dr Milan Ćirić, odmah preuzeo trgovac Pal Perepatić. Reč je o jednom od najgorih potkazivača Srba i Jevreja pre i tokom racije i članu zloglasnog Odbora za legitimisanje. U oktobru 1946. i on će se, sa Sombatheljijem, Feketehalmijem, Grašijem, Zeldijem i ostalima, suočiti sa pravdom i biti osuđen na smrt.

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (1)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (2)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (3)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (4)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (5)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (6)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (7)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (8)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (9)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (10)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (11)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (13)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (14)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (15)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (16)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (17)

Feljton: Mađarska racija u Novom Sadu i Južnoj Bačkoj 1942. (18)