Serbian
Armenian
Croatian
Dutch
English
French
German
Greek
Hebrew
Hungarian
Italian
Norwegian
Polish
Russian
Slovenian
Spanish
U četvrtak, 30. marta 2017. godine na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu održana je konferencija „Pravni poredak nezavisne Države Hrvatske“ na kojoj su nastavnici tog fakulteta izložili referate usredsređene na spoznaju elemenata pravnog poretka NDH.
U prvom delu konferencije, koju je otvorio dekan Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu profesor dr Sima Avramović, a posle uvodnih napomena profesora dr Borisa Begovića, izlaganja su bila posvećena pitanjima pravnosti poretka NDH (docent dr Miloš Zdravković), rasnom zakonodavstvu (profesor dr Zoran Mirković), organizaciji vlasti (profesor dr Tanasije Marinković) i pravnom ustrojstvu vojnih i policijskih snaga NDH (profesor dr Marko Davinić).
U nastavku konferencije, izlaganja su bila posvećena krivičnom pravu NDH (profesor dr Igor Vuković), njenom međunarodnopravnom statusu (profesor dr Ivana Krstić i docent dr Miloš Jovanović), poreskom pravu NDH (profesor dr Dejan Popović), pravnom položaju Hrvatske pravoslavne crkve (docent dr Dalibor Đukić) i pravnom režimu nepokretnosti u NHD (docent dr Nina Kršljanin). Argumenti izneti u izlaganjima i veoma živoj raspravi koja je usledila u velikoj meri su potvrdili osnovnu hipotezu da je Nezavisna Država Hrvatska ipak bila država.
U radu konferencije su učestvovali predsednik SANU Vladimir Kostić, članovi SANU Danilo Basta i Ljubodrag Dimić, vodeći domaći istoričari, kao i veliki broj nastavnika i saradnika Pravnog fakulteta univerziteta u Beogradu. Svi referati sa ove konferencije biće emitovani na III programu Radio Beograda, a u toku ove godine biće objavljen i zbornik radova.
KONFERENCIJA
PRAVNI POREDAK NEZAVISNE DRŽAVE HRVATSKE
Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, 30. mart 2017.
Rezimei referata:
Miloš Zdravković
„PRAVNOST“ PORETKA HDH
Odgovor na pitanje pravnosti NDH poretka traži se u okviru opšte teorije prava kao discipline koja treba da pruži bazična saznanja o zajedničkim i bitnim svojstvima koje poredak treba da poseduje da bi bio pravni. Bez obzira na razlike koje postoje među različitim teorijskim koncepcijama, sve one podrazumevaju da pravni poredak jeste normativan, da ga čine norme. Pored normativnosti, uslov egzistencije pravnog poretka određen je generalnom efikasnošću, tj. zahtevom da se, skupa uzev, pravna pravila generalno poštuju, da su uopšteno posmatrano delotvorna. Normativnost prava ne iskazuje se samo konstatacijom da pravo sadrži norme, već se, pre svega, misli na to da pravo ljudima daje ili pruža specifičnu vrstu razloga za delanje i odlučivanje, jer pravne norme predstavljaju uputstva za praktično, ljudsko delovanje u društvu.
Suštinski problem normativnosti NDH poretka leži u činjenici da velikom broju ljudi on nije pružao bilo kakve racionalne razloge na osnovu kojih su oni mogli da usmere svoja ponašanja. S druge strane, NDH poredak u značajnoj meri nije bio efikasan. On to nije bio jer propisi NDH zakonodavstva, a posebno njihova primena od strane ustaških vlasti, nisu obezbeđivali opstanak značajnog broja ljudi, zapravo, potpuno su ugrožavali njihovu egzistenciju, te ljudi prema kojima su delovali nisu imali razloge da ih poštuju. Sprovedena pravno-teorijska analiza pitanja pravnosti NDH poretka pokazuje da jedini nesumnjiv odgovor koji je na to pitanje moguće dati jeste da NDH poredak nije bio pravni poredak u uobičajenom značenju te reči i da zbog toga njegovu pravnost valja staviti pod navodnike.
