Kalendar genocida: 01. avgust 1941. – Godišnjica masovnih zločina nad Srbima širom NDH

Selo Smiljan (rodno selo Nikole Tesle). 1. avgusta 1941. godine ustaše poklale 66 muškaraca, žena i djece i spalile u njihovim kućama pod vodstvom Rude Rica (učitelj, zlikovac, komandant ustaškog logora Jadovno na Velebitu), Adžije Jose i Dragana Devčića.

Izvor: Đuro Zatezalo „Radio sam svoj seljački i kovački posao“ – svjedočanstva genocida. SKPD Prosvjeta, Zagreb 2005.

Udbina, dolina u Pločanskom klancu. Prvog avgusta 1941. godine ustaše zaklale nekoliko desetaka Srba iz okolnih zaselaka od kojih samo iz sela Komića 20.

Više o ovom zločinu: Zločin u ličkom selu Komić 1941. godine

Izvor: Đuro Zatezalo „Radio sam svoj seljački i kovački posao“ – svjedočanstva genocida. SKPD Prosvjeta, Zagreb 2005.

Široka Kula – Klenovac, Lički Osik, 1. do 8. avgusta 1941. godine ustaše zaklale 222 muškarca, žene i djece i većinu spalile u njihovim kućama.

Izvor: Đuro Zatezalo „Radio sam svoj seljački i kovački posao“ – svjedočanstva genocida. SKPD Prosvjeta, Zagreb 2005.

U ličkom selu Štikada ustaše su 01. i 02. avgusta 1941. godine na zvjerski način ubili 266 Srba od kojih 98 djece do 15 godina, 110 ljudi i žena do 50 godina i 58 ljudi i žena preko 50 godina. Narod su okupili na prevaru govoreći da idu na„pokrst”.

Više o ovom zločinu: Zločin u ličkom selu Štikada 1941. godine

Vrace, Sarajevo. Prvo masovno strijeljanje u Sarajevu ustaše su izvršile 01. avgusta 1941. godine u znak odmazde zbog diverzije u željezničkoj radionici. Tada je na Vracama strijeljano 20 talaca (12 srpske i 8 jevrejske nacionalnosti).

Grupa autora, Sarajevo u revoluciji, knjiga 4, Istorijski arhiv Sarajevo, Sarajevo 1981., str., 649-671.

Izvor: Vikipedia.org – Hronologija ustaških zločina 1941. Pristupljeno 29. septembra 2015.

Jama Slipica, pored Duvna. Stradanje srpskih stanovnika etnički mješovitih sela Cebare i Brišnik pokraj Duvna. Nastradale su čitave porodice. Žrtve su pobacane 01. avgusta 1941. godine u jamu Slipica. Zločinom je rukovodio Marijan Pranjić, ustaša iz Brišnika. Dostupni izvori procijenjuju da je stradalo oko 130 lica.

Grupa autora, Zločini na jugoslovenskim prostorima u Prvom i Drugom svetskom ratu, Zbornik dokumenata, Vojnoistorijski institut, Beograd 1993., str. 1007.

Izvor: Vikipedia.org – Hronologija ustaških zločina 1941. Pristupljeno 29. septembra 2015.

Ljubija pored Prijedora. Ustaše su 01. avgusta 1941. godine pobili oko 50 srpskih seljaka iz okoline Ljubije pokraj Prijedora. Ovaj broj stradalih spominju izvori NDH porijekla.

Grupa autora, Zločini na jugoslovenskim prostorima u Prvom i Drugom svetskom ratu, Zbornik dokumenata, Vojnoistorijski institut, Beograd 1993., str. 487-490.

Izvor: Vikipedia.org – Hronologija ustaških zločina 1941. Pristupljeno 29. septembra 2015.

Urije, kod Prijedora. Ustaše su 01. avgusta 1941. godine na Urijama kod Prijedora pobile 400 Srba.

Izvor: Strahinja Kurdulija, Atlas ustaškog genocida nad Srbima 1941-1945, Privredne vesti “Europublic” D.O.O., Istorijski institut SANU, Beograd 1993., str. 34.

