Komemoracija u Kamničkoj Bistrici Crnogorcima, Bokeljima i Hercegovcima umorenim maja i juna 1945.

U subotu 12. juna 2021. održani su u dolini Kamničke Bistrice, blizu Ljubljane, liturgija i pomen za duše između 3.500 i 6.000 žrtava koji tu leže, u šest masovnih grobnica, već 76 godina. Riječ je o monarhističkim borcima i ljudima pridošlim sa njima u zbjegu iz Crne Gore, Boke i Hercegovine, koji su ubijeni nakon kraja Drugog svjetskog rata.

Priredio: Nikola Milovančev

Dolina Kamničke Bistrice je jedna od brojnih lokacija na području Slovenije, na kojima se nalaze posmrtni ostaci brojnih pripadnika srpskog naroda, boraca nekomunističkih formacija i članova njihovih porodica, koji su odlukom Josipa Broza usmrćeni bez suda krajem maja i u junu 1945. godine. Bilo je to poslije završenog rata, protivno svim međunarodnim konvencijama ratnog prava, i protivno svim normama čovječnosti a nalogodavac i počinioci tih zločina su prošli nekažnjeno, nikada im nije suđeno. Ubijani su uhvaćeni ljudi koji su bili stariji od dvadeset godina – i neborci.

Zadnje dvije decenije je Republika Slovenija počela sa uređivanjem mjesta masovnih grobnica iz 1945, a prije nekoliko godina je donesen i zakon, koji osigurava poštovanje osnovnih civilizacijskih normi u vezi pijeteta prema usmrćenim ljudima. Još 1994. se na obilježavanju stratišta u Kamničkoj Bistrici angažovala opština Kamnik, a pomoć je pružalo i društvo Demos iz Kamnika.

Na identifikaciji žrtava su se dugo godina angažovali potomci žrtava iz Budve, okupljeni oko udruženja Otkrićemo istinu, koju su vodili pok. g. Dušan Niklanović i njegov brat Vlado, a sjećanje na žrtve podupirali su Mitropolija crnogorsko-primorska SPC i počivši mitropolit Amfilohije Radović. Na komemoraciji 2015. je, u prisustvu mitropolita Amfilohija, otkrivena i skromna spomen-kapela; tom prilikom je bio prisutan i tadašnji gradonačelnik Kamnika a kasniji predsjednik vlade Slovenije g. Marjan Šarec. Na žalost, ove godine, zbog epidemioloških razloga, potomaka postradalih iz Crne Gore nije bilo.

Nakon liturgije i pomena, prisutnima na komemoraciji se obratio zamjenik gradonačelnika Kamnika g. Aleksander Uršič a zatim je o dogaljanjima sa kraja 1945. besjedio pravnik i publicista g. Nikola Milovančev, koji je potsjetio na istorijska događanja sa kraja Drugog svjetskog rata. Milovančev je na kraju svog izlaganja pročitao imena mitropolita Joanikija Lipovca, uhapšenog tada u Sloveniji a kasnije umorenog kod Aranđelovca, i još 64 sveštenoslužitelja i bogoslova Mitropolije crnogorsko-primorske SPC, ubijenih maja i juna 1945. u Sloveniji.

÷

Za naše čitaoce, evo kratkog prikaza tih dešavanja.

Početkom aprila 1945. se nešto više više od 10.000 monarhističkih boraca iz Crne Gore, Boke, istočne Hercegovine i istočne Bosne , našlo na Lijevče Polju kod Banja Luke, u želji da se probiju prema Sloveniji i Saveznicima. Sa njima je bilo i blizu 3.000 bolesnih od tifusa i ranjenika, kao i više hiljada članova porodica.

Premoreni, sa vrlo malo hrane, a borci skoro bez municije i bez teškog naoružanja, našli su se u obruču daleko nadmoćnijih ustaško-domobranskih i partizanskih snaga: 27.940 ustaša i domobrana i oko 10.000 partizana sa Kozare. Pavelić je, iako kraj rata bio blizu, ocijenio da je najvažnije baciti blizu trideset hiljada boraca na uništenje jedinica Pavla Đurišića.

I rukovodstvo partizanskog pokreta je očito smatralo da je to važniji zadatak nego npr. usmjeriti deset hiljada partizana prema oslobađanju logora u Jasenovcu, barem simbolički, mjesec dana prije kraja rata. U takvim okolnostima, usprkos nadljudskom trudu pojedinih jedinica i privremenih uspjeha, proboj prema zapadu je bio nemoguć.

Ustaško-domobransko-partizanski obruč bio je pomognut i njemačkom teškom dalekometnom artiljerijom, a ustaše su u borbu ubacile i tenkove i borna kola. Nacistički i ustaški saradnik Sekula Drljević je izdao letak, koji je bacan iz ustaških aviona.

U takvim okolnostima, Pavle Đurišić se odlučio na predaju. Sa njim su ustaše uhapsile oko 150-200 ljudi, vodećih oficira i pratnju i odvele ih u sistem jasenovačkih logora. Ustaše su ulogu „sudije“ prepustile svom sluzi Sekuli Drljeviću. „Suđenje“ je bilo u skladu sa ustaškom praksom: Sekuli Drljeviću je bilo dovoljno tri minuta vremena da oko 150 – 200 ljudi osudi na smrt (Veseljko Koprivica: Od Vezirovog do Zidanog Mosta, nedeljnik Monitor, 2009. god.), što su njegovi ustaški gospodaru sa radošću izvršili.

Za Pavla Đurišića i barem za tridesetak njegovih najužih saradnika se zna da su živi bačeni u ustaški krematorij inž. Pičilija u logoru Jasenovac. Poslije predaje, ostatak vojske i zbjeg su nastavili put prema Sloveniji, gdje su ih sredinom maja 1945. zarobili partizani.

Osim stratišta u Kamničkoj Bistrici, jedno od većih stratišta je kod mjesta Dol pri Hrastniku: po svjedočenju preživjelog, tada petnaestogodišnjeg mladića, Dragoljuba Mićovića iz Rudog, tamo je ubijeno oko dvije hiljade monarhista (Dragoljub Mićović: Hronoika porodice sa Tromeđe, Beograd, 2005, str. 124 – 130).

Više od istog autora: Kolumnisti – prijatelji – Nikola Milovančev