Zoran S. Mirković
RASNO ZAKONODAVSTVO U NDH (1941-1945)
Nacistička Nemačka jeste stvorila ambijent za nasilje ogromnih razmera, ali su drugi učesnici u senci nemačke moći imali sopstvene interese i razloge za uništenje nepoželjnih. Na primeru Hrvatske se vidi da su rasni zakoni i kasniji progon Jevreja i Roma usledili kao svesno i autonomno delovanje NDH, koje je trebalo da ostvari njene ciljeve. Progon Jevreja, uz zamerku da su bili produžena ruka srpskog režima, bio je zasnovan na želji da se odstrani njihov ekonomski i društveni uticaj. S druge strane, Romi su smatrani društveno nepoželjnim, „parazitima“, i trebalo ih je zbog toga ukloniti. Nezavisna Država Hrvatska je svim silama državne moći, od zakonskih odredbi do ministarskih naredbi i angažovanja svih raspoloživih vojnih i policijskih snaga, umesto zaštite kako je obećala tačkom 1. Zakonske odredbe o državljanstvu, pripadnicima ove dve grupe ljudi oduzela prava, imovinu, slobodu i na kraju živote.
Tanasije Marinković
ORGANIZACIJA VLASTI NDH
Politička vlast u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj (NDH) počivala je idejno na nacionalsocijalističkom i fašističkom shvatanju o državi i državnom pravu. Ono se svodi na to da je država pravna organizacija jednog naroda, a narod organska celina koja se drži jedinstvom pretpolitičkih, plemenskih veza. Ustav i subjektivna prava ”građana” nisu kategorije za sebe, već samo sredstava pomoću kojih država izražava i ostvaruje svoju volju. Fašizam više naglašava kod države njenu pravnu organizaciju, a nacionalsocijalizam njenu nacionalnu sadržinu. Osim ovog ugledanja na ideje i praksu državnog prava, NDH je preuzela od Musolinijeve Italije i Hitlerove Nemačke obrazac totalitarnog političkog sistema. Njegovo obeležje, između ostalog, je postojanje zvanične ideologije, tj. sistema učenja o svim važnijim vidovima pojedinačnog i zajedničkog života ljudi.
Tu ideologiju razvija i sprovodi, često uz upotrebu sile i straha, odgovarajuća, paradržavna organizacija (prvobitno politička stranka), na čelu s neprikosnovenim vođom. U ovom radu se razmatraju elementi doktrine državnog prava i totalitarnog političkog sistema u organizaciji vlasti NDH. Najpre se analizira nestabilnost pravnog poretka NDH oličena kako u nepostojanju ustava u formalnom smislu, tako i u ”poplavi” Pavelićevih zakona. Zatim se izlaže horizontalna i vertikalna organizacija NDH zasnovana na načelu jedinstva vlasti i strogoj centralizaciji države u korist Poglavnika. Konačno, ukazuje se na ideologiju i organizaciju ustaškog pokreta u NDH, kao elementa državne vlasti, s obzirom na njegovu zakonom određenu ulogu ”da se brine da u hrvatskoj državi uvek i svuda vlada samo hrvatski narod, te da on bude potpuni gospodar svih materijalnih i duhovnih dobara u svojoj zemlji”.
Marko Davinić
PRAVNO USTROJSTVO I DELOVANjE VOJNIH I POLICIJSKIH SNAGA NDH
Odmah nakon proglašenja Nezavisne Države Hrvatske pristupilo se formiranju njenih vojnih i policijskih snaga, na osnovu većeg broja pravnih propisa. Domobranske jedinice predstavljale su regularnu vojsku, koja je nastala na tekovinama austro-ugarske vojne tradicije. S druge strane, Ustaška vojnica podrazumevala je vojničko krilo ustaškog pokreta i razvila se iz relativno malog jezgra emigranata, koji su se vratili u zemlju nakon sloma Kraljevine Jugoslavije. Na granici vojnih i policijskih snaga, nalazilo se Oružništvo (žandarmerija), koje je propisima definisano kao vojnički ustrojeno stražarstvo. Pored njih, deo oružanih snaga NDH predstavljale su i legionarske jedinice, koje su bile angažovane u sklopu nemačke i italijanske vojske, uglavnom na Istočnom frontu.