Dobrljin, kod Novog Grada. Ustaše su 01. avgusta 1941. godine ubili oko 80 srpskih stanovnika mjesta Dobrljin, između Novog Grada i Kostajnice.

Dragutin Ćurguz, Milorad Vignjević, Drugi krajiški narodnooslobodilački partizanski (kozarski) odred ‘’Mladen Stojanović’’, Nacionalni park Kozara, Prijedor 1982., str., 197.

Izvor: Vikipedia.org – Hronologija ustaških zločina 1941. Pristupljeno 29. septembra 2015.

Bajić jame kod Kostajnice. U opštinskom zatvoru Kostajnički Majur bila su zatvorena 23 nevina čovjeka koje su ustaše 01. avgusta 1941. godine odvele i strijeljale nad Bajić jamama kod Kostajnice. Prilikom izvođenja iz zatvora i ubacivanja u kamione uspio je pobjeći Jovan Bajić, a sa Bajić jama isto je pošlo za rukom Milošu Damjaniću i Peri Drakuliću. Tog dana na Bajić jamama ubijeno je 20 Srba.

Izvor: Pero Drakulić, Korak do smrti, SNV Prosvjeta, Zagreb 2014., str., 16-54 (Svjedočenje preživjelog Pere Drakulića i poimenični spisak stradalih Srba).

Ljuban Đurić, Banijski partizanski odredi 41-45, Vojnoizdavači i novinski centar, Beograd 1988., str. 41.

Bijeljina i selo Popovi. Ustaše su 01. avgusta 1941. godine uhapsile 30 srpskih muškaraca u Bijeljini koji su istog dana izolovani u lokalnom ustaškom zatvoru. Istog dana u zatvor je dopremljeno i 15 srpskih muškaraca iz sela Popovi. Uhapšenici su sutradan deportovani u ustaški logor u Gospiću. Jedan dio uhapšenika iz Bijeljine ubijen je u logoru Jadovno, a ostali su sprovedeni u logor Jasenovac. Četvorica građana Bijeljine, uhapšenih 01. avgusta 1941, pušteni su iz jasenovačkog logora 30. marta 1942. Publikovana su imena 30 uhapšenika iz Bijeljine. Publikovani su podaci o 111 stanovnika kotara Bijeljina koji su ubijeni u ustaškim logorima u Lici, u ljeto 1941.

Antun Miletić, Koncentracioni logor Jasenovac, Knjiga I, Narodna knjiga, Beograd 1986., str. 239.

Đuro Zatezalo, Jadovno – kompleks ustaških logora 1941., knjiga I, Muzej žrtava genocida, Beograd 2007., str. 423-426.

Izvor: Vikipedia.org – Hronologija ustaških zločina 1941. Pristupljeno 29. septembra 2015.

Visoko. Ustaše su 01. avgusta 1941. godine pohapsili veći broj muškaraca srpske i jevrejske nacionalnosti u gradu Visoko. Uhapšenici su potom transportovani u ustaške logore u Lici gdje su ubijeni tokom avgusta 1941. Prema podacima istoričara Đure Zatezala, u logoru Jadovno ubijena su 62 stanovnika Visokog, pri čemu se za 47 lica navodi da su uhapšena 01. avgusta 1941. Od 62 Visočana ubijena u Jadovnom, 16 su bili jevrejske, a 46 srpske nacionalnosti. Publikovani su poimenični podaci o stradalima.

Đuro Zatezalo, Jadovno – kompleks ustaških logora 1941., knjiga I, Muzej žrtava genocida, Beograd 2007., str. 446-447.

Izvor: Vikipedia.org – Hronologija ustaških zločina 1941. Pristupljeno 30. septembra 2015.

Stolac. Ustaše su 01. avgusta 1941. godine u Stocu uhapsile 6 Srba. Tada su odvedeni: Mičević Mire, njegova žena Bosiljka, Kojo Đurđa, njen sin Mile i dve kćeri Dragica i Milena. Svi su ubijeni isto veče na nepoznatoj lokaciji.

Izvor: Dane R. Lastavica, Hrvatski genocid nad srpskim i jevrejskim narodom u koncentracionom logoru Gospić (Lika) 1941-1945, a Srbima 1991-…?, Novi Sad 2011., str 219.