Uporedo sa vojnim jedinicama, razvijao se i policijsko – obaveštajni aparat nove države. Njegove glavne poluge predstavljale su Ravnateljstvo za javni red i sigurnost u okviru Ministarstva unutrašnjih poslova i Ustaška nadzorna služba, kao policijsko-obaveštajno krilo ustaškog pokreta. U radu se konstatuje da je osnovni problem tokom čitavog trajanja NDH predstavljalo postojanje paralelnih struktura, koje je bilo evidentno kako u vojnim, tako i u policijskim snagama. Ovakva situacija posledica je težnje predstavnika ustaškog pokreta da ovladaju ne samo vojnim i policijskim snagama, nego i svim drugim sferama života u NDH. Pri tome napredovanje u ustaškom pokretu zavisilo je manje od znanja i kompetentnosti, a više od neformalnih pozicija, odnosno bliskosti sa Poglavnikom i ljudima od njegovog najvećeg poverenja. Konačno, monstruozni zločini učinjeni od različitih formacija u okviru ustaškog pokreta, u najvećoj meri su doprineli jačanju partizanskih i četničkih jedinica na teritoriji NDH i njenom konačnom slomu u maju 1945. godine.
Igor Vuković
POREDAK ZLOČINA – KRIVIČNO PRAVO NDH
Sistem krivičnopravnih normi donetih u vreme Nezavisne Države Hrvatske u celosti je bio u funkciji stvaranja i održavanja atmosfere terora koji je sprovodila ustaška vlast. Iako je formalno zadržan okvir materijalnih i procesnih pravila Kraljevine Jugoslavije, odmah po osnivanju NDH donose se uredbe kojima se uvode brojna nova krivična dela kažnjiva smrću. Definisanje „časti i životnih interesa hrvatskog naroda“ kao podobnog objekta krivičnopravne zaštite, omogućilo je stvaranje režima ozakonjene represije nad nehrvatskim življem, uz ekstenzivno postavljenu nadležnost vanrednog krivičnog pravosuđa. Osim zloupotrebe mehanizma prekih sudova, zločinački karakter vlasti odlikovala je i široka primena upravno-kaznenih mera upućivanja u koncentracione logore i kolektivno kažnjavanje. Pozivajući se na razmišljanja Radbruha, autor odriče pravni karakter sistemu formalno krivičnih propisa ustanovljenih u NDH u okolnostima genocida.
Ivana Krstić Miloš Jovanović
MEĐUNARODNOPRAVNI STATUS NDH
Pitanje da li je NDH bila država sa stanovišta međunarodnog prava, nosi sa sobom izvesne političke i pravne posledice. Ukoliko se može smatrati državom, onda i aktivnosti preduzete tokom njenog postojanja povlače mnogo veći stepen odgovornosti. S druge strane, ukoliko se pokaže da je NDH bila samo instrument okupacije sila Osovine, u tom slučaju glavnu odgovornost za akte snosi okupator. Dugo su postojala dva oprečna mišljenja o ovom pitanju. Međunarodnopravni status osporavale su uglavnom komunističke vlasti posleratne Jugoslavije, navodeći uz naziv NDH pridev “takozvana”.
S druge strane, hrvatski intelektualci su uglavnom ukazivali na to da je NDH imala svoj pravni subjektivitet i da jeste nastala u ratnim okolnostima, ali kao plod viševekovne borbe hrvatskog naroda. Autori, da bi došli do odgovora na ovo pitanje, ispituju međunarodnopravni status NDH iz ugla međunarodnopravne aktivnosti, odnosno delovanja diplomatskih predstavništva, akata o međunarodnim priznanjima, zaključivanja međunarodnih ugovora i pristupanja međunarodnim organizacijama. U radu je zaključeno da arhivska građa pokazuje da je NDH imala dovoljnu samostalnost u vođenju poslova i konstantnu težnju da tu samostalnost očuva i poveća, te da se može smatrati državom sa stanovišta međunarodnog prava u svom fakticitetu. Međutim, autori ispituju i činjenicu da li čin priznanja nezavisnosti može biti protivpravan i to pitanje ostavljaju otvorenim za diskusiju.
Dejan Popović
PORESKO PRAVO U NDH
U istraživanju prirode poreskog prava NDH primenjena je ne samo normativna analiza, nego se pokazala potreba da se prouče i okolnosti u kojima je ono stvarano. Otuda je metodološki pristup određen sa dva dodatna zahteva. Prvi bi se, s osloncem na Gurviča, mogao nazvati „pravom u akciji“ (gde se pravo ne razdvaja od svoje društvene stvarnosti), a drugi je komparativno-istorijskopravni pristup, zasnovan na uporednoj analizi okolnosti u kojima je nastajalo i funkcionisalo slovačko i hrvatsko pravo. Naime, i Slovačka i NDH stvorene su kroz destrukciju država čiji su sastavni deo bile, sprovedenu snagom nemačke, odnosno nemačke i italijanske vojne sile. U obema je obrazovan režim po uzoru na nacistički i obe su se uključile u sprovođenje holokausta. Odmah po osamostaljenju, slovački režim je počeo radikalan progon Čeha, dok je u NDH pokrenut mehanizam genocida prema Srbima. Razlika u tretmanu se može objasniti mnogo manjim udelom češkog stanovništva u Slovačkoj nego srpskog u NDH, ali i okolnošću da su i Slovaci i Česi pretežno pripadali istoj, katoličkoj veri, dok su Srbi za katoličku crkvu u Hrvata bili šizmatici.
Zajedničko obeležje prava NDH i Slovačke bila je spremnost da se u onim domenima koji nisu činili temelje „novog poretka“ preuzimaju zakoni država čijom su destrukcijom one nastale. Tako je, na terenu poreskog prava, Slovačka preuzela čehoslovačke zakone, podižući, kako su ratni rashodi rasli, poreske stope i uvodeći vanredne ratne poreze. NDH je, pak, preuzela poresko zakonodavstvo Kraljevine Jugoslavije.
Okosnicu poreskog sistema predstavljao je Zakon o neposrednim („izravnim“) porezima iz 1928. godine, koji je imao sve karakteristike cedularnog modela oporezivanja dohotka. Brojnim „preinakama i nadopunama“ poreske stope su povećavane, u nastojanju da se smanji budžetski deficit, ali se, kako se otpor ustaškom režimu širio, poreski kapacitet sve više smanjivao. Ni vanredni ratni porez, ni pokušaji zaduživanja države, ni konfiskacija imovine Jevreja i Srba nisu mogli da premoste jaz između javnih prihoda i javnih rashoda. Na terenu posrednih poreza, zadržani su jugoslovenski propisi o trošarinama i taksama („pristojbama“), a 1943. godine Poglavnik je doneo Zakonsku odredbu o porezu na poslovni promet, kojom je samo neznatno modifikovan sistem poreza na promet koji je postojao u Kraljevini Jugoslaviji, a koji se bazirao na kombinovanoj primeni kumulativnog svefaznog poreza i, za 882 tarifna broja, poreza zasnovanog na principu „stupnjastog paušala“.
Iako je NDH uglavnom zadržala poreske zakone Kraljevine Jugoslavije, ti su propisi dobili sasvim novo značenje u državi formiranoj prema modelu nacionalsocijalizma. Organi uprave i sud prividno su bili vezani zakonom, ali su tzv. „opšti principi“ (Leitsätze), kojih su se sve institucije morale pridržavati, omogućavali da se odluke donose potpuno u skladu sa voljom Poglavnika i interesnih grupa oko njega. Sudija se u ustaškom poretku nije smeo oslanjati na svoju slobodnu ocenu, jer su „opšti principi“ određivali pravo kao „zapovest vođe“. Pravo je tako postalo „tehnički instrument za sprovođenje određenih političkih ciljeva“. To svojstvo, međutim, imalo je ne samo hrvatsko, nego i nemačko pravo toga doba.