Selo Zijemlje, kod Mostara. Krajem juna 1941. godine ustaše iz Rujišta pod komandom rojnika Ivice Uminijanija blokirale su selo Donje Zijemlje i pohapsile sve odrasle muškarce zatečene u kućama, njih 40. Uhapšene su odveli u Mostar i strpali u OŠ ‘’Kraljica Marija’’ koja je bila pretvorena u hapsanu hercegovačke bojne. Tu su ih ustaše izložile strahovitom mučenju masakrirajući ih gvozdenim šipkama, kundacima ili noževima. Njihovi leševi su noću 01. i 02. avgusta 1941. godine odvezeni kamionima do Neretve ili do neke od brojnih hercegovačkih jama, poput one kod rimokatoličkog samostana Humac i tamo survani.

Selo Dubljani, Popovo polje. Ustaše su u noću 01-02. avgusta 1941. godine ubili petoro članova porodice Glavina u selu Dubljani u Popovom polju u Hercegovini. Poznata su imena počinilaca zločina.

Savo Skoko, Pokolji hercegovačkih Srba ’41, Stručna knjiga, Beograd 1991., str. 235-236.

Izvor: Vikipedia.org – Hronologija ustaških zločina 1941. Pristupljeno 30. septembra 2015.

Sela Novoselci, Špilja, Vrioci i Verije kod Kozarske Dubice. Najprije je od strane ustaša izvršen napad na selo Novoselci 01. avgusta 1941. godine, kada je u selu ubijeno 7 muškaraca i uhvaćeno 24 muškarca koje su ustaše likvidirali u Kozarskoj Dubici. Narednog dana ustaše su ponovo izvršili napad na selo i ubili 4 muškarca. U selu Špilja ubili su 12 stanovnika. Iz sela Špilje, Vrioce i Verije ustaše su pohvatale 108 odraslih muškaraca i mladića i otjerali ih u Kozarsku Dubicu. Niko se od njih nije vratio, niti se kada saznalo za njihovu sudbinu.

Dragutin Ćurguz, Milorad Vignjević, Drugi krajiški narodnooslobodilački partizanski (kozarski) odred ‘’Mladen Stojanović’’, Nacionalni park Kozara, Prijedor 1982., str., 199-200.

Izvor: Vikipedia.org – Hronologija ustaških zločina 1941. Pristupljeno 01. oktobra 2015.

Selo Lipe, kotar Gospić. U ovom selu je do početka avgusta ubijeno tridesetak muškaraca Srba, od kojih je 21 pogubljen u kompleksu logora Gospić – Jadovno – Pag. Već 01. avgusta 1941. godine ustaše su pobile preko 30 lica, mahom žena, djece i staraca i tek po nekog u selu zatečenog muškarca. Za dva naredna dana, 02. i 03. avgusta, ubili su svakog ko bi se pojavio iz kuće, našao na polju, šumarku ili izašao iz skloništa, tako da je poslije te ustaške orgije potpuno zamro svaki oblik života u tom selu. Nije utvrđeno koliko je ukupno ta tri dana ubijeno, ali je poznato da su u toku cijelog rata pobijena 92 lica i da su u tom selu rijetki stanovnici koji su preživjeli Drugi svjetski rat. Od ovog broja utvrđeno je da je samo u 1941. godini ubijeno 80 osoba, a od toga u ova tri dana stradalo je preko polovine ubijenih.

Izvor: Gojko Vezmar, Ustaško-okupatorski zločini u Lici 1941-1945, Muzej žrtava genocida, Udruženje Srba iz Hrvatske, Beograd 2004., str. 166.

Kotar Gospić i kotar Perušić u NOR-u 1941-1945, Historijski arhiv, Karlovac 1989., str. 1085-1087 (Spisak stradalih iz sela Lipe u Drugom svjetskom ratu).

Doboj. Prema svjedočenju preživjelog uhapšenika, u Doboju je 01. avgusta 1941. godine uhapšeno 28 lica koji su potom transportovani u ustaške logore u Lici (pretežno su ubijeni u logoru Jadovno). Zatim je 02. avgusta 1941. godine uhapšeno 20 stanovnika sela Kožuhe pokraj Doboja, koji su takođe deportovani u logore. Narednog dana, 03. avgusta 1941. godine, 39 srpskih porodica iz Doboja je deportovano u Slavonsku Požegu, a odatle, kako se ističe u izvoru, u Srbiju. Prema podacima istoričara Đure Zatezala, u logoru Jadovno poimenice je stradalo 50 osoba sa područja kotara Doboj (46 Srba, 4 Jevrejina i po 1 Hrvat i Bošnjak).

Antun Miletić, Koncentracioni logor Jasenovac, Knjiga I, Narodna knjiga, Beograd 1986., str. 365-366.

Đuro Zatezalo, Jadovno – kompleks ustaških logora 1941., knjiga I, Muzej žrtava genocida, Beograd 2007., str. 577-579.

Izvor: Vikipedia.org – Hronologija ustaških zločina 1941. Pristupljeno 01. oktobra 2015.

Stolac. Ustaše su najprije 01. avgusta 1941. godine ubile 7 bolesnika srpske nacionalnosti iz stolačke bolnice, da bi sutradan ubili 18 stanovnika Stoca, uglavnom muškaraca. Ova lica su ubijena tako što su živa bačena u bezdan na Bivoljem brdu pokraj Domanovića. Potom su 03. avgusta 1941. godine stolačke ustaše pohvatale žene i djecu pobijenih stolačkih Srba s namjerom da i njih likvidiraju. Međutim, ovaj zločin su spriječili domobrani pristigli iz Mostara. Nekoliko lica je pušteno kućama, dok su ostali (ukupno 59 osoba) sprovedeni od strane domobrana u Mostar, a odatle internirani u logore. Od ove grupe rat je preživjelo samo tri osobe, dok su ostali stradali u logoru Jasenovac.

Savo Skoko, Pokolji hercegovačkih Srba ’41, Stručna knjiga, Beograd 1991., str. 227-229.

Izvor: Vikipedia.org – Hronologija ustaških zločina 1941. Pristupljeno 01. oktobra 2015.

Glamoč i okolna sela. Najmasovnija ubistva srpskog življa na području Glamoča ustaše su počinile od 01. do 04. avgusta 1941. Za tri dana je streljano i poklano više od 700 muškaraca, žena i djece. Samo u selima Rudine, Vrba, Podgradina i Kamen ubijeno je 400 osoba. U Rudini su jednu od žrtava, četvorogodišnjeg Dragana proboli bajonetom kroz usta. Samo za jedan ili dva sata, koliko su se ustaše zadržale u Rudinama, ubijena su 73 stanovnika. U Podgradini su ustaše zaklale i jednogodišnjeg sinčića Nedeljka Radanovića, a onda ga objesile između dva stuba na ogradi. Potom su ostavile neopisiv prizor u selu i 54 mrtvih. Prolazeći kroz selo Kamen ustaše su samo u prvom naletu ubile 96 stanovnika od čega 19 članova porodice Pavla Tomića. Igrom slučaja preživjelo je samo dvoje maloljetne djece iz te porodice.

Izvor:  Dragoje Lukić, Roditelj pokošenog naraštaja, Muzej žrtava genocida, Beograd 2008., str. 116-117.

01. avgust 1942.

Selo Grabovci, pored Rume. Masovno hapšenje Roma u selu Grabovci pokraj Rume, u Sremu, od strane Folksdojčera. Folksdojčeri su 01. avgusta 1942. godine pohapsili sve Rome u selu koji su, potom, sprovedeni i zatvoreni u Rumi. Iz nepoznatih razloga, većina uhapšenika je puštena. Ipak, jedan dio uhapšenih Roma sproveden je u logor Jasenovac gdje su pobijeni. Publikovani su podaci o 17 grabovačkih Roma ubijenih u Jasenovcu. Među njima je bilo 9 djece.

Dušan Lazić – Gojko, Sremsko krvavo leto 1942., NI RO ‘’Sremske novine’’, Sremska Mitrovica 1982., str. 52 (Poimenični spisak stradalih mještana sela Grabovci).

Izvor: Vikipedia.org – Hronologija ustaških zločina 1942. Pristupljeno 27. oktobra 2015.

Priredio: Arhiv Jadovno 1941.