Dalibor Đukić
PRAVNI POLOŽAJ HRVATSKE PRAVOSLAVNE CRKVE
Istraživanja uticaja religije na dešavanja u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj (NDH) uglavnom obuhvataju i kraći osvrt na osnivanje i delovanje Hrvatske pravoslavne crkve (HPC). Za razliku od većine pitanja koja se tiču državne organizacije NDH i koja imaju uglavnom istorijskopravni značaj, pojava HPC je događaj koji ima svoj odjek u sadašnjosti, a može i u budućnosti predstavljati ozbiljan izazov za pravoslavnu zajednicu u Hrvatskoj. Pošto se pokušaji ponovnog osnivanja HPC predstavljaju kao njena restauracija i nastavak njenog delovanja koji je nasilno prekinut tokom vladavine komunističkog režima, autor u radu nastoji da utvrdi kakav je bio karakter tvorevine koja je nazivana HPC, kakav je bio njen zvanični pravni položaj u pravnom poretku NDH, kakav je bio njen kanonskopravni status u okviru Pravoslavne crkve i da li njena organizaciona struktura odgovara kanonskoj tradiciji Pravoslavne crkve. U literaturi se mogu pronaći analize u kojima se preispituje da li je NDH zaista bila država, hrvatska i nezavisna. U radu autor analizira da li je HPC bila zaista crkva, hrvatska i pravoslavna.
Nina Kršljanin
PRAVNI REŽIM NEPOKRETNOSTI U NDH
Iako je na prvi pogled od manjeg značaja za utvrđivanje karaktera državnopravnog poretka NDH nego javno pravo, i građansko pravo sadrži bitan deo opšte slike o ovom pitanju. Odnos države prema građanima upravo u sferi gde bi oni trebalo da budu najslobodniji može mnogo reći o tome kakva je to država. Za temu analize odabran je pravni režim nepokretnosti zbog njihovog izrazitog ekonomskog značaja kako za privredu države, tako i za pojedinca. Propisi NDH u ovoj oblasti se mogu okvirno podeliti u tri kategorije. Prvu čine očigledno nepravedni i diskriminatorni propisi, drugu neutralno formulisani (često restriktivne norme izazvane ratnim prilikama), dok u treću spadaju oni koji na prvi pogled jednako tretiraju građane, ali sadrže implicitnu diskriminaciju ili se oslanjaju na druge akte te vrste. U radu se analiziraju najvažnije norme iz sve tri kategorije, uz neke primere njihove primene u praksi. Na osnovu njihovog međusobnog odnosa, to jest sistema koji je na ovaj mešovit način izgrađen na temeljima surove diskriminacije, a pod zavesom zakonitosti – autor daje svoju ocenu o prirodi poretka NDH.
Izvor: Pravni fakultet
Vezane vijesti:
AUDIO: Dalibor Đukić: Pravni položaj Hrvatske pravoslavne crkve
AUDIO: Tanasije Marinković: Organizacija vlasti NDH
AUDIO: Zoran Mirković: Rasno zakonodavstvo u NDH
AUDIO: Miloš Jovanović i Ivana Krstić: Međunarodnopravni status NDH
AUDIO: Dejan Popović: Poresko pravo u NDH
AUDIO – Boris Begović, Miloš Zdravković: Pravni poredak Nezavisne Države Hrvatske
Ciklus emisija „Pravni poredak NDH“ – prof. dr Dejan Popović
Ciklus emisija „Pravni poredak NDH“ – prof. dr Zoran Mirković
Istorijska čitanka: Ciklus Pravni poredak NDH – dr Igor Vuković
Ciklus emisija „Pravni poredak NDH“ – dr Dalibor Đukić …
One Response
prvo u ndh su sigurno bili pocinjeni veliki zlocini.ali kao prvo rimokatolicka crkva gospodine begovicu nije kriva nista.beogradski i sarajevski mediji su pisali a i sada pisu negativno o ulozi svete katolicke crkve u ratu protiv srpskog naroda.to nije tacno.evo i dokaza.sam gospod isus krist je dosao na zemlju u vidu tjelesnog oblicja da bi spasao ljudsku vrstu od zla i zlog satane.u ljudima je tada carovao grijeh a bog je svom narodu obecao oslobodjenje tj trajno od grijehova svih navjescujuci ljubav prema bogu i covjeku.npr.kad je bogu isusu sudjeno pred pilatom on sam je mogao da satre samog pilata za tren oka ali nije.vec je stradao na krstu izmedju dva razbojnika da bi ljudima pokazao das ih voli ida nece da zatre ljudski rod zbog njihovih grijehova.vec je jos tada dok je bio na zemlji uspostavio svete tajne i ispovijest…a sto se tice vaseg misljenja i pomenute knjige viktora novaka magnum krimen to je vrijedjanje bozije crkve svetog oca pape i naravno samoga boga oca i sina i svetoga duha i bogorodice djevice marije.hvala